Monday 21 April 2014

Pathian Berâm No, khawvel sual kalpuitu

Kohhranin a hrilhfiah sual em?

Bible-a Lal Isua sawina hming mawi tak mai Pathian Berâm No tih hi Bible-ah hian a lang tam vak lo hle a. 'Pathian Berâm No' tih ang tak phei chuan Thuthlung Tharah hian hmun hnih, Johana 1:29, 36-ah te chauh kan hmu a. Berâm No tih hi Greek tawng chuan Amnos leh Arnion a ni a.

Arnion hi berâm no tihna a ni a, pawisawi lo tihnate pawh a kawk a. Thup 13:11-ah chuan Isuan a zirtirte chu 'tá arnia mou', ka berâmte, tiin a ko a, Jn 21:15-ah chuan sualna reng nei lo, Isua tuarna sawi nan a hmang a ni. Amnos pawh hi berâm no tihna tho ni mah se, a kawh tlemin a danglam a, inthawinaa hlan tur berâm no, hmelhem lo leh pawisawi lo sawina bik deuh a ni. Jn 1 thua berâm no kan hmuhte hi inthawina hlan tur, hmelhem lo berâm no sawina bik, Amnos ve ve hman a ni.

'Khawvel sual phurtu' tia Johana sawi hi a dik lo deuh em? A thu awmzia nen hian ngaihtuah zui a ngai deuhin alang (Ho Amnos tou Theou ho airon tên hamartian tou kosmou). 'Phur' tih hi Greek-ah chuan airon - la bo, tibo emaw tihna a ni a. Berâm no hi Bible-ah hetiang chiah hian hman a ni em?

'Khawvel sual kalpuitu' tih hian rilruah Lev. 16:1-28 thu a lo lang a. Israelten an hnam sualna, an phurhtir thina chu kêl a ni zawk a. Kêl pahnih an la a, pakhat chu mipui pual sual thawi nan an hmang a, pakhat chu thlalerah chhuahin Azazela tan an ti thin. Hetiang hi a nih si avangin Berâm No thu Johana'n a hmang daih hi a mak ang reng phian!

Amnos a hmang a, inthawina berâm no sawina a ni a. Inthawina nena kaihhnawih berâm no chu Ex. 29:38-46 chungchang a ni leh a. Hetah hian nitina sual thawi nana berâm no hlan thu kan hmu a. Hei hi behchhana hmana 'Khawvel sual kalpuitu' tih nen chuan a inrem leh chiah si lo. He inthawina hi chu a nihna takah chuan Pathian hnena remna thil hlan a ni ber. Hengte atanga a landan chuan 'Khawvel sual kalpuitu' tih ai chuan 'Pathian Berâm No, Inremna thil hlan tur chu' ti ta zawk se, a dik zawk viau ang.

Kalhlen Kût thil hlan nen inzawmna a nei zawk ang em? I Kor 5:7-ah chuan Isua chu kan Kalhlen Kûtna tur a ni tih kan hmu. He ngaihdan hian Zanriah hnuhnung kilna boruak pawh kha a luah hle niin a lang. Kalhlen Kût laiin Isua hi tihhlum a ni tih Johana hian a uar hle a (Jn 18:28; 19:14, 31), mahse Kalhlen Kûtna tih tak hi chu pawm harsatna chhan a awm. Kalhlen Kût thil hlan, berâm talh hi remna thil hlan emaw, sual phurhna lam nena inkaihhnawiha ngaih a ni lo. Tin, Kalhlen Kût-ah hian beram no leh beram kher lo pawh an talh thin. Hetihlai hian C. Morris-a chuan eng thil hlan mai pawh hian inremna awmzia a kengtel vek a ni a ti thung.

Thil ni thei dang leh chu Isaia 53:7 thu ang hi a ni. Hetilai thuah hian Beram No chu Pathian chhiahhlawh sawi nana hman a ni a, chu chhiahhlawh chuan sual a phur a ni (Is. 53:11). Jn 12:38-ah chuan Is 53:1 thu la chhuakin, Isua chu Pathian chhiahhlawh kha ni ta angin a tarlang. Heta kan sawi tâk bera chu Pathian Berâm No, khawvel sual phurtu tih hi Thuthlung Hluia inthawina lam a ni lo a, Is. 53 thua Pathian Chhiahhlawh sawina kha a ni e, tih a ni ber.

Chhiahhlawh leh Berâm No chungchang hi chhuidawn pawh a hlawh viau mai a. Mithiamte chuan 'Amnos' tih hi Aramaic 'Talyã' tih, ngaihsual leh lehlin sual a ni ang e, an ti a. Talyã hi 'Berâm No' tiin a lehlin theih a, chutihrual chuan 'Chhiahhlawh' tiin a lehlin theih bawk. Johana hian sawi a tum tak zawk chu 'Pathian Chhiahhlawh' zawk a ni a, mahse kohhran kal zel khan 'Beram No' angin a sawi chhawng ta a ni ang, an ti a, a rinawm viau.

Bible-a inthawina leh berâm no an hman dan leh, Johana 'Pathian Berâm No, khawvel sual kalpuitu tur' a tih hi a inrem thlap hlei thei lo a. He tawngkam chiah chiah hi Chanchin Tha dang ziaktuten an hmanpui lo. Johana hian kawhtir tum a nei ngei tih a hriat a, mahse Isuaa Berâm No a hmanna leh Thuthlung Hlui hman dan te, Israelten berâm no an hmanna hrang hrang ngaihtuahin a inrem hlei thei lo. Isua hunlaia an tawng hman tlanglawn ber chu Aramaic a ni a, Aramaic-a 'talyã' hi Kohhran kal zelin a hrilhfiah dik loh emaw, a thelh deuh emaw a ni ngei zawkin a lang.
(April 17, 2014 Vanglaini)

Hla leh PCI Thurin

Hla hi Thlarau Thianghlimin khawngaihna hna a thawhna hmanrua ve tho a ni....

Harhna leh zai leh lâm, hla hmanga pawlna hi sawi hran hleih theih a ni lo a. Mizorama harhna a rawn thlen reng rengin hla hmanga pawlna kan dawng ziah thin. Hei hi Mizoteah chauh ni lovin, khawvel hmun tinah a ni a, harhna a thlen apiangin hla thar tha tak tak Pathian hian a mite a pe thin a ni.

Reformation Harhna a rawn thlenah khan kohhran siamthatnain a nghawng, tihduhdah leh thisen chhuahna thlen zui dan hi history ziaktutena an ziak ber a ni thin a, mahse kha hunah khan thu hmang chauha harhtharna thleng lovin, hlaa harhna pawh a thleng tel a ni. Tun thlenga kohhran hlapui ropui leh tha berte zinga mi, Kan Pathian Kulhpui Nghet a ni tih chu Martin Luthera hla phuah zinga kan sak lar ber a ni ang.

Kristianna chhunga harhna a thlen reng rengin hla hmanga a mite pâwlna hi a nasa zual a. Harhna a thlen apiangin hla phuah thiam an rawn chhuak a, khawvel hnenah hla tha tak tak Pathianin a pe a, chung hla hmang chuan Pathianin a mite a pawl a, a tuaithar thin. Pietist Harhna, Great Awakening, Welsh Revival leh harhna dang reng rengah hla thar ropui tak tak a rawn piang chhuak thin.

DL Moody-a rawngbawlna chhêm-alhtu pawimawh tak mai chu Ira D. Sankey-a hlate a ni a. An pahniha rawngbawlna tinung a, tiropuitu pakhat chu mitdel hla phuah thiam, Fanny J. Crosby a ni. Billy Graham-a rawngbawlna hlawhtlinna pakhat chu George Beverly Shea, zaithiam leh hla phuah thiam a ni.

Mizorama harhna a rawn thlenin Thlarau Thianghlimin hmanraw pawimawh taka a hman chu hla bawk hi a ni a. Kum 1919-a harhna a rawn thlen atang phei kha chuan hla hian Mizo Kristiante nunah hmun pawimawh tak a chang a, Mizo Kristian hla tha tak tak a rawn chhuak ta zut zut a ni. Harhna a rawn thlen apiangin hla chu hmanraw pawimawh tak a ni chho ta zel a, tun thlengin hla chu Thlarau Thianghlim hnathawh kan tehna pawimawh tak a ni chho ta. Inkhawmpui a hlawhtlin leh hlawhtlin loh teh nan te, kohhran thlarau nun leh ringtu nun tehna pawimawh chu hla, zai leh lâm a ni ta zel.

Hetianga hlain khawvel puma Kristiante nuna hmun pawimawh tak a chan lai hian India Ram Presbyterian Kohhran Thurin VII-ah chuan 'Thlarau Thianghlim chuan khawngaihna hna a thawhin, Thu te, Sakramen te, Tawngtaina te hi hmanruaah a hmang deuh bik thin a ni' tih a ni chauh mai a. Kristiante hun tawn tawh chi hrang hrang kan enin, hla hi Thlarau Thianghlim hian hmanruaah a hmang ngei ngei niin alang a. Mizo Kristiante zingah ngat phei chuan a hmang nasa hle a ni.

Kohhran hlim leh hlim loh sawi nan Sakramen inkhawma inkhawm an thahnem leh thahnem loh kan sawi ngai lo va (kan ngai pawimawh lo tihna ni lovin), Thlarau Thianghlim hnathawh nasat dan sawi nan zai leh lâm kan sawi thin. Mizote zinga Thlarau Thianghlimin khawngaihna hna a thawhna hmanraw pawimawh, mi tam takin Pathian an hnaihna hmanrua hi Thurin VII-naa belh ve chi niin alang a. Kan kohhran hruaitute hian enchîk thei se, a duhawm hle mai. Mizoramah hi chuan hla hi Pathian khawngaihna kan dawnna hmanraw pawimawh berte zinga a ni a, chuvang chuan ngaih pawimawh pawh hi a phu hle a ni.

Thursday 10 April 2014

Eng nge zalênna?

Khawi hmunah pawh hian zalên loa inhriatna te, chêp tlata inhriatnate hi a awm zel mai a. Hman deuh khan Mizo thalaite kan zalên lo, kan chêp tia au vak vak pawl kha thahnem tak an awm a. Zu khap chungchangah te, khawtlang inkhuahkhirhna leh inkaihhruaina chungchangahte kan zalên lo an ti a. Kan zalên lo, an tih ruala rilrua rawn lût nghal chu zalênna hi eng nge ni? tih hi a ni. Zalên duhte khan eng ang zalênna nge an duh le?

Mihring hi kan pian chhuah atang hian zalên tur rênga piang kan ni em? Kristian thlirna atang chuan zalên tur rênga piang kan ni loin a lang tlat! Pathian bawih ni tura piang kan ni a, Pathian bawih atanga tal chhuah kan tum a, zalên kan tum hian Setana bawiha awm turin kan bei, tihna chauh a ni. Hotu pahnih an awm a, tu rawng zawk nge kan bawl dawn, tih hi kan duhthlanna zalênina a thlan tur a ni mai. Kristianna atanga thlir chuan, mi thenkhatin, ka zalên lo, an tih hian, 'Thil sual tih ka duh e' an tihna tluk a ni thei tlat. Kristianten, 'Kan zalên lo' an tih chuan, 'Thlamuang leh duh ang takin Pathian kan be thei lo,' an tihna a ni thei thung ang.

Mihring inrelbawlna thilah pawh hian zalênna hi khuahkhirhna awm lo chuan zalênna tia koh ngam a ni kher lo ang. Duh duh ti thei tura mihring hi thlah zalen ni ta se, a bula mite zalênna a tichhe ngei ang, chuvang chuan khuahkhirhna a pawimawh a. Dân a awm a, chu bakah chuan hnam tinin kalphung leh inkaihhruaina kan nei bawk. Chumi bak bawhpelh tum emaw, hengtena a khuahkhirh theih piah baka awm hi zalênna dik a tling hauh lo ang.

Mi thenkhatin mimal zalênna an sawi vâwng lutuk te, mimal dikna leh chanvo an sawi chiam chiam hi a bias a, lehlam dikna leh chanvo an ngaihthah thin. Mi pakhatin khawtlang pawi a sawi a, khawtlangin an zilh a. Pawl pakhat chuan thil tisualtu dikna leh chanvo an chawivawng viau mai a. Hei hi âwn lam nei ngal rân a ni a, chuvang chuan a lai thei lo hrim hrim. Kha pain midangte dikna leh chanvo a palzutsak tawh dan kha thlir tel a pawimawh hle mai. Mizo society hi collective society a ni a, vantlang nun leh hamthatna hi kan ngaihtuah hmasa ber fo. Kan khawtlang dinhmunah hi chuan mimal dikna leh chanvo hi thil dang zawng zawng aia dah hmasak ber a dik lo mai thei. Khawthlang ram tana tha tak hi kan ram tan a tha ve kher lovin, kan khawtlang leh an khawtlang nun a inpersan a, mimal nun dan pawh a inang lo.

Mihring kan nih chhung hian zalênna tak tak hi a awm lo ni zâwkin alang a. Zalênna kan tih hi Thomas Moore-a'n Utopia a tih ang deuh kha niin alang mah zawk. Zalênna tak tak hi chu a thu chauh a ni a, kan nitin nunah hi chuan zalênna hi awm lo. Miin zu zalên taka in a duh a, a in a, a in zel a, a nihna takah chuan a zalên lo a, zu bawihah a awm zawk a ni. Hna theihtawpa thawh kan duh a, kan thawh theih hian kan zalên tihna a ni lo, kan hnathawh bawihah khan awm a ni zawk. Mitin hi eng emaw bawiha awm vek kan ni a, (thlarau thil kher ni lovin, thil/material te pawh), kan awmna sa atanga thil eng emaw dang bawiha awm kan duh avangin zalên lo niin kan inhre thin zawk mai a lo ni.

Kan duh ang apiang hi engtikah mah kan ti thei dawn lo. Kan duh ang chiah chiahin engtikah mah kan awm thei dawn lo. Chumi awmzia chu zalênna kan tih hi kan duh ang ang tih theih emaw ni lo. Khuahkhirhna hnuaia inrem tlang taka awm hi leia zalênna kan tihin a tum a ni zawk a. Chumi piah lam a, innghirnghona thlen zawng te, midangte tithlabar leh tichiai zawnga awmte theihte hi zalênna a ni ngai lo. Zalênna tak tak chu mihring kan nih chhunga neih theih a ni lo a, thih hnu piaha thleng tur zawk a ni.

Kan rilru hi thil pakhat hnuaia rei tak awm daih lo a ni hrim hrim a. Tupawh mai hian kan nun kan hman chhung, hun eng emaw ti-ah khan thil thar leh thil danglam ngaihven a, hria a, tihchhin châk kan ni hlawm. Hetiang hunlai hian zalên loa inhriat hi a awl viau thin. Tin, eng emaw châk leh duh êm êm kan nei a. Chu chu awlsam takin kan tihhlawhtling thei lo a, emaw kan tihhlawhtling thei lo hrim hrim a, chung avang chuan zalên lo riau, chêp riauin kan inhre thin. Zalênna kan ngaihdan leh kan duh dan hi mihring rilruin, a duhzawng leh a châkzawngin a kaihruai nasa em em. Pawimawh tak mai chu a tâwk chin hriat hi a ni. A tâwk chin hre lo tan khawi hmunah mah zalên ang rim hi a nam tak tak thei lo. Mihring kan nih chhûnga zalênna awmzia chu pakhat chu kan chunga thuneituten kan thatna tur min duhpui taka awm tura min tih leh duh dan anga awm mai hi a ni âwm e. Chutiang chuan nung mai ila, kan zalênin kan him a ni ang.
_______________
Published on Vanglaini April 9, 2014 (Wed)