Thursday 15 October 2015

Hmun Thianghlim

Hun eng emaw ti lai deuh atang khan revival team thenkhatten hmun thianghlim te, zahna kâwn tih leh, a tlukpui dang eng eng emaw siam an ching a, thenkhat hian tun thlengin kan la ching niin ka hria. Hmun thianghlim siam emaw, a anpui thil dang siam hi a dik rêng em?

Bible zirtirna

Thuthlung Hlui hunah khan hmun thianghlim leh a anpui, a tlukpui dang tam tak kan hmu a, a bikin Juda sakhaw pawn lamah a ni ber. Israelte huang chhungah kha chuan Pathian biak in emaw, Bâwkte emaw a awm tawh kha chuan thil dang an siam vak lo tih kan hmu. Sakhaw dang, milem biakna sakhuain a chiahpiah nasat khan hmun thianghlim leh hmun sang siamte an chîng a ni.

Israelte tan kha chuan Thuthlung Bâwm awmna apiang kha an hmun thianghlim, Pathian an biakna hmun, an biak in, an temple a ni a, khami pawn lamah kha chuan Pathian an be lo niin alang. Milem biakna sakhuaah erawh chuan hmun sangte an siamah, chutah chuan an inthawi a, pathian an be thin. Thuthlung Thar hunah pawh khan hetiang, hmun thianghlim emaw, serh hran bik hi hmuh tur a awm lo; Paula'n thu a sawina, Areopagi hi mi thenkhat chuan pathian biakna zawnna hmun atan liau liau niin an ngai thin a, a ni lem lo. Areopagi hi Grik tawng Areos Pagos a ni a, Mars (Sikeisen - Rom-ho leh Grik-ho pathian) Tlâng tihna a ni a, khaw hotuten ro an relna hmun a ni. Judate zingah, Jerusalem temple ni lo, Pathian an biakna hmun pawimawh chu sunagogue a ni a, kha kha tunlaia biak in tlukpui angin an hmang a ni ber.

Bible-a hmun thianghlim, hmun sang tih kan hmuhte reng reng hi milem biakna nen a inzawm deuh vek a, Jehova biakna nen a inkaihhnawih lo tlangpui. Juda lalte khan sakhua an siamthat reng rengin hmun sangte hi an beih hmasak leh an tihchhiat hmasak a ni zel.

Kristiannaah

Kristiante chuan Pathian biakna atana hmun serh hran bik biak in kan nei a, Kristian kohhran pawl hrang hrang tihdan a inang lo nual a, kohhran thenkhat chuan hmun thianghlim bik an nei fo. Roman Catholic, Orthodox leh Eastern Rites kan tihho zingah mahni in chhung, dawr leh hmun remchangah hmun serh hran, Pathian biakna hmun an nei thin a, heng hi Household Shrine tih a ni. Hmun thianghlima serh hran bik a awm leh bawk a, heng hmun thianghlim bik chungchangah hian kum zabi 13-na lai khan Roman Catholic chuan thuchhuah siamin, Episcopal conference pawmpui a ngaih thu a tichhuak a, a tul dan azira Holy See-in a pawmpui a ngaihna te pawh a awm.

Sakhaw dangah

Thuthlung hluia sakhua kan hmuh hrang hrangah khan hmun thianghlim bik siam an ching hle. Temple bakah khaw dai leh hmun remchangah hmun serh hran an nei a, Bible-ah chuan Hmun Sâng tiin dah a ni. Heng hmunte hi an inthawina hmun a ni a, Hebrai tawng chuan 'bamah' (plural - bamot) a ni. Heng hmunahte hian maichâm an dah a, Kanaan mite mai bakah, khulai Middle East vela hmanlai mite khan pathian biakna hmun pawimawha an hman a ni.

Tunlai thlengin Kristianna pawn lama sakhaw dangah chuan hmun pawimawh tak a ni reng a, Hindu sakhuaah pawh hmun a chang lian hle a, India ram hmun hrang hranga kan zin chuan hetiang hmun, Mandir an sakna hi a tam hle. Buddhism-ah pawh an ngaisang hle a, Buddha lim an dah a, an tawngtai thin. Orthodox Muslim-te chuan hetiang hmun bik neih hi an duh lo viau nain, Sunni, Shia leh Sufi chhungah, thlân emaw, mi thianghlim tu emaw behchhana siam a awm nual a, Shia-ho hian an uar zual deuh. Taoism te leh sakhaw dang dangah pawh a tam hle.

Protestant-ah

Protestant-ah chuan Anglican Kohhran hian hetianga hmun serh hran, hmun thianghlim kan tih ang chi hi an nei fo a, a bakah hi chuan kan inzirtirna pawn lam deuh a ni. Siamthatute zinga mi  Andreas Karlstadt, Huldrych Zwingli leh John Calvin te kha chuan hetiang hmun neih hi an duh lo hle a, milim emaw, milem emaw biak in leh a chhehvela lakluh pawh an do hle. Kum 1523 khan Zurich khawpuiah chuan milim leh hetiang hmun thianghlim, shrine tihchhiat runpui an nei a, Geneva-ah kum 1535 khan an nei bawk. Scotland, Germany leh Denmark-ah te pawh milim leh shrine do beihpui hi a hnua thlak chhoh a ni a, tam tak tihchhiat a ni.

Protestant kohhran kal chho zelah chuan hmun thianghlim leh a tlukpui dang hi leklam a ni ngai lo a, biak in hi hmun thianghlim a ni a, a dang siam tulin a hre lem lo. Biak in ni lo, hmun thianghlim dang inzirtir hi Presbyterian leh Baptist kohhranah chauh ni lo, protestant kohhran dangah hi chuan tih ngai a ni meuh lo a, Roman Catholic kal dan hnaih deuh, Anglican leh Episcopal hnahthlakhoah hian a awm deuh. Presbyterian kohhran zik chhuahna, Calvin-a phei chuan a do nasa hle a, a rawngbawlna hmun, Geneva-ah pawh kum 1535 khan hetiang hmun, a hmaa kohhran hmasain a lo siam an nuai bo a ni.

Tlipna

Tunlaia evangelical pawl leh revival team-tena hmun thianghlim an siam thinte hi Protestant inzirtirna nen a inhnaih lo hle a, Bible zirtirnaah pawh nghahchhan a nei lo. Pathian hnaihtirna hmanrua tak tak aiin mihring rilru tihnona, chawhphurna, emotional feeling tihchhuahna hmanruaah an hmang a ang zawk. Pathian kan biakna hmun, biak in aia hmun thanghlim dang inkawhhmuh leh inzirtir hi zirtirna him a ni lem lo a, mipui rilru mawl takte ngaihtuahna leh sukthlek hruai pênna hmanrua a ni mah zawk âwm e.