Sunday 25 August 2013

Sap Vakvai Zosapthara



(Ramthar Ni pual)
"Sap vakvai" tiin min thlahtute khan lo au elin lo chêksawlh teh mahsela thangtharte hi chuan Zosapthara a hming lam kan bang dawn lo va. Chatuan nunna kan ban phak maia min kawhhmuhtu ropui a nihna piahlamah Mizote tana a inpekna leh a thawhrimna hian a hming chu kan zingah kumkhuain a chêntir ngei tawh ang le.

A hunlaia ni tla seng lova roreltu lalrama tlangval lehkhathiam kha khawi hmunah pawh awm se ngaihtuah awm hauh lo tur a ni a, a pian leh murnaah ngat phei chuan nuam takin a khawsa thei ang a, hausa zawkin a nun a hmang thei ngei ang tih a chiang a ni. Chutihlai karah chuan chung nawmsakna awm thei zawng zawng chu 'hnawmhneah' ngaiin 'Pathian mite nena hrehawm tuar a thlang ta zawk a ni.'

Kum 1867 March 15 khan Wales hmar lama Pensarn khuaah Edwin Rowlands hi a piang a. He khuaa hun eng emaw chen an khawsak hnu, kum 16 a  nihin America ramah an pem a, kum thum chhung chu hna chi hrang hrang a a thawk kual a, chumi hnuah chuan Texas bialah zirtirtu hna a thawk leh a. 1889 khan America chhuahsanin Wales-ah an kir leh a ni.

Oxford-a lehkha a zir laiin Beihrualnaah a piangthar a. A pa David Rowlands-in a thihsan hnuin a nu E.E. Anne chuan a nau John Rowlands nen a enkawl a. Edwin leh John te hi Pathian hre mi niin unau inngeih tak, khawi lo kalna reng renga inkuah riala kal thin an ni a. An unau chuan ramthima a ram tana ding ve tura Pathian kohna chiang tak an dawng dun tlat mai a, a nu tan chuan a luhaithlak ve ngawt ta ve ang. Pa awm tawh si lo, a lo innghahna a fapate pahnih lah hriat loh rama Thuhretu ni turin chhuah zai an rel mauh mai si. A kotu kohna a nasat em avangin mihring dan tum chi ni hek suh le nu tha leh khawngaihthlak Anne chuan Edwin chu Mizorama kal tur leh John chu America-a an tlantu tana thawk turin tukkhatah a vai liam ta a ni.

Inthenna rapthlak

Engtin nge a Lalpa tan chuan hlawk tak leh rim taka a thawh ang tih bakin a rilru a luah lo va, a khat tawkin a nu a kalsan tak khawngaihna leh lainatna Edwin Rowlands-a rilruah chuan a lut leh thin bawk. A nau John-a'n eng ang harsatna nge a tawh tih erawh Indian Ocean tuipui fawnin a sep dawrh dawrh lai chuan a ngaihtuah thleng pha hauh lo; hria se zawng a dan a dang ngawt ngei ang.

Atlantic tuifinriat dam duai maiah an zin dawn emaw tihlaiin John Rowlands-te chuanna lawng chuan harsatna a tawk tlat mai le! America ram pana kal ta lovin li mawng panin, an lên ni lo anmahni ngei chu an pil tial tial a. Chutianga manganna nasa takin amah leh a chuanpuite a tuam vel lai chuan John-a chuan chhanchhuahna lawng ticket a chang hlauh mai a. Mahse, chu a vanneihna chu ama tana hmang ve ta mai lo chuan a bula tlangval pakhat la piangthar lo chu kianin, "Kei chu vanramah ka kal dawn a, piantharna hun i neih hlauh takin nangmah chuang zawk rawh," a ti ta zawk a. Tichuan, thlarau pakhat chatuana botir aiah tuipui nungchate chaw ni turin a taksa chu tuipuiah phumin a awm ta a ni.

A nau thih thu leh a nuin kir leh mai tura a ngenna thirhrui Edwin-a'n a hmuh chuan a timangang hle mai a. Khawi lam zawk hi nge Pathian kohna tak tak ni zawk ang tih ngaihtuahin Bombay lawngchawlh hmunah ni 10 lai Pathian râwnin a tawngtai a. Chutah chuan "Ka chhungte then laiin i lam hnaih ka duh ang" tih hla hian Lalpan a rawn pawl ta a. Leilehnaa kut nghata hnung lam hawi ai chuan Krista avanga tuar a thlang ta zawk a ni.

Zoram nghahchhan Zosapthara

Sap vakvai nih huamin engkim kalsanin lu la hnam, hnam mawl leh hruanghrau, khawvel hmasawnna piahlama chengte zingah kan hrehawm tuar ang zawng zawng tuar turin December 31, 1898 khan Zosapthara ni turin Aizawl a rawn chuang chhuak a. Thil a thiam chak dan chu a mak zawk; thla thum chhung lekin Mizo tawngin thu a sawi thei nghal a; nitin Mizo tawng thumal 50 a thiam ziah a ni.

Zoram hmasawnna tur theihtawpin a ngaihtuah a, a thawk a. Aizawl mai bakah thingtlang hmun hrang hrangah sikul a hawng a. Kum 1900 atang khan Mission sikul zawng zawng chu Zosapthara kutah dah a ni a, 1903 June 25 atangin Lower Primary Scholarship Exam neih a ni a. February 1904 khan Assam Chief Commissioner Sir Bomfylel Fuller Mizorama lo kal chuan Zosapthara sikul naupangte that bikzia a hmuhin sorkar sikul zawng zawng a kutah a hlan ta vek a ni.

Thu leh hlaa ani tluka Zofate tana thawh hlawk hi kan missionary-te zingah an awm lo. Hla phuah leh lehlin 103 zet a nei a, tuna kan Kristian Hla Buah hian a kutkawih hla 78 a chuang a. Pu Buanga ten Mizo A AW B an siam chu tuna kan neih ang hian a siam tha bawk. Bible lehlin kawngah nasa taka thawkin Marka, Ephesi, Kolosa, Philippi, Philemona, Galatia, Hebrai leh Thuthlung Hlui bu eng emaw zat a letling niin Zosaphluia'n a sawi. Harhna ngaina mi niin Khasi ram harhna pawchhuak tura intirh pawh kha a sulsutna hnuaia tih a ni.

Mizote hmangaihtu Mizoramah a hnawng

A neih leh ro hlu zawng zawng a kalsan tawh a, Mizote leh Mizoram lo chu hmangaih dang a nei tawh lo. He rama awma he rama lu phum ngei chu a duhthusam ber a ni. A hmangaih Mizote chu mawlna ata hruaichhuak a, finna kailawn rahtir turin theihtawp a chhuah a. Hei hi sap thikthu chhe zette lakah a tlaktlum loh phahna a ni ta nghe nghe a. Mizo nih hnial lova kan dinhmun leh chan ang chang duh, sapho nena indaidanna bang chhah tak pawh thiah darh vek duh ni mah se Mizoram chhuahsan a tul ta si.

Mizoram a chhuahsan hnuin Sadya (Arunachal) biala Di-garo Mishni zingah rawng a bawl a. Hemi hnu hian Kawl ramah Sgaw Karen zingah a thawk leh a, chumi hnuin Maharastra Bhil-ho zingah a thawk leh a ni. Mizoten Saptlangvala kan tih mai Watkin Roberts puihnain Thado-Kuki Pioneer Mission hnuaiah a thawk leh ta a ni.

Sap Vakvai chu

Britain-a nuamsa thei khan Mizoram leh a chhehvelah hrehawm tinreng a rawn tuar a. Mizoram a chhuahsan hnu pawh hian Mizoram chhehvelah rawngbawlin a vakvai nasa hle. July 20, 1923 zing dar 7:30 a ni a, Tongkolong khua atangin Zosapthara chu a thiante pahnih hmaa kal turin a vahvaihpui Chanchin Tha nen Serkawr panin a chhuak a. Kawng pengthuam pakhat a lo awm a, pakhatin Serkawr a chhun a, pakhatin Lawngban a pawh a. Kawng pengthuam a rin ber chu a zawh a, eng emaw chen a thiante a nghah hnu chuan a thiante an rawn lang thei si lo. A leta kawng pakhat zawk chu a'n zawh leh a; mahse khua a hlat a rin avangin a kir leh a. A kal hmasakna kawng a zawh leh hnu chuan thlam ram pakhat hi a hmu a, a pan ta a. Inhrukna puan chauh hi a keng a, chu chu a thiante hmuh theih tur chuan mau lerah a tar a. Ruahpui vanawn a rawn sur lehnghal a, thosi leh vaihmite karah khua a nghak var ta a ni.

A tuk, July 21 chuan thlam tlaitlana maitê lo rah chu bel kehthem lo awmah chuan chhumin chi tel lovin chawah a ring a. A tuka a thian ten an zuk hmuh chuan 'Thlalera vak ka lo nih hi' tih hla hi a lo phuah mek a ni. A bo champhaphak apiang hian maitê pum chhum chi tel lo chu chawah ringin a tawngtai tlaivar thin a ni.

Chawimawi phu, leia chawimawi loh

July 24 chuan Serkawrah a lut a, Saiha, Lungpher, Cheural leh S. Vanlaiphai te tlawhin August 7 khan Muallianpuia lut lehin September 5 khan Chhimtuipui kama Ainak khua a lut leh a. Sepetember 6, 1923 khan Ainak leilawn ft. 400 a sei chu zawh tlangin a hmangaih Mizoram chu dam chhung atana hmu leh tawh lo turin Chin Hills a pan ta a ni.

Mite chu an hnam tan an thi a, chawimawina nen mual an liam a. Ani erawh chu hnam dang tan, thikthu leh relthang tinreng a phur a, tlawm takin mual a liam ta. Kum 1908-a Wales Mission-in thikthu avanga an ban hnua saprama kir leh duh ta bik lo, Zosapthara chuan sawichhiatna karah Isua a zui a; thikthu karah Mizo a vuan a, August 6,1939 khan relna leh sawichhiatnate'n an tih nat ve theih tawh lohna; dan leh thupek rit sak tak takte an tuiralna hmun, thawkrimte tana Pathianin a tiam, chawlhna ramah chawimawina lallukhum dawng turin tlawm takin mual a liam ta.

11 comments:

  1. A ngaihnawmin a bengvar thlak hle mai. 2019 Presbyterian Kohhran Puitling Sunday School zirlai atan hian puitu tha tak a ni zual...

    ReplyDelete
  2. Ka hnuk a va tiulh chiang em

    ReplyDelete
  3. khawihmunah nge a thih le

    ReplyDelete
  4. A hla hi hrilhfiah deuh na ka van duh ve.....min pui thei in awm mial em

    ReplyDelete
  5. A chanchin hriat tam poh leh a ngaihsan awm zual zel a ni

    ReplyDelete
  6. I thu lakna hriat kava du ve.

    ReplyDelete
  7. Mizo literature a a pawimawhna hi hei aia tam hriat tur awm se ka van duh ve

    ReplyDelete
  8. A ropuiin, a ngaihnawm hle mai.

    ReplyDelete
  9. Zosap zinga ka ngaihsan ber a ni, a chanchin hian rilru a tinain hnuk a ulh thei a lawm👍👌

    ReplyDelete
  10. Min van hneh tak em😢

    ReplyDelete