Wednesday 9 October 2013

Presbyterian Thurin 10-te

Presbyterian Church of India hian Thurin 10 kan nei a. Thurin tawikim tak mai a ni a, a ziak a tlêm ang huin a huam erawh a zau hle thung. Thurin kan tih hi Bible thu, tum fel tak neia ziak chhuah hi a ni a. Thurin hian Bible pawm dan tur min kawhhmuh a; thurin tel lovin, mahni tuipui dan zawng zawngin Bible hi hrilhfiah ta ila, inthendarhna, innghirnghona leh inenhranna nasa tak a awm ngei ang.

Thurin pawimawhna

Thurin hian pawimawhna kawng li a nei:
1. Pathian rin dan min kawhhmuh: Lal Isua rin dan kawng min kawhhmuh a, ringtute nun dan tur min hrilh. Innghahna fel tak neih loh chuan zirtirna dik lovin min hneh hma.
2. Krista anna lamah min tithang lian: Thurin chuan thlen tum fel tak a nei a, chumi panna atan chuan kawngpui fel tak a nei. Awmze nei lova ringtu thang vak tur chu awmze neiin a kaihruai a, ringtu puitling a siam thin.
3. Thawhhona dan tha min hrilh: Kohhranhote chu mi chi hrang hrang ni mah ila, thurin pakhat vuan kan nih avangin inlungrual taka rawng bawlin kan thawkho thei thin.
4. Kohhran mi dik leh rawngbawltu tha nihna a ni: Mahni lawina kohhran thurin ngai pawimawh lo mite hi kohhran mi dik tak an ni duh lo va, hetiang mi rawngbawltute phei chu an thusawi leh rawngbawl dan a dik lo thin.

Presbyterian Church of India

Tuna Presbyterian Church of India tia koh hi a tirah chuan Presbyterian Church in Assam tih a ni thin a. Kum 1904 khan India hmara Presbyterian kohhrante nen inzawmin, Presbyterian Church of India an din a. A hnuah Congregationalist te nena inzawmin, kum 1924 khan United Church of Nothern India din a ni.

Tuna Presbyterian Church of India tih hming pu ta ber hi Welsh Calvinistic Mission-ina a phun a ni a. Kum 1841 atang khan Welsh Calvinistic Methodist hian Khasi ramah rawng an bawl tan a, chuta tang chuan India hmarchhak hmun hrang hrangah an thawk ta zel a ni. Khasi ram hi Presbyterian chakna hmasa a ni.

Welsh mission-in rawng an bawlna chu a lo lian chho zel a, kum 1867 khan Khasi Jaintia Presbytery siam a ni a. Kum 1895 khan Presbytery 5 awmin, Assembly (tuna Synod kan tih ang hi) siam a ni ta bawk. Kum 1910 khan Mizoram pum chu Presbytery pakhatah dah a ni ve leh ta a ni.

A tir chuan Welsh Calvinistic Methodist tia hriat loh a ni thin a, kum 1926-a Sylhet-a inkhawmpui atangin Presbyterian hming a pu tan chauh a, Wales rama mite aiin Presbyterian hming an pu hmasa zawk a ni. Kum 1923-a Shillong-a Assembly chuan Assembly pathum (tuna Synod) siam a rawt a, heng khaikhawm tur hian Synod (tuna General Assembly tlukpui) siam a remti a. Kum 1953-a Silchar-a Assembly chuan Assembly chu Synod tiin a thlak a, Synod chu Assembly tiin a thlak ta thung (tuna kan hman dan ang hian). Churachandpur-a kum 1972-a Assembly chuan Presbyterian Church in Assam tih chu Presbyterian Church in Northeast India tiin a thlak a, kum 1992-a Mairang-a Assembly chuan Presbyterian Church of India (PCI) tiin a thlak leh ta a ni.

PCI Thurin 10

PCI Thurin 10 te United Church of Northern India (UCNI) thurin a lak niin alang a. UCNI hi kum 1924-a din chauh kha a ni a. UCNI hian thurin felfai tak 12 a nei a. He thurin h tuna PCI hian kan hmang zui niin alang. UCNI Thurin 12 te leh PCI Thurin 10 te hi a thuah pawh inang deuh chiah chiah a tam mei a, PCI hian UCNI Thurin hi tlemin a kai tawi deuh chauh niin alang.

Thurin Thuhmahruai

Thuhmahruai pawimawhna hi kan hmaih fo mai. Lehkhabuah reng reng thuhmahruai a awm thin a, hetah hian a ziaktu ziah chhan, a tum dan leh a bu chhung thu atana hriat tur pawimawh tak takte a inziak thin.

PCI Thurinah pawh thuhmahruai kan nei a, hei hi a pawimawh hle. He thuhmahruaiah hian PCI-in kan Thurin 10 baka kan pawm theih leh, kan Thurin hrilhfiahna tura thil tangkaite a tarlang a ni. Thuhmahruaiah hian Apostol Thurin, Nicea Thurin, Westminster Thurin leh Wales Ram Presbyterian Kohhran Thurin te a sawi lang a. Heng thurinte hi Pathian thu hrilhfiahna tha tawkah a ngai a, zirtir tlak niah a pawm bawk. Chuvang chuan kan Thurina lang chin bak Pathian thua inhnialna a awm chuan heng thurinte hi Pathian thu hrilhfiahnaah PCI chuan kan pawm.

Apostol Thurin hi Kristiante rinna puan chhuahna hmasa ber pawl a ni a, a pawimawh hle. Old Roman Creed atanga siam niin alang a, hei pawh hi Regula Fidei atanga siam chhoh nia ngaih a ni. Apostol Thurin hi Milan Council-in Pope Siricius-a hnena lehkha an thawn, AD 390 bawr vel khan lan a ni tawh a, he lehkha hi Bishop Ambrose-a ziak nia ngaih a ni. Apostol Thurin hi a famkim tawk lo va, Krista chungchang - a Pathianna leh mihring a nihna te, Thlarau Thianghlim chungchangte a awm mang loh avangin a hnuah Nicene Creed hi phuah chhuah a ngaih phah a ni.

Nicene Creed hi Nicaea-a kohhran inkhawmpui neih hmasak ber, AD 325-a an siam a ni. Nicaea hi tunlai Turkey rama mi a ni a, Istanbul (Constantinople) chhim lama awm a ni. Byzantine hunlai khan Constantinople dawta an khawpui a ni. Arius-a zirtirna, Arianism-in Kristiante nasa takin a tibuai a, Isua chu Pa Pathian aia hnuai deuh zawk a nih bakah, Isua kha chatuan mi a ni lo, tiin a zirtir a. He zirtirna dik lo laka kohhran humhim nan Nicene Creed hi siam a ni.

Westminster Thurin hi Calvin-a zirtirna zuitute tana thurin innghahna pawimawh a ni a, Wales Thurin pawh chutiang bawk chu a ni.

Thurin I

Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar bute hi Pathian Thu a ni a, heng chauh hi rinna leh thiltih tehna dik lo thei lo a ni.

Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar tih hian Westminster Thurin 1:2 leh Wales Ram Presbyterian Kohhran Thurin 2-nain a sawi, tuna Bible-a kan neih - Thuthlung Hluiah bu 39; Thuthlung Tharah bu 27, a vaiin bu 66 te a huam.

Roman Catholic chuan bu 73 an nei a. Kan Bible-a mi bakah hian bu dang 7 - Siraka, Tobitha, Judithi, Makania I, Makabia II, Baruka leh Ecclesiasticus/Wisdoms of Solomon te hi kum 1546-a Trent Council chuan Bible atan a pawm belh. Apokrifa emaw, Deuterocanonical tiin heng bute hi an sawi a, chi hrang hrang a tam hle. Martin Luther leh John Calvin-a te chuan heng lehkhabute hi zirtir tha tak nei ni mah se, Pathian thu bu ang ema ngai lo turin an zirtir thin. Westminster Thurin chuan, "Pathian thawkkhum a nih ve loh avangin Pathian Lehkhabu Thianghlim a nih ve loh avangin..." a ti a, kohhran chunga thuneitu tak a ni lo, tiin, mihring kutchhuak dangte aiin a hlu hranpa lem lo a ni, a ti (Westminster Confession [WC] 1:3).

Rinna leh thiltih tehna dik lo thei lo, tih hi kum 1999 chho khan 'rinna leh thiltih tehna sang ber' tia thlak danglam tumna a awm a, mahse Mizo Synod-ah duh lohna a len em avangin PCI chuan a thlak leh ta lo. Rinna leh thiltihna sang ber, tih chu 'dik lo thei lo' tih nen a awmzia a danglam a. Thil dang zawng zawng aia tehna tha tihna a ni a, dik lo a awm palh thei tho, tih a kawk (sawi lang lo mah se). He inhnialna chungchang hi Bible thawkkhum a nih dan pawmnain a hruai a ni, a tih theih ang. 'Dik lo thei lo' tih hian 'Verbal Inspiration' a kawk a, chu chu Bible thu, a ziak leh chhut han thleng hian, Pathian thawkkhum vek a ni, tihna a ni a, 'tehna sang ber' tih hian Bible ziaktute hi Pathian Thlarau Thianghlimin a awmpui a, a chenchilh a, a kaihhruaina hnuaiah an ziak a. Mahse mihring ve tho an ni a, ziah sual palh an nei ve thei tho a ni, tih a kawk thei ang.

Thurin II

Pathian pakhat chauh a awm a, Amah chauh chu biak tur a ni. Amah chu Thlarau, mahnia awm a, hmun tina awm, thlarau dang zawng zawng leh thil dang reng reng laka hrang si a ni a. A miziaah te, finnaah te, thiltihtheihnaah te, thianghlimnaah te, diknaah te, thatnaah te, taknaah te leh hmangaihnaah te tawp chin nei lo, chatuan mi, danglam ngai lo a ni.

WC nen an sawi dan a inang viau (WC 2:1). Kan Thurina lang bak a sawi chua "...sual ngaidamtu, taima taka Amah zawngtute lawmman petu, chu chauh ni lovin, dik tak leh tihbaiawm taka rorel a, sual hua a, thiam lo chu engti kawng maha zuah ngai lo a ni," a ti.

Kan Thurin II hi Wales Ram Presbyterian Kohhran Thurin (WCF)-ah chuan pakhatna leh pahnihnaah te kimchang zawkin a sawi a, 'Pathian Nihna Zia' tih chhungah a dah. He thurin hian Pathian chu chatuan mi a nihzia a tilang a, a bul leh a tâwp a ni. Mihring taksa ang a nei lo va, danglam  bik a ni tih kan hmu. A hmangaihna, thatna, felna, takna, dikna, thianghlimna, thiltihtheihna, finna te a kiam lo va, a ngai reng a ni tih kan hre bawk. WCF chuan, "Pathian nihna atangin a nihna ziaa thil awmte kan hrethiam tur a ni. Pathian nihna zia zawng zawng chu tawp chin nei lo a ni a. Famkimna tinreng chu Pathiana mi a ni a, chung thil tha zawng zawngte chu a nihna an ni," a ti.

Thurin II-na hian Pathian tam tak awma rinna a hnawl a, Greek-hote pathian anga mihring taksa ang deuh nei tura ngaihna a hnâwl bawk a, ramhuai leh mihring thlaraute nena inanna nei tur anga ngaihna a pawm lo bawk a, tisual palh thei a ni lo, tih a sawi a, mi huat ngah tak, a huatzawng takte hrem thin ang a ni lo va, hmangaihnaa a siamte enkawl a, an that theih nana thununtu a ni.

Rev. Saiaithanga chuan Pathian zia hi chi hnihin a then a-
1. A pianfung chawi ziate:
(a) Chatuan mi (b) Khawikipa awm (c) Engkim hria (d) Engkimtithei
2. A thatna lam ziate
(a) Finna (b) Thianghlimna (b) Dikna (c) Thutak (d) Thatna (e) Hmangaihna
Hengte hi Pathian timawitu an ni a, mihringte neih ve theih an ni. Pathian chuan heng a thatna lam ziate hi mihringa tuh a tum a ni, tiin Rev. Saiaithanga chuan a sawi.

Thurin III

Pathianah chuan mi nung pathum, Pa leh Fapa leh Thlarau Thianghlim an awm a, an pathum hian Pathian pakhat an ni a, nihna thuhmun, thiltihtheihna leh ropuinaa intluk an ni.

Thurin III hian Nicea Thurin min hriattir. Trinity thu kan hmu a, Trinity tih tawngkam hi Kohhran pate zinga mi Tertullian-an a phuah chhuah a ni. Thurina 'Nihna' tih hi Greek tawng chuan 'Ousia' a ni a, minung tihna hi 'Hupostasis' a ni. Ousia chu thil, a nihna ang nihtirtu a ni a, mihring chuan mihring min nihtirtu bulpui kan nei a, chutiang deuh bawk chuan Pathianna bulpui sawina a ni, kan ti thei ang.

Thurin III hian zirtirna dik lo langsar tak tak - Ebionites (Isua Pathianna pawm lotute), Docetism (Isua Pathianna pawm lotute), Arianism (Pathian leh Isua nihna'ousia a inang lo va, Isua hi Pathian aiin a hnuaihnung zawk a ni), Appolinarianism (mihringah hian sarx/tisa, psuche/rilru leh nous/thlarau a awm a, Pathian logos chuan mihringa nous a rawn luahlân a ni), Nestorianism (Isuaah hian Pathianna leh mihrinna an awm dûn a, mahse Pathianna hian a mihrinna hi a thunun a ni), tih te leh Eutychianism (bawnghnuteah tui kan pawlh ang hian Isuaah hian Pathianna leh mihrinna a inpawlh a, Pathian pawh a ni lo, mihring pawh a ni lo, thilsiam thar a ni) tihte a hnawl.

Sabellius-a zirtirna a hnawl bawk a. Sabellius chuan Thuthlung Hluiah Pa angin a inlantir a, Thuthlung Tharah Fapa angin a inlantir leh, tunah Thlarau Thianghlim angin a lang leh a ni, tiin a zirtir a, hei hi tunlaia Unitarian te zirtirna a ni.

Rev. Dr. H. Vanlalauva leh Rev. Rosiamliana Tochhawng te chuan Trinity Thurin pawimawhna heti hian an ziak:
(1) Pathian nihna sawifiahna a ni: Isua Krista Pathian a nih thu te, Thlarau Thianghlim chu Pathian a nih thute hriatna a ni
(2) Chhandamna sawifiahna a ni: Pathian Fapain kan tan a tuarna leh a thih thu Trinity Thurin hian min hrilh a, sual ngaihdamna a taka chang tura Thlarau Thianghlim hnathawh kan hmu. Trinity tel lovin chhandamna a sawi theih loh.
(3) Pathian hmangaihna awmzia puan chhuahna a ni: Pathian pakhata mi nung pathumte phuar khawmtu, an inlaichinna leh inzawmna chu hmangaihna tih loh rual a ni lo. Pathian pakhata mi nung pathumte phuar khawmtu a nih avangin Isua Krista ringtute pawh hmangaihnaa inphuar khawm tur kan ni.
(4) Pathian thu rilzia leh Pathian nihna mihring tan hriat fiah sên a nih lohzia min hriattir: Trinity nihphung hi sawifiah thei ila, a thialsiamin a sawifiah theih Pathian chu a ropui vak lo a ni ang a, tawp chin nei, finite being a ni tihna a ni ang.

Thurin IV

‘Lei leh van leh a chhunga thil awm zawng zawng siamtu Pathian chuan mihring hi hriatna, felna leh thianghlimnaa Ama anpuiin mipaah leh hmeichhiaah a siam a. Mi zawng zawng hi bul thuhmun leh chhungkaw khata unau anga inthui khawm vek kan ni.

Thurin IV-na hi Westminster Confession (WC) atanga laktawi niin a lang a (WC 4:1,2), Welsh Confession of Faith (WCF) ah hian kan thurin anga chiangin a ziak tlat lo. He thurin hi thilsiam chungchang a ni.
‘Lei leh van’ tih hian Planet Earth mai bakah, mita hmuh phak loh khawpa hlaa awm - arsi, nebula leh vana thil awm zawng zawng a huam vek a, ‘thil awm zawng zawng’ tih hian Nicea Thuvawn-a mi ‘hmuh theih leh hmuh theih loh’ kha a huam vek a, chu chu tisa khawvel leh thlarau khawvel a ni.

Thilnungte hi engtin emawa rawn awm chawp ringawt ni lovin, siamtu nei an ni tih a tilang a, a siam loh thil engmah a awm lo tih a sawi.

Mihringin Pathian kan annate chu - hriatna, felna leh thianghlimna te a ni a, hmel leh pianzia lam a ni lo. Hei hian kan kohhran chuan Reformed Thurin (Calvin-a Pathian thu hrilhfiah dan) a pawm a ni tih a lantir. Hriatna hi suala kan tluk hnu pawhin mihring chuan kan la nei zel a, mahse chu hriatna chu sualin a fan chhuah vek avangin Pathianin a pawm tawh lo va mifing finna a hnawl a ni. Chu hriatna chu sualin a fan chhuah avang chuan Pathian thil kan hre thei lo va, sual lam thil hriatnaah erawh chuan a zam a tha em em.

Felna leh thianghlimna te hi suala kan tluk rualin kan hloh a, Pathian lakah mihring chuan felna leh thianghlimna reng a nei ta lo. Pathian dan kan zawm kim thei ta lo va, chuvang chuan Isua Krista a rawn kal a, kan inthawina hlan ai zawng zawng chu rawn hlanin, amah kaltlang chuan Pathian chuan mihring chu fel leh thianghlimah a puang chauh a ni. He thurinah hian mizawng zawng bul thuhmun leh unau vek kan nihzia min hrilh.

Thurin V

Mihring chuan anmahni duhthu ngeiin Pathian dan an bawhchhia a, thiam lohna leh chhiatnaah chuan anmahni an inbarh lut ta a. Chu thiam lohna leh chhiatna leh sual hremna ata chu anmahni chhan chhuak tur leh chatuan nunna pe turin hmangaihna tawp nei lo Pathian chuan, A chatuan Fapa neih chhun Lal Isua Krista chu khawvelah a rawn tir a; Ama zarah chauh chuan mihringte hi chhandamin an awm thei a. Chu chatuan Fapa chu mihring takah a lo chang a, mi nung pakhat, mize pahnih nei, Pathian tak leh mihring tak a ni kumkhua ta a ni. Thlarau Thianghlim thiltihtheihnain nula thianghlim Mari chuan a pai a, a hring a; mahse sual a nei lo. Mi sualte tan Pathian dan chu a zâwm famkim a, Pathianin dikna a phût hlen chhuak tur leh mihringte Pathian remtir turin, inthawina tak leh famkim atan a inhlan a, krawsah a thi a, phûmin a awm a, ni thum niah mitthi zing ata a tho leh a. Pathian ding lamah a han chho va, chutah chuan a mite tan a dilsak reng a, chuta tang chuan mitthite kai tho tur leh khawvel rorel turin a lo kal leh ang.

TMEF-in kan kohhran min beihna lai a ni a, hmanlai atanga inhnialna lo awm tawh thin, Hupostatic Union a rawn sawifiah bawk. WC-ah chuan kan thlahtute chu Setana fin vervekna leh thlêmnaa hruai kawia awmin, thei rah ei phal loh chu eiin thil an tisual a, a ti (WC 6:1). Kan kohhran thurin hian mihring suala a tlûk chungchangah thlêmtu hnathawh a sawi lang lo va, WC hian mihring a sawi lang lo thung. WCF erawh chuan, ‘Rûlin Evi a tihder a, Adama’n a nupui thu a ngaithla a...ama duh thu ngeiin...a bawhchhia,’ a ti (WCF 10). Hetah hi chuan WC leh kan kohhran thurin famkim lohna a rawn tifamkim ta ve ve a ni. Kohhran pate zinga mi Origen-a chuan mihring duhthlanna ngei a nihzia a sawi a, Irenaeus-a pawhin hetiang bawk hian a sawi a (men sinned voluntarily) (Louis Berkhof, Systematic Theology. Edinburgh & Pennsylvania: Banner of Truth, 1958, 219). WC-ah hi chuan Ruatlawk Thurin leh Pathian Lalberna te a dah pawimawh ber a, mihring suala a tluk dan kikawi kha a sawi tum ber a ni lo.

Kristian Theology bu-ah chuan, ‘Thlêmtu chuan thlêmin an rilruah Pathian rinhlelhna leh helna rilru neihtir turin a thlêm ngei mai a, mahse duhthlanna hmanga thu pawt chattu chu amah mihring ngei a ni. Chuvangin sual thiam lohna pawh a chungah a tla a, sual avanga inthiamlohna pawh a chungah a tla a, sual avanga inthiam lohna pawh a nei nghal a ni,’ a ti (Rev. Dr. H. Vanlalauva & Rev. Rosiamliana Tochhawng, Kristian Theology. Aizawl: ATC, 2004. 92). Reformed Kohhran thurin dangah pawh mihring duhthlanna ngei a nihzia tarlan a ni hlawm. Belgic Confession 14: About the Creation, the Fall and Corruption of Humanity-ah chuan ‘hre reng chung leh an duh ang ngeiin’ a ti. II Halvetic Confession pawhin ‘by his own fault’ a ti bawk.

Mihring suala a tlûk hian thianghlimna leh felna a hloh a, hriatna erawh chu vawngzui zelin, mahse sual lam a hawi ta tlat thung a. A tha hre mah se, duh mah se, a thlang thei ta lo; hei hi chhe lailet dêr an tih thin chu a ni. Mihring chu ama theihna hmangin sual atangin a chhuak thei ta lo va, Pathian hmangaihna avangin, mihringin a dil ni miah lovin, chhandamna a siam ta a ni.

Chhandamtu Isua Krista a rawn tir a, ani chuan min chhandam a ni. Rev. Saiaithanga chuan chhandamna awmzia hetiang hian a tarlang (Rev. Saiaithanga, Thurin Zirna. Aizawl: SL&PB, 2009. 24):
1) Misualte chu anmahni duh thu ngeia Pathian hnena hruai kir tur, tihluihna tel lovin
2) Pathian zepui thianghlim nen khan inremtir tur
3) Pathian pawl tura anmahni tihthianghlim zui zel tur a ni
Mihring chhandamna chungchangah kraws thuah kan tawp mai thin, a famkim lo; thawhlehna a awm loh chuan mihring tan beisei tur a awm chuang lo va, chhandamna a tluantling thei lo.

Thurin VI

Thlarau Thianghlim, Pa leh Fapa ata lo chhuak chuan mihringte chu chhandamna changtuah a siam a, an sualzia leh chungpikziate a hriat chiantir a. Krista hriatna kawngah an rilru a tivar a, an duhthlannate chawk thovin, Isua Krista chu an Lalpa leh chhandamtua pawm tura ngenin, pawm thei turin a pui a, anmahniah felna rah chi tinreng a thawk chhuak thin.

Nicea Council hmasa berah khan Nicea Thuvawn siam a nih thu kan tarlang tawh a (a hnua siamthat zel a nih hnuah tuna mi ang hian kan nei a ni). Nicea Inkhawmpui I-naah (AD 325) hian Krista chu Pathian nena nihna thuhmun a nih thu puan chhuah a ni a, fel mai tawh âwm taka a lan laiin buaina dang a la awm zel a. Arianism an la buaipui zel a. Arius-a chuan Pathian pakhat chauh a awm a, Pathian nihna chu tumahin an tawmpui thei lo, a bak zawng chu thilsiam vek an ni a, Isua Krista chu thilsiam zinga chungnung ber a ni a, Pa nena nihna hmun khat (same ousia) an ni lo, a ti a. Tin, Nicea Thurinah hian Thlarau Thianghlim chungchang a lang ngei a, amaherawhchu a landan a kimchang lo hle a, 'We believe in...the Holy Spirit' tih chauh a ni, a dang a lang lo.

Hetihlai hian Sabellius-a zirtirna a lar hle mai bawk a. Sabellius-a hi AD zabi 3-na laia puithiam leh theologian lar tak, Rom khuaa mi a ni. Trinity a sawifiah dan chu a lar hle a (AD 360 hma lam zawnga theological debate kha a tlangpuiin Isua Krista Pathianna chungchang a ni. Hemi hnua inhnialna langsar chu Thlarau Thianghlim Pathianna chungchang a ni thung). Macedonian an tihho an rawn chhuak bawk a, chung mite chuan Thlarau Thianghlim hi Pathian a ni lo, tiin an zirtir a.

AD 381 khan Emperor Theodosius I-na chuan Constantinople-ah kohhran inkhawmpui a ko leh ta a, he inkhawmpui hi First Council of Constantinople an ti a, hei hi Kristian tam ber chuan Ecumenical Council vawi hnihna an ti. He inkhawmpuiah hian Nicene Creed chu nemnghetin, Thlarau Thianghlim chungchangah 'Thlarau Thianghlim...Pa ata lo chhuak' tia dah a ni ta a, Pa leh Fapa nen ang khata biak tur tiin a sawi bawk. He Thuvawn hi a hnu zelah, Khawthlang Kohhran bikah, Augustine-a influence vang a nih a rinawm, tihdanglam a ni a, 'Pa ata lo chhuak' ti ringawt lovin, 'Pa leh Fapa ata lo chhuak' tia dah a ni ta. A hnu zelah hei hi Khawchhak leh Khawthlang Kohhran inrem theih lohna chhan a ni a, Filioque Controversy an ti a, AD 1054 khan an inthen phah ta a ni.

Thurin VI-naah hian Thlarau Thianghlim mizia leh a hnathawhte kan hmu a, he Thurin hi Calvin-a zirtirna TULIP langsar deuh taka kan hmuh theih awm chhun a ni. Chhe lailet der kan ni tih a kâwk a, mihring theihna chuan chhandam kan ni thei lo tih a tarlang a, Pathian puihna tel lo chuan mihring hian ama duhthu ngawtin Pathian a pan mai thei lo a ni tih kan hmu bawk. Thlarau Thianghlim hnathawh a tarlanah hian, "Isua Krista chu an Lalpa leh Chhandamtua pawm tura ngênin, pawm thei turin a pui a," a ti. Hei hian mihring chu chhe lailet dêr kan ni tih a tilang a, ring tur pawhin mihring chuan theihna a nei lo. Ruatlawk Thurin a tarlang viai viai a ni. Calvin-a chuan a lehkhabu Institute of Christian Religion Book 2, chapter 2, section 6-ah chuan khawngaihnain mihring a pui a nih loh chuan chhia leh tha hriatna ringawt atangin mihringin thil tha a ti thei lo a ni, a ti a, thlante chuan khawngaihna bik (special grace) avangin siamtharna (regenaration) kaltlangin an ti thei a ni, a ti.

Thurin VII

Pathianin Kristaah chuan mi zawng zawng hnenah chhandamna famkim chu a thlâwnin a rawn hlân a, an sualte sim tur leh Lal Isua Krista chu an chhandamtu atana ring tur te, Amah entawn a, Pathian duh ang taka inngaitlawm leh thianghlima nung turtein thu a pe a. Krista chu ringa a thu zâwmtute chu chhandam an ni a, sual ngaihdamna te, thiam chantirna te, Pathian fa nihna te, Thlarau Thianghlim chênpuina azara tihthianghlimna te, chatuan ropuina te an chang a. Ringtute chuan tun dam chhung pawhin chhandam nih inhriat chianna lawmawm tak chu an chang thei a. Thlarau Thianghlim chuan khawngaihna hna a thawhin, Thu te, Sakramen te, Tawngtaina te hi hmanruaah a hmang deuh bik thin a ni.
Chhandamna chungchang thurin a ni. Chhandam ni tura thil tih ngai leh, chhandamte chunga Pathian hnathawh dan leh a enkawl zuina hrang hrang kan hmu. Kan thurina lang chiang tak mai chu vanram kai tur leh kai loh tur chungchang hi a hriat lawk vek theih loh tih hi a ni; ‘Chhandam inhriat chianna lawmawm tak chu an chang thei’ a ti chauh a ni. Vanram kai leh kai loh tur hriat chian loh vanga ‘piangthar lo’ nihna a awm chuang lo.

Khawngaihna hmanrua tih hian Pathianin ringtu a tihchak a, a siamtharna hmanrua tih a kâwk. Chumi atan chuan Thu (Pathian thu/Bible), Sakramen (Baptisma leh Lalpa Zanriah) leh tawngtainate (ziah sa leh rilrua awm apiang) hmanruaah a hmang thin. Tribal theologian te chuan he thurin hi a famkim tâwk lo, tia sawiselin, ‘hla’ a awm ve lo, an ti. Mizo Kristiannaah chuan 'hla' hi a pawimawh hle a, Thlarau Thianghlim hnathawh lan leh lan loh teh nan bera kan hman a ni.

Kan thurin lakna hnar ber pakhat ‘Confession of Faith of the United Church of Northern India’ thurin IX-na nena inang lo kan hmu a. UCNI Thurin IX hi chu WC leh WCF te atanga lak, Reformed Theology-a innghat tih a hriat em em a, chutihlai chuan PCI Thurin VII-ah hi chuan Arminius-a zirtirna kan hmu a, chu chu ‘mi zawng zawng hnenah chhandamna famkim chu a thlâwnin’ a ti. Calvin-a chuan Pathian hian ruatlawk a nei a ni tih a zirtir a, Arminius-a hian a rawn hnial a ni. UCNI Thurin IX-na chuan ‘Pathian chuan Kristaah mi (thenkhat) a thlang a, a hmangaihnain thianghlim leh bawlhhlawh kai lo turin a ni...’ a ti a, WC 10:1 pawhin ‘Pathianin nung tura a ruatlawkte chauh chu, ama ruat leh remtih hun taka...Isua Krista khawngaihna leh chhandamna chang tura hlawhtling taka koh chu a lawmzawng a ni...’ a ti bawk. WCF 12-ah chuan, ‘...mipui tam tak...thianghlimna leh chatuan nunna chang turin a thlang’ a ti a, ‘thlanna hian tuma chungah thil dik lo a ti lo...Thlanna chu awm lo ni ta ang se, tumah chhandamin an awm hek lo vang,’ a ti.

Chhandamna bo theih leh bo theih loh hi Reformed thurinah chuan a chiang a, a bo thei lo. WC chuan, ‘Mi tute pawh Pathianin a fapa duhtakaah chuan pawm a...a tihthianghlimte chu khawngaihna hmun atangin an tlu bo hlen thei lo,’ a ti tawp mai (17:1), eng emaw chângin an dai pelh ve thei a ni, a ti bawk (17:3).

Thurin VIII

Krista din chhuah Sakramen-te chu Baptisma leh Lalpa Zanriah te hi an ni. Baptisma chu Pa leh Fapa leh Thlarau Thianghlim hminga tuia sil a ni. Hei hi Krista nena kan inzawmna te, Thlarau Thianghlim zara piantharna leh tihnunna chhinchhiahna leh nemnghehna a ni a, Lalpa hnena kan inhlanna thil tih a ni bawk. An sualte sim a, Krista chu an chhandamtu atan an ring tih puangtute leh an fate chantir tur a ni.

Lalpa Zanriah chu Krista thihna hriat reng nan chhang leh uain chan ho hi a ni a, ringtuten Krista thihnaa hlawkna an chan chhinchhiahna leh nemnghehna a ni. Ama mite chuan Amah leh a inhlanna an pawmzia te, an hlawkpuizia te, a rawngbawl tura an inpek zelna te, Amah an pawlna leh mi dang nena an inpawlna te entir nan, A lo kal leh hma loh chuan an chang ho thin tur a ni. Sakramen hlawknate chu Krista malsawmna avang leh rinnaa changtuah Thlarauvin a thawh avanga lo awm a ni.

Roman Catholic nena kan danglamna he thurinah hian a chiang hle mai. Catholic-ho chuan Sakramen pasarih - Baptisma leh Lalpa Zanriah bakah Inneihna, Nemnghehna, Inremlehna (Confession/Penance), Holy Orders leh hriak hnawih (Unction) te an nei (Reynold R. Ekstrom, The New Concise Catholic Dictionary, ‘Sacrament’. Mumbai: St. Pauls, 2005. 238). Kan thurin hian WC leh WCF te a tawi thei ang bera lain, a pawimawh zual tak tak chauh a la chhuak.

Sakramen hi Latin thumal pahnih - Sacramentum (chhechham/intiamna) leh Sacrare (thianghlim tura serh hran) tih atanga rawn kal a ni a (Ibid.), a awmzia chu khawvel thil laka thianghlima awm tura chhechhama inserh hrang tihna a ni thei ang. Baptisma Sakramen hi pawl thenkhat chuan chhandamna angin an zirtir a, mahse chhandam nih nan a ni lo va, chhandamnte thil chan entirna leh nema chhinchhiahna a ni (Thurin Zirna, Op. Cit). Baptisma kan chan hian khawvel lak ata Krista nena inzawmin, Krista tana thianghlim tura serh hran kan ni tih a entir a. Thlarau Thianghlim zarah piantharna leh tihnunna chhinchhiahna nemnghehna a ni.

Lalpa Zanriah hi Kristiante inhnialna nasa tak mai a ni a. Catholic-ho chuan chhang leh uaiin hi Krista taksa leh thisenah tak tak a rawn chang niin an ngai a (transubstantiation), Luther-a chuan Krista taksa leh thisenin a rawn luah niin a zirtir thung (consubstantiation). Calvin-a erawh chuan Thlarau Thianghlimin a luah khat a ni, a ti thung. Rev. Saiaithanga chuan, ‘Krista taksa leh thisen tak takah a chang hek lo. Kiltute tana thlarau lam châwmna a rawn fûnte chu dawng turin inpekna leh thlarau lam tuihalna a tul a ni. Kan tihtur kan tih ang chin zelin kan dawn a hlawkin a hlawk lo vang,’ a ti (Thurin Zirna, ibid., 43).

Sakramen hlawkna chu chhang leh uain lam thil a ni lo a, a thehtu Pastor inpek em em vang pawh a ni ber lo; Krista malsawmnain a delh avang leh Thlarau Thianghlimin hmanrua atana a hman avanga tangkai chauh a ni (Thurin Zirna, ibid., 44).

Thurin IX

Ringtu zawng zawng tih tur chu Kohhran inpawl honaa tel te, Krista Sakramen leh a thil serh dang vawn that te, A dan zawm te, tawngtai zel te, Lalpa Ni serh thianghlim te, Amah be ho tura inkhawm te, A thu hril ngun taka ngaihthlak te, Pathian malsawmna an dawn ang zela hlim taka pek ve thung te, anmahniho zingah leh mi zawng zawng zingah Krista nungchang ang tihlan te, khawvel puma Krista ram tizau tura beih te, ropui taka a lo kal lehna hun nghah te a ni.

Ringtute tih tur pawimawh tak mai kan hmu. ‘A thil serh dang vawn that’ tih hi Lal Isua avanga kohhran thil pawimawh humhalh a ni (Rev. H. Zalawma, Rev. Vanlalzuata. MSSU Sacrament Dept. Zirlai, Revised & Enlarged. Aizawl: SL&PB, 2011. 134). ‘A dân zawm’ tih hi WC chuan chiang takin a tarlang a, Thuthlung Hluia dân, thusawmpek leh nun dan tur leh mihring tih turte a hawi bik a ni (Rev. Rosiamliana Tochhawng, A Study of the Ten Articles of Faith of the Presbyterian Church of India. Delhi: ISPCK, 2007. 55). ‘Lalpa Ni serh thianghlim’ hi Sacrament zirlaibua ‘Kristian Nun Kaihhruaina; Kristian Nun - Sakhaw lam’ a sawifiahnaah chuan, ‘Chawlhni hi Pathian biakna ni a nih avangin thil dang tih nan kan hmang tur a ni lo va...inkhawm lova hahchawlh nan te, lei leh zawrh niah te, lên vah ni remchangah te hman tur a ni lo’ a ti (Sacrament Zirlaibu, Op. Cit., 94).

Krista Sakramen leh a thil serh dang vawn that tihah hian rawngbawltute kan chiang tâwk lo deuh thin. Baptisma leh Lalpa Zanriah hmanga fiamthu thawh hi kan kohhran chuan a ngai thutak hle a, miin fiamthu hetiang hmanga an lo thawh a nih pawhin lo nuihpui ve loh hi kan kohhran chuan a duh a ni. Ringtu chu a inkhawm thin tur a ni a, thuhril a ngaihthla tur a ni a, thilpek a pe ang a, ringtu a nihna khawi hmunah pawh a lantir tur a ni. Chanchin Tha a hril ang a, Krista tâwk turin a inpeih reng tur a ni.

Thurin X

Ni hnuhnungah chuan mitthite chu kaihthawhin an awm ang a, mi zawng zawng Krista rorelna thutphah hmaah an lang ang a, he dam chhunga an thiltih that leh that loh ang zelin relsak an ni ang. Ringlote leh mi sualte chuan thiam loh changin an sual hremna an tuar ang; Krista ring a, a thu zawmtute erawh chu a langchanga thiam chantirin an awm ang a, ropuinaa lawm luhin an awm ang.

Hun hnunhnung thurin kan neih hi a tawi tek tawk hle a, hei vang hian kan kohhran mite zingah ngaihdan inang lo a awm fo thin a, kan kohhran inzirtirna piah bak buaipui an awm fo a ni. Kan thurin hian Bible-a chiang taka inziak chin bak a tarlang lo va, a tawi tek tawk hle naa kan hriat tur pawimawh ang chu a kim thung.

Hun hnuhnung thu hi chi hnih - Individual Eschatology leh General Eschatology te a awm a. Mihring a thih a, a thlarau awm dan tur hi Individual Eschatology an ti a. Kan kohhran chuan mi a thih hian a thlarau chuan a chatuan hmun tur a pan nghal turah kan ngai a ni (Louis Berkhof, Systematic Theology, 679). Kan kohhran thurinah hian General Eschatology tarlan a ni a, mahse khawvelin a buaipui em em, mithianghlim lawr leh kum sang rorel erawh kan hmu lo; hemi chungchang hi Bible hian chiang taka a ziah lem loh vang a ni.

Dispensationalist te chuan Isua lokal leh dan tur hi chhawng hnih awmin an ngai a. A hmasa zawk chu Parousia emaw mithianghlim lawr emaw tiin an sawi thin. He hunah hi chuan Krista chu leiah lo chhuk lovin boruakah a awm ang a. Ringtu thi tawhte leh nungdama awmte chu vanah lak chhohin an awm ang. Chumi hnu chuan kum sarih a kal leh ang a, chumi chhung chuan Israelte pawhin Isua chu Messia a ni tih an pawm ang a, Krista dodaltu a rawn lang bawk ang. Hemi hnu hian Isua chu a lo kal leh ang a, lei a rawn rap tawh dawn a ni, an ti. Mahse, Bible sawi dan a ni chiah lo. II Thes. 2:1,2,8 ah chuan Lalpa Ni leh Parousia chu thil thuhmun a ni tih kan hmu. Mat 24 thu hi uluk taka kan chhiar chuan mithianghlim lawr leh Isua lo kal lehna, leia ke a nghah hi a inrual dawn a ni. Tin, Dispensationalist te sawi dan ang hi chuan Kohhranin tihduhdahna a hmachhawn dawn miah lo bawk (Ibid., Systematic Theology, 696).

Kum sang rorel pawh hi kan kohhran chuan Bible zirtirna nena inmil zân lovah kan ngai a, chuvang chuan inzirtir tul kan ti lem lo. Kum sang rorel Dispensationalist tena an sawi dan hi Bible zirtirna nena inkalh a awm nual. Isua Krista lalram hi kum 1000 chauh daih tur a ni lo va, chatuan atan a ni (Isa. 9:7; Dan. 7:14; Lk. 1:33; Heb. 1:8; 12:28; II Pet. 1:11; Thup 11:15). Tuna Pathian ram, kan zinga awm mek hi a tak tak leh a nih tur angin, chatuanin, a famkimna chuan a chhunzawm dawn tih hi Bible zirtirna a ni (Ibid., Systematic Theology, 708).

Krista lo kal leh dawna thil thleng tur chu - khawvel zawng zawngah Chanchin Tha hril a ni ang a, Israelten Krista chu Messia a ni tih an pawm ang. Kalsualna leh tihduhdahna nasa tak a awm ang a, Krista dodaltu a lo chhuak ang a, chhinchhiahna leh thilmak a lo thleng ang a, tichuan Isua Krista chu van chhum chung atangin a rawn kal dawn a ni (Louis Berkhof, A Summary of Christian Doctrine. Madras: Evangelical Literature Service, 1938. 173f). Lal Isua chu taksa ngeiin a lo kal ang a, hmuh theihin ngeiin a lo lang ang. A lo kal thut dawn a, ropui tak leh hnehna nen a lo kal ang (Kristian Theology, 129&130).

Tlipna

Kan kohhran thurin hi a tawi tek tawk hle nain ringtute tana hriat tur pawimawh chu a awm kim vek a. Rinna kalsual awm theihna tur hrang hrang pawh a veng kim thawkhat viau a ni. Hetiang tluka Bible thu tum tawi si, fûnkim si hi a tam lo khawp ang. Thurin hriat hi a pawimawh hle a, hriatthiam a pawimawh lehzual. Sawichhuak thei zul mah ila, a awmzia kan hriat loh chuan nun a kaihhruai tur angin a kaihruai lo a ni. Thurin hriatna kawngah kan thanharh lehzual a pawimawh a, mahni tawka inzirtir peih ila a hlawk lehzual hle ang.

Thubelh

Nicaea Thuvawn (AD 325-a mi ang)

Engkimtithei Pa Pathian, engkim, hmuh theih leh theih loh siamtu chu ka ring. Lalpa pakhat, Isua Krista, Pathian Fapa, Pa atanga hrin awm chhun, Pa nihna atanga chhuak, Pathian ata Pathian, êng ata êng, Pathian tak ata Pathian tak, siam ni lo, a hrina hrin, Pa nena nihna thuhmun (consub-stantial/homoousion), thil zawng zawng, lei leh vana mi zawng zawng hi amah atanga siam; amah chu keini mihringte tan leh kan chhandamna atan a lo chhuk a, mihringah a rawn chang a, a tuar  a, ni thum ni-ah a tho leh a, vanah chhoin, mitthi leh mi nung rorelsak turin a rawn kal leh ang. Thlarau Thianghlim ka ring.

(Heti zawng hi Nicea Thurin AD 325-a an siam chu a ni a. A hnuah an siam tha hret hret a, tuna Nicea Thurin kan neih ang chu hetiang hi a ni -

Pa Pathian pakhat, engkimtithei, lei leh van leh thil zawng zawng, hmuh theih leh hmuh theih loh siamtu chu ka ring. Lalpa pakhat Isua Krista, Pathian Fapa mal neih chhun, khawvel zawng zawng awm hmaa Pa hrin chu ka ring. Ani chu Pathian ata Pathian, êng ata êng, Pathian tak ata Pathian tak, hrin, siam ni lo, Pa nena nihna hmun khat, thil zawng zawng hi ama kuta siam, amah chu keini mihringte tan leh kan chhandamna atan van atangin a lo chhuk a, Thlarau Thianghlim hnathawhin nula thianghlim Mari-ah chuan tisaah a lo chang a, mihring a lo ni a. Pontia Pilata thuin kan tan khenbehin a awm a, a tuar a, tin, phumin a awm a, ni thum niah Pathian Lehkha thu sawi angin a tho leh a, vanah a lawn a, Pa dinglamah a thu a, mitthi leh mi nung rorel turin ropui takin a lo kal leh ang. A ramin kin ni a nei lo vang. Thlarau Thianghlim, nunna petu leh nunna Lalpa chu ka ring, Amah chu Pa leh Fapa ata lo chhuak, Pa leh Fapa nena ang khata biak leh chawimawi, Zawlneite hmanga thu sawitu a ni. Apostol-te din chhuah huapzo Kohhran Thianghlim hi ka ring. Sual ngaihdam nana Baptisma pakhat hi ka pawm. Mitthi thawhlehna leh khawvela lo awm leh tura nunna chu ka thlir. Amen

Nicea Thurin hi Rev. Lalsawma lehlin a mar nalh zawk mah a, mahse tuna mi Rev. Saiaithanga lehlin a ni. Rev. Lalsawma lehlin hi Puitling Sunday School zirlai 1999 kumah khan a awm).

Lehkhabu râwnte

Berkhof, Louis. A Summary of Christian Doctrine. Madras: Evangelical Literature Service, 1995 (Indian Edition).

Berkhof, Louis. Systematic Theology. Edinburgh & Pennsylvania: Banner of Truth, 1958.

Calvin, John. Institute of Christian Religion. http://www.ccel.org/ccel/calvin/institutes.html

Centre, Calvin Study. Westminster Thurin (Westminster Confession of Faith) leh Welsh Thurin (Welsh Confession of Faith). Aizawl: Calvin Study Centre, ATC, 2003

Ekstrom, Reynold R. The New Concise Catholic Dictionary. Mumbai: St. Pauls, 1982.

Saiaithanga, Rev. Thurin Zirna. Aizawl: SL&PB, 2009.

Schaff, Philip. Creeds of Christendom, with a History and Critical Notes. Volume II. The History of Creeds. http://www.ccel.org/ccel/schaff/creeds2

Tochhawng, Rosiamliana. A Study of the Ten Articles of Faith of the Presbyterian Church of India. Delhi: ISPCK, 2007.

Vanlalauva, Rev. Dr. H., Rev. Rosiamliana Tochhawng. Kristian Theology. Aizawl: ATC, 2004.

Zalawma, Rev. H., Rev. Vanlalzuata. Mizo Sunday School Union Sacrament Dept Zirlai (Revised & Enlarged). Aizawl: SL&PB, 2011

21 comments:

  1. Pu (lo ni ve ta) Rochungnunga-achunga chuaungo hi ka mi hriat chian a ni ve a. Hetianga thurin zirna a buatsaih thei hi a fakawm ka ti a. Mak erawh ka ti lo. Mi taima, chhiar zau, thil chik mi leh ziak mi a ni. Chu mai bakah Pathian tih mi a ni bawk. Hetiang mi kohhranin kan nei thei hi kan vannei hle in ka hria.
    Kan mithiam te hian Systematic Theology bu puitling, Theological college lama zirlaite pui thei tur leh Lay theologian te puitu tur han buatsaih thei phei se chuan Kohhranin kan phuisui phah viauin ka ring.

    ReplyDelete
    Replies
    1. Trinity tellovin chhandam a asawi theihloh tih lai hi afulo, Bible ah hian Trinity aawm si lo va.

      Delete
    2. Oneness ring mai che

      Delete
  2. Pu (lo ni ve ta) Rochungnunga-achunga chuaungo hi ka mi hriat chian a ni ve a. Hetianga thurin zirna a buatsaih thei hi a fakawm ka ti a. Mak erawh ka ti lo. Mi taima, chhiar zau, thil chik mi leh ziak mi a ni. Chu mai bakah Pathian tih mi a ni bawk. Hetiang mi kohhranin kan nei thei hi kan vannei hle in ka hria.
    Kan mithiam te hian Systematic Theology bu puitling, Theological college lama zirlaite pui thei tur leh Lay theologian te puitu tur han buatsaih thei phei se chuan Kohhranin kan phuisui phah viauin ka ring.

    ReplyDelete
    Replies
    1. Systematic nilovin Covenant thwology hi keini kohhran Pathian thu zirna hi chuan a kalpui zawkin ka lo hria a.

      Delete
  3. Bible-ah hian "Pathian pakhatah minung pathum"an awm tih hi a ziak reng reng em?

    ReplyDelete
  4. A tha hle mai, Kohhran thurin soft copy Sacrament Department zirlaite hnena sem tur ka zawng a, hetianga hrilh fiahna felfai tak nena a loawm hi a lawmawm hle mai

    ReplyDelete
  5. Kan kohhran (presbyterian) hian kan thurin X-na hi kan pawm chiah lo em ni? Ni hnuhnungah mitthi kaithawh a, an thil tih ang zela rorel saka awm tura kan sawi laiin, kan tun dinhmunah hi chuan mitthite hi an thih veleh vanram emaw hremhmun emaw kal tur ang hian kan inZirtir a nih deuh ber hi a... a bak hi chu kan pawm viau hlawm chuan a lang.

    ReplyDelete
  6. Thuhmahruai pawimawhna i tarlan rual hian Thuhmahruai chu a inziak leh si lova, han tarlan tel law law atan a va tha ve

    ReplyDelete
  7. Tun 2022 PCI inkhawmpui ah khan Thlarau Thianghlim hnathawh lanna ah hian "Hla" tih an telh tawh a. Hei hi siam that leh vat a fuh viau maithei a ni.

    ReplyDelete
    Replies
    1. Ni e..." Thlarau Thianghlim chuan khawngaihna hna a thawhin, thute, hla te, sakrament te, tawngtaina te hi hmaruaah a hmang deuh bik thin a ni" tih tawh awm tak a ni.

      Delete
  8. A tha hle mai. Baptisma leh Lalpa zanriah hmanga fiamthu thawh nuih pui loh hi kohhran duh dan a ni tih hi a va pawimawh ve aw.....

    ReplyDelete
  9. Bible aawmlo Trinity hi enge aawm zia ni angle kan ring em em mai Sia, aawm bawk silo, mitdel in min hruai tihna em ni

    ReplyDelete
    Replies
    1. Genesis bung 1na atanga Thupuan bu thlengin Trinity nih kan hmu. Isua, thihna hnehtu Pathian fapa ngeiin "Pa leh fapa leh thlarau thianghlim hmingin baptis rawh u" a ti a, trinity chu a sawi chiang a ni. Muslim, Juda kulmukho leh UPC, etc hian Trinity hi Bible-ah a ngial a ngan a inziak hmuh kher hi in tum a, a thuziak atang in hre thiam pha ve lo hi in kim lohna a ni e.

      Delete
  10. Pu Achunga Blog abikin Thurin chungchang ka chhiar fo thin a, chhiar a man hla thin hle mai

    ReplyDelete
  11. Ava kim lo nasa ve

    ReplyDelete
  12. 1 Tim 2:14, Hmeichhia chu bum a nih hnuah bawhchhiatnaah a tlu lut tih ani. Bum anih hmain ei a tum ngai lo, bum a nih hnuah a duhthuin a ei.

    ReplyDelete