Thursday 1 November 2012

Subculture

Gothic sub culture a awm a, emo a awm a, punk leh chi hrang hrang a tam mai. Hengte hi mi tam tak chuan sirah hnâwlin, hriatthiamna chhe tê pawh nei hauh lo vin, pawnpui chhe rah hrual taka rah hrep mai an châk thin. Khing sub culture te khian incheina hrang a keng a, tawngkam hran a chher a, a hrethiam lotu tan chuan hriatthiam a har ve ngaih ngaih ngei reng ang chu. Siapsuap leh puanchei ringawt hi mi thenkhatin Mizo culture emaw an tih laiin incheina danglam leh maksak tak tak a rawn chhuak thar a. Thalaite suakbâk vanga thil thlengah ngaiin khawhring sawiin an sawi luai luai a; mahse indem theih a ni ngawt lo, kan khawvel hian a rawn her chhuahpui a ni.

Hnam tin, chi tin hian culture hran kan nei a, amaherawhchu tunlai thiamna leh hmasawnna hian heng culture lian chhungah hian culure tenau a rawn siam a. He culture tenau hi culture ziding ai mahin a huam a zau zawk fo thung! Ram khat leh hnam khat bil maiah a inkhurkhung lo va, hnam hrang hrang, ram hrang hrang a zar zawm thin.

Culture tih hrim hrim pawh hi sawi dan chi hrang hrang a tam hle a. Sawifiah dan tlawnglawnah chuan society pumpui nun dan emaw, khawsak dan emaw, mimal tinte nundan khaikhawm a ni a. Society culture hre tur chuan society-a mitena member an insiam/indin dan te, eng thil nge an ngainata an lawm tih te, eng ang tawnhriat nge an lo neih tawh tih te, inlaichin engtin nge an siam a, engtin nge an inlaichin tih te leh literature, art leh rimawi hmangtein engtin nge thil awmzia an neihtir thin tih te hriat a ngai thin.

Subculture kan tih chu...

Society reng reng hian mainstream culture a nei thin a, chumi hnuaiah chuan culture pêng lehchhawng leh tesep eng emaw zat a nei thin. Mainstream culture kan tih chuan society pum huapina an ngaihhlut leh an pawm, leh an hriat tlanglawn te hi a huap a, subculture erawh chuan chin dan hran leh mainstream culture-ina a pawmpui theih ve chiah loh hranna bîk riau an nei thung. Subculture tam ber, a vai chuan a ni hauh lo vang a, hi khawpui thailaite atanga irhchhuak a ni ber.

Sociology, anthropology leh cultural zirna huang chhungah chuan Subculture tih mai hian kawh bik a nei a, chu chu mi, culture nei, mah se an awmna, an chênna culture lian zawk laka hranna nei si sawina a ni ber. Subculture pakhat khan a awmna culture, a behchhan culture kha a do va, a kalh zawnga a awm chuan Counterculture tiin an sawi thin.

Tute din/siam nge?

Walter Miller chuan subculture rawn chhuahna hi a tlangpui thu chuan nun dan hniam leh thing zawk atanga rawn zichhuak niin a sawi a. David Matza thung chuan Miller-a tanna hi a dik ber lo nia sawiin tunlaia subculture tam zawk hi chu thalaite atanga rawn insiam a ni ber a. Heng thalaite hi khawtlangin an nun danah pangngai taka nung turin a beisei laiin anmahni erawh chuan nun duh dan danglam an nei a. Khawtlang duh dan anga an nun lohvin anmahniah thil tisual nia inhriatna a siam thin avangin khawtlang duh dan bawhpelh chuang si lovin nun dan kawng an dap a, chutiang kawngah chuan subculture hi a rawn chhuak ta thin niin a ngai thung.

Subculture siamtu pawimawh tak te chu tawng hi a ni a, hei bakah hian ngainat zawng te, sakhuana te, politcs thil te, sex leh chênna hmun azir te leh thil dang tam tak a awm thei a. Subculture chhûnga mite chuan inchei danah te, nun danah te leh tawngkamah tihdan bîk riau an nei thin a, chên duhna leh awm duhna bîk an nei bawk. Entir nan, club pakhatah emaw an awmkhawm bîk a, a nih loh chuan kawtthler emaw, vêng pakhata chêngho an ni thin.

Heng subculture hringtu lian ber chu tunlaiah chuan music hi a ni awm e. Gothic, emo, punk leh chi hrang hrang a awm a. Gothic culture bîk hi 1980 chho vela United Kingdom atanga rawn chhuak nia hriat a ni a, a rawn lan chhuahna hi Gothic Rock atangin a ni. Gothic Rock pawh hi Punk atanga peng hrang a ni a, 1970 leh '80 inkar vel kha chuan punk rock pêng pakhat anga ngaih a ni thin. Gothic fashion hi Mizote hian ka la hmelhriat lutuk lem lo va, a music erawh kan hmelhriat hle tawh a ni. Emo pawh hi music nena inkaihhnawih tho a ni a, hardcore punk atanga pêng a ni. 1990 vel atang khan indie music sawi nana hman a ni tan a. Mizote chuan a music lam ai mahin incheina lamah kan hmelhriat zawk thung.

Engtin nge kan hriat ang?

Subculture hi a behna culture pangngai atangin hriat hran theih dan kawng ruk awmin an sawi a. Ken Gelder chuan chung kawng ruk te chu sawifiahin heng Subculture kan tih maite ho hi hnathawh chungchang an en dan atangin a hriat theih niin a sawi. Hnathawh aiin awm âwl leh intihhlim lam nen an inkungkaih zawk a, class emaw, inthliarna lam a langsar vak lo va, awmkhawmna/chênkhawmna bik an nei bawk (club, street etc.). In chhûng pâwnlama an chet thin dan atangin a hriat a, chhungkua ai mahin pawnlama nunhona an ngai pawimawh mah zawk a, tihdan bik riau an nei a, mahni nih loh anga nun leh khawsak an duh lo bawk.

Dick Hebdige chuan a lehkhabu 'Subculture the Meaning of Style' ah chuan subculture chu pangngaina tiderthawngtu niin a sawi a. A ni reng lah tak a, subculture hian a tam zawk tihdan leh nun dan phung a do a, a kalh tlat rêng a ni. A nihna takah chuan subculture chuan mi thenkhat, khawtlang nun dan phung pangngaia leng ve lo nia inngai te a tuam khawm a, nihna thar a siamsak a ni ber.

Subculture hrang hrangte hian inchei dan bik leh tihdan bik an nei a, nun dan bik an nei a ni. Hengte hian a hunlaia mite ngainat zawng leh uar zawng an tilang a, an ai an awh a ni ber ang chu. An tihdan leh inchei dan te mipuiin an copy a, heng subculture chhûnga tel ve hauh lo paw'n an tihdan chu tihdan tur emaw an ti a, changkanna emaw an ti bawk thin.

Tunlaia fashion changkang leh lar nia kan hriat tam tak hi tunlai fashion a ni ber hran lo va, incheina changkang leh tha ber a ni hek lo; fashion tharlâm nia kan hriat tam tak hi culture hlawmpui zinga a tepêng pakhatin an chîn thin a ni mai a. Subculture pakhatina an uar bika kha kan tawmpui tihna mai a ni.

Culture hlawmpuiina model a lo siam sa zâwm peih lo leh tlêma uchuak duhna ten subculture hi a siam a ni a. Nun dan pangngai khama nun dan danglam deuh duhna rilruina a hrin chhuah a ni ber a, hei hi Kristian thalaite tâna zawm ve chi a ni ber lo va. Mahni inngaihpawimawhna leh mahni ngainat zawng leh duhzawng anga nung thei tura beihnain heng subculture tam zawk hi a tuam a, midang engah vak mah ngaihlohna leh mahni hmasialna a lian ber; Lal Isua zirtirna nen chuan a inang lo khawp mai. Suahsualna leh pawikhawihna hrang hrang pawh subculture chhûngah hian a hluar duh viau zel a, chuvang chuan Kristian thalaite heti lam kawngah hian kan fimkhur hle a ngai a ni.

Monday 10 September 2012

Christian Heavy Metal

Rock music hrim hrim pawh ar chuk tui lohvah an chhuah a, sawihnâwm a nih mêk lai a, hardcore lama ke chheh chu thil châkawm leh nuamhnai a ni hauh lo va. Setana hmanrua leh ramhuai lam thil nena sawi zawm a, chhe lailet der anga chhuah a uiawm rual rualin Cliff Richard-a thu sawi tawitê tanchhan a, tih tak arpa tuihala a thatzia bengngawngte hriat khawpa tlangzarh chiam lah a mi pangngai hna lo hle thung.

Bengbung leh talhkhuang ringawtin rimawia tuihal thalaite a awi tlei zo tawh lo va, darbenthek leh darbu ri kim ringawtin kan beng a fah ta lo! Tingtang ri thûm mi, ri fiak , hrui ruk nei atanga hrui sawm leh pahnih nei thlengin kan hmang a. Leihkapui tlang sanga tingtang se dàr tiah lawng mai, hrui kim chiah tawh lo, en reng reng pawha Gibson emaw, Hobner lam kutchhuak ni lo tih hriat ngawih ngawih, veng khat pa themthiam deuh kutchhuak tih hriat tak mai, fret dik zân tawh lo tihdik nana phelsêp, rubber hruia tawn beh perh paha tai tla au tak maia au vak vak khan rimawi lama kan châk a phuhru zo tawh lo va.

Rimawia tuihâlna chuan rimawi bungrua thar a hring chhuak a, music genre thar a piantir ta thin a. He tuihâlna avang hian rock music a lo chhuak a, heavy metal a lo chhuak ta a ni.

Hun hmasa lam

1960s leh 70s vela Hippies-ho thawm leh riva ten khawvel a tuamlai ata tawh khan mi tam tak chuan heavy metal hmang hian sap thalai, ngaihtuah tawi leh nun dan chuang nei lote Pathian hmel hmuhtir tumin mawng vawm bâ ang maiin an lo phe tawh a. Thál tuikang inchuha nuho tuikhura an bir thla sung sung ang mai hian thalai tam tak chu heavy metal tuifawn thâl hman loh hlauvin an bir sung sung a.
Black Sabbath, Deep Purple, Led Zeppelin, The Doors leh band chi hrang hrang an rawn lang a, incheina leh nun dan bawraw pui pui nen sap thalai rual an han hruai chu namên lo tak a ni. Van lam rim nam miah lo, nun dan tha leh chêt dan mawi tih lam awm miah lo leh khawtlang nun siamthat lam âwn miah lo hla thuin chung thalaite chu an han vawm zui a le! a chimin a chim hum hum a ni ber mai!

Christian Heavy Metal chu hei

Heavy metal-in mihringah phûrna mak tak a siam leh, thalai chuti zozai a bual â an hmuh chuan Lalpa ram tana thahnemngaite rilru a tinâ a, hruaikîra hawikîrtir an duh a ni. Chu rilru chuan 60s leh 70s vel khan Jesus Movement a hring chhuak ta reng a. He movement hian Hippies Movement tuilianina a sêp dawrh dawrh thalaite hruaichhuah a, Lal Isua hmangaihna faka lâmtir dawrh dawrh chu a tum bulpui a ni a.


Heavy metal âtchilh rual thalaite Isua hmangaihna leh tlanna te faka lâmtir dawrh dawrh tur chuan Jazz leh soul music emaw, country leh folk music lam emaw kha hmanraw tha leh tunlai an ni hauh lo va, hymn te pawh a hralh a kal hauh lo. Chungho hîp hmasa tur chu heavy metal bawk a ngai a ni tih ngaihdan a lian ta hle a; chu chuan Christian Heavy Metal a rawn pian chhuahtir ta a ni.

A chawrno chu

Mahse, 1967 kuma Mind Garage tena Biak Ina rock music an play ngawt chu ngaithei lotu an tam nangiang mai a. Hippies leh damdawi ruih chîngho tih âwm lek nia an ngaih Biak In chhûng meuhah rîkpui a ni ta chuan Biak In zahawmna a tibawrhbang a ni tiin Khawhring pai sawiin an sawi a. He mitena The Liturgy album an chhuah phei kha chu 'mihringte hmuhsit leh duh lohvin a awm a' tih ang maiin, uire sawi takin an sawi luai luai a, US-a Kristiante zinga titi titamtu ber a tling pha hial a ni.

Sawi leh sêlna karah, 1971 khan California chhûlchhuak Agape ten hard core album dik tak Gospel Hard Core an rawn tichhuak leh chuan buaina a titam sâwt hle a. Setana hmuhchhuah liau liau nia an lo ngaih heavy metal Kristiantena an play ve chu tih sa loh a ni a, Lal Isua phatsanna ang hiala ngaih a ni a, sawisêl a tawk pawh chu thilmak a ni lo rêng a ni.Gospel music huang chhungah heavy metal pawh chu a lût hnem ta tial tial a, 1974 khan Music to Raise the Dead album chu Resurrection ten an tichhuak veleh a.

Metal chiah a puam

Sarihkaw kum a ral a, sawmriat kum a rawn inherchhuah meuh chuan Christian heavy metal pawh a tlangnêl ve tan ta a. Mi tam tak chuan an la sawisêl a, an la duh lo viau nachungin Kristian thenkhatte chuan an ngaithiamin an hrethiam viau tawh a, secular lam pawhin an hmelhriat tan ta viau a.


Khawvelin Christian heavy metal a hmuh a, a hriat tan tak tak erawh chu Messiah Prophet, Leviticus, Saint, leh Stryper te rawn lan hnuah chauh a ni thung. Tun thlenga music lam chanchin ziahna chanchinbu lar ber pawl Kerrang chuan Leviticus album, the Strongest Power chu Best Records of the Year-ah a thlang hial a. Stryper-ho phei chu Dutch Metal Festival-a tel tura an sâwm mai bakah, 1986 kuma an album To Hell With The Devil chu copies maktaduai 2 chuang an hralh a, he album avang hian Grammy-ah nomination pahnih lai an hmu nghe nghe.

Hengho hnuah POD, Disciple, Judah First, Underoath leh a dang dang an rawn chhuak a. Thalai tam tak zingah heavy metal music kaltlangin rawngbawlna hlawhtling tak an nei a ni.

Sêlna ânkâ

Music genre hrang hrangah Kristiante chu an lût ve zel a. Thrash metal, gothic, doom, death, nu, industrial metal thlengin Kristian band an awm ve zel tawh a. Mah se, sawiselna erawh a la nasa em em reng tho mai. Thenkhat chuan Christian heavy metal kan pawma heavy metal Kristianna huangchhunga kan lalût dawn a nih chuan Christian Pornography, Christian Cocaine leh Christian Rape te pawh kan pawm a tul hun a la thleng ang an ti a, Devil Music a ni, thil dang a ni lo ti tâwk te, Christian heavy metal hi Setana'n Kristiante hruai bo a tumna hmanrua a ni tia sawisêlna te a tam em em reng tho a ni.

Zoram kalsiam

Mizoram pawh heavy metal music chungchanga inhnialna hian a kalsan bik hauh lo va, pulpit tlâng atanga sawisel ngawng tawk an awm laiin, 'Sawi sawi mah se ka nghei dawn chuang lo' tih thupuia neitu eng emaw zat an awm bawk a. Kristian heavy metal band pawh kan nei a, Kristian gothic band pawh an awm a ni.

Hetiang karah hian Bible lamah 'Heavy Metal Music' tih lam hmuh tur a awm bawk si loh avang hian pawmdan thiam a har a, ngaihdan siam thiam a har a ni. A tul ber leh kan ngaih pawimawh ber tur nia lang chu heng music te hian eng angin nge kan nun a khawih tih hi a ni a. Heavy metal music kan ngaihthlak avanga kan rinnain harsatna a tawh a, a tlâkhniam phah a nih hlauh chuan ngaithla tawh lo va, kalsan nal nal kha a him ber ang.

'Sapho paw'n an ti alawm' tih vanga Biak In chhunga guitar zût chiam kha a finthlak lohva a changkang bawk lo va, Setana thil a nihna a awm lo tih avangin khuangpu berin pàwr leh tèng taka hla a lâk a, keyboard pawh techno rock rawngkaia tum zui kher pawh a him chuang hauh lo. Finland-a an tih dan anga Metal Mass tih ve kher pawh keini, leihkapui zai leh lengkhawm zai tuipui thintute tan hian tihzui ve kher chi a ni lo. Chutiang bawkin sawihnâwm a, sawichhiat vak vak hian mi tam tak rilru a tihel thei a, chu chuan an thinlung a khârtir hlauh ve thei tho a ni.

Mi tam takin an hmansual avang leh heavy music ngaithla thin tam berte nun a bawraw avanga sual lailêt dera puh a dik chuang lo va, chu ai chuan awmze neia kan inzirtir a tha zawk. Insawichhiatsak vak vak hian thil tha a hring hran lo va, inngeih lohna leh inhuatna a thlen zawk fo; awmze nei leh a tha zawnga inzirtir a, inenlêtna hmanruaa hmang thiam tura infuih kan mamawh zawk a ni.

Tuesday 4 September 2012

Zan lungngaihthlak (ka pindan chhungah)

Siruk chuan van laizawl a thleng tawh a, sana en kher lovin dar 11 vel a ni tawh a ni tih ka hre thei mai a; mahse, a la rawn haw tlat lo! Ngaihthrat lohna lian tak ka ka nei a, mi mawlhtu eng emaw chu a awm a ni. Tun ang thleng thlenga rei hnathawkin a chhuak ngai si lo va. Ngaihthra lo leh awm nuam lo takin ka pindan, kan pindan chhunga kan khumah chuan ka let ka let a.

December thla a nih tawh avangin boruak chu a vawt hle a, thla eng lo mah se boruak a thian thrat em avang chuan arsi thlir vel pawh a nuam thrin, mahse zaninah chuan arsi pe chiai pawh chuan mawina a nei zo lo va, ka rilruah chuan “Khawiah nge ni ang? Eng thil nge thleng ang?” tih zawhna ringawt a awm a. Zep nak emaw zan dang ang chu nise tun ang hunah te hi chuan khum laizawlah kan inchhaih leh her her tawh ang a, a vun nel thep mai leh mam nalh thra tak chu ka chul heuh heuh tawh tur hi a ni a. Ani pawh chuan mi nel a, mi ngai a, mi duh a ni tih hriat takin, pangchang takin mi nawk ne ne ang a, ka trangah a bei ngei tawh ang.

Zep lohah chuan, ka ngai a, a bula awm ka thlahlel a ni. A tet lai leh a nuin a kaihhruai lai atranga ka hriat tawh a ni a. A taksa buang theng maite chu keia mitah chuan a tluk zo an awm hauh lo. Ka duhna chuan mawi leh mawi lo mi dâwntir thei lo va, khawtlang leh kohhranho sawisel pawh huamin ka ru chhuak ve phawng mai a nih kha! A nu chuan a ngai a, ka ruk tirha a chhungten an zawn nasatzia lah tun hai hek lo; mahse le, kan lo laklawh tawh si.

A eizawnna a danglam tlat hian kan inkar boruak tichhe lem lo mah se harsatna a thlen fo a. Zan lam hi a chhuah hun a ni lo thei lo va, kei erawh chhun lam ka chet hun a ni thrin. Zan a chhuah loh trum a nih a, kei ka chhuah trum a nih chuan ka haw veleh, kawngka hawn rualin mi lo hmuak a, min lo lawm thrin a. Eizawnna thila a chhuah a, a lo haw laia ka lo men trumin chuti bawk. A thawm ka hriat veleh kawngka ka hawng a, ka ko a, a taksa mam tak mai chu ka chul heuh heuh thrin a ni. Kawngka hi a tel lovin ka pel thui thei lo; miin min hmuh leh hmuh loh pawh kan thlu tawh lo, kan inpawm a, khum lam bawk hi kan pan leh ruak ruak mai thrin.

Chu zan zet zawng a danglam a, a hrâng a ni tih loh rual a ni lo. Thli, hawi lam leh kal lam bik pawh nei lovin a thaw vuk vuk a, kawtthler lah zan dang zawng aiin a reh a, bang daidep leh lei hrik tak ngial paw’n thawm an chuah lo. Ngaihthra lo tak chungin ka mu meng reng a, zing lamah chuan tlem ka muhil sek tihin kan threnawm ten min rawn kaitho va, a thi tih min han hrilh zet mai chu! Ka tan chuan vanpui a chim a, khawvel hi a bo a ni ber mai. Ka khaw hmuh hi a fiah lo nghal ruaiin ka hria a, ka ngaihtuahna a bing mup a, engkim mai chu a bo ta a ni ber. A ruang ka hmuh chuan ka lungawi lohna leh ka ngaihna a zual a. Kan threnawm pa chuan, ka rilru tihnat hlau tak chung hian, “Sazu tur kan chah a, chumi ei sazu chu a ei niin ka hria,” tia min hrilh pah chuan a ruang chu min pe a. Zawhte ka neih tawhah chuan hei zet hi chu ka ngainat leh duh ber a ni.

(Serchip AOC Venga Pu Changliana te khan zawhtê la vulh zel tak maw?)

Tuesday 21 August 2012

Tihdanglam taksa

(He thu ziak tur hian eng lehkhabu mah ka râwn hran lo va, thil hrang hrang ka lo chhiar ve tawh atanga ka thil thlirna ve mai a ni!)

Paula chuan 'He tawih thei hian tawih thei lo asin ang a...' titein a sawi duah mai a. Eng nge tawih thei lo taksa chu ni ang? Engtin nge a awm ang? he zawhna hi chu a har deuh a, heti zawng hian zâwt ve ta thung ila - Tawih thei taksa hi eng nge? Tihdanglam loh taksa hi eng nge, engtin nge a awm?

Kan taksa awmzia chu kan hre viau ang a, doctor-te phei chuan an hre lehzual ngei ang. Zâng ruh chhunga nerve kal thlain, pancrease lam a kai phei dan te, dendrite nerve nihphungte hi keia lo hrilhfiah ve chiam tur a ni lo va, a thiam pawh ka thiam hek lo. Tawih thei taksa nihphung ka sawi thiam ve dan thung chu 3 dimension a ni, tih hi a ni.

3Dimension

3 dimension chu movie leh games-ah te chuan kan hre lar viau, mathematically chuan lxbxh (length x breadth x height) tiin kan sawi fiah thei ang. lxbxh hmang hian mihring taksa chu kan hrilhfiah thei a, a pianzia te, a len zâwngte kan sawi thei a ni. Thil che lai sawifiah nan lxbxh bakah hian Space-time dimension an hmang thin bawk. 3D taksa nei, thil che chu a nihphung sawifiah tur chu hun eng emaw chhunga a awm hmun a hran dan kha sawifiah tel a ngai thin. Heti hi kan taksa a ni a, kan mit pawh hi 3D hmu theia siam a ni a, kan thluak pawh hi 3D chin hrethiam thei tura siam a ni. Chumi awmzia chu mihring hi a lo ropui lo hle a, a hriatthiam chin a tlêm a, a hmuhfiah theih chin pawh a zîm hle a ni.

Thi thei taksa khawvel chu 3D khawvel a ni a, tawih thei taksain a hriat chin chu 3D khawvel chiah a ni. Hun pawh then thum - hmân, tûn leh nakkin te an awm.

Eng Diamension nge?

Tihdanglam taksa chu eng nge ni ta ang? Dimension ropui zawk a ni, kan ti thei ang. Chu dimensional world-ah chuan time (hun) hian awmzia a nei tawh lo va, keini 3D te tan chuan 'Tûn' a ni reng mai dawn a ni. A chhan chu he dimension hi kan hriatthiam loh vang a ni. 100D chu keini mihring, 3D te tan hian hriatthiam ngaihna a awm tawh lo. Mathematics hmangin 10D hi hrilhfiah han tum teh, a formula tur hi ngaihtuah chhuah a har teh a nia! Mahse, tihdanglam taksa chu 100 dimension a ni ang, ka tihna erawh a ni chuang lo.

2D-ah chuan lxb emaw, lxh emaw, bxh emaw chauh a ni dawn tihna a ni a. lxb angah hian lo ngai ta ila, 2D in chhungah chuan mihring, 3D taksa nei chuan, a kawngkhara lût tlang kher lovin, kan duhna lai takah kan awm thei dawn a ni. A hnuaia lem hi en ila:


2D mihring tan chuan a kawngkhar lut tlang kher lo chuan a in chhunga thuthlengah a thu thei lo. 2D in chuan Height a tlakchham avangin 3D mihringte tan chuan dâltu a awm miah lo! Kawngkhar kal tlang kher lovin a kutin thuthleng a khawih mai thei a ni. Isua kha a thawhleh hnu khan, pindan inkharkhip tlata awm a zirtirte hnenah, kawngkhar emaw, tukverh emaw kaltlang miah lovin a lut thei; eng nge a chhan? dimension ropui zawka a awm tawh vang a ni. Ani dimension being dang thei tur kha 3D khawvelah hian a awm lo: lxbxhx?x?x?x? emaw vel lo ni ta se, kei ni tana eng anga pindan phui thaah pawh ani kha chu a lût zung zung thei dawn a ni.

Khawiah nge Vanram?

Thlaa Neil Amstrong-a te an inkah kai khan Vanram an hmu miah lo va, thlarau khawvel pawh a lo awm chuang lo! Boruak zau zawk an hmu mai a ni. A chhan chu thlarau khawvel te, vanram te nen hian dimension-a then hran kan ni. Pathian tan chuan engkim hi langtlang leh inhawng sa a ni, a chhan chu Pathian chu Infinite Dimensional Being a nih vang a ni a, keini Finite Dimensional Being tan hi chuan hriatthiam ngaihna a awm lo. Vanram hi Sirius B piah lamah emaw, Andromeda Galaxy velah a awm daih lo, kan bul maiah hian a awm a, dimension a hran avangin kan hmu lovin, kan bulah a awm tih kan hre lo mai zawk niin alang. Mi hausa leh Lazara tehkhin thua Abrahama âng chhung leh hrehmun daidangtu kha 'leikak' ni mai lovin, 'dimensional difference' a nih zawk ka ring.

Tichuan tihdanglam taksa, tawih theia phum, tawih thei lova kaihthawh tur chu 3D atanga dimension ropui zawka inthlakthlengna a ni, kan ti thei ang. 2000D emaw vel lo ni ta se, mihring taksa 3D chu ho a va ti dawn em! An tih theih chin a intam hleih dan tur chu a nasa ngawt ang. 4D pawh a nihphung zawng zawng hrethiam pha lo tan chuan 100D ringawt pawh hi 'ropui rapthlak' a ni ngei ang.

Monday 13 August 2012

Old Firm Derby (Celtic leh Rangers)

A bul tanna

Mizoram Synod leh Baptist Church of Mizoram te hian football club din ve ve ta se, Mizote hi nasa takin min thenin, min inhuattir thei ngei ang a, kohhran erawhin Mizote nunah hmun pawimawh lehzual a luah ngei ang. Hetiang hi Scotland-ah chuan thil thar a ni lo va, kum za chuang an lo kalpui tawh a, thisen tam tak a luang tawh bawk.

Manchester United leh Manchester City inelzia te. Liverpool leh Everton derby ropuizia leh boruak sânziate kan sawi thin a. Mahse, Rangers leh Celtic inkara boruakte nena khaikhin chuan, heng club-te inelna hi chu naupang chhe infiamna ang chauh a ni tlat!

Khing English club kan tarlan takte khi chu khaw khata club inel tak an ni ve mai a, mahse Rangers leh Celtic hi chu Glasgow khawpuia club, inel ve tak mai an ni ringawt lo va, an inkarah hian hnam, sakhua leh politics a awm a. Club pahnih football khel a ni satliah lo va, kohhran pahnih, party pahnih inbei a ni tel tlat! He boruak hi football tuipuite chuan ngaihnawm an ti hle lawi a, Scottish Football an ngaihhlut phah thin.

Irish vrs Scottish

Old Firm derby tia an sawi thin, Celtic leh Rangers football match hi khawvela derby upa berte zinga mi a ni a, 1888 kum atang khan sawi tan theih a ni. Hemi kum atang hian heng club inhal tak pahnihte hi vawi 370 chuang an inkhel tawh a. Ibrox Stadium-ah a ni emaw, Celtic Park-ah a ni emaw, boruak tan loh lai a awm ngai lo. Scottish Cup emaw, Scottish League Cup emaw a nih chuan Hampden Park-ah khelh a ni thin.

Rangers leh Celtic boruak phêna thil inphum chu Protestant leh Catholic, Loyalist leh Republican te a ni. Celtic hi Scotland-a Irish pêm lûtte chuan tan ngei ngei turah an ngai a, heng Irish pêm lûtte hian 1888 kum khan he club hi an din a, Rangers hi 1873 kuma din a ni. Rangers hi Scot mi tan chuan tan loh theih loh a ni bawk. Irish-ho hi sakhuana lamah chuan Roman Catholic an ni a, politics lamah chuan British awp hnuaia awm duh lo an ni a, tun thlengin Northern Ireland-ah khuan hel pawl chak tak mai, IRA an nei. Rangers tantute hi Protestant background an ni tlangpui a, (Scotland hi Presbyterian Kohhran din hmasak berna ram, Presbyterian Kohhran inkaihhruaina John Knox-an a siam a taka kalpuitu hmasa ber ram a ni), politics lamah chuan England lal chhungkaw lamtang an ni.

Catholic vrs Protestant

Tunhma, 1989 hma lam kha chuan Rangers hian Catholic mi player an lalût ngai lo va, Catholic player an neih hmasak ber chu Mo Johnston a ni. Ani hian a hmain Celtic-ah pawh a lo khel tawh bawk. Hemi hnu atang hi chuan Ibrox Stadium-ah hian Catholic player hmuh tur an awm ta fo. Mo Johnston-a'n Rangers-ah contract a sign hian Rangers fans ruhkawlte thin a rim hle a, phatsanna ang hiala ngaiin an lungawi lo thâwm pawh a ring hle. Celtic lam hi hetiang lamah chuan an thiangzau deuh hlek a, an player zingah hian Protestant mi an awm nual thin a, Henrik Larsson te pawh kha Protestant a ni a, mahse Celtic player tha ber pawl a ni thin.

An inkar boruak hi a sân hma êm avangin buaina chhuah chhan leh an duh loh thilte pawh ho tê nia lang a ni thin. Paul Gascoigne kha, Rangers-a a khelh laiin, 1995 kum khan, Celtic-ho hmuh leh hriat laiin a lunglengin phenglâwng a tum ngawt mai a, Celtic-ho chuan an pai dai thei meuh lo. Anni ngaih chuan phenglawng chu Loyalist-ho nena inkaihhnawihna nei a ni a, Scottish FA pawhin he thilin pawi a khawih dan an hria a, chuvang chuan Paul Gascoigne pawh an thunun ta rêng a ni. 1999 kum khan Rangers vice chairman Donald Findlay chu Rangers Club hla Billy Boy a sa lai TV-ah tihlan a ni a, Celtic fans leh Celtic thuneituten an nawr nasat em avangin a nihna atang hian a inhnûkdawk hial a, £3,500 thuneituten an chawitir bawk. Billy Boy hla hi tunah chuan UEFA lam chuan an sak an phalsak tawh meuh lo.

God Bless the Queen

Celtic khelmual, Celtic Park-a British hnam hla 'God Bless the Queen' sak chu pawi nasa tak sawina a ni tlat! Anni tan chuan British awp hnuaia an awm lantirtu leh British-ho, English-ho inlulinna lantirtu a ni a, hla duhawm ni lovin hla huatthlala a ni thung. British thliarkara Catholicism tihniama Protestanism chawisangtu fakna hla hi an tan chuan hla ngainatawm leh mawi a chang thei lo hrim hrim! Hlimpui kum pawh thleng an sak hmasak loh berte zinga mi a ni ngei ang. 2002 kum khan Celtic Park-ah hian Celtic leh Livingston te an inkhel dawn a. Inkhelh hma hian Livingston hian God Bless the Queen hla ngei mai hi an sa a, hetih chhung hian minute khat chhung ngawi renga awm tur a ni a. Mahse, Celtic, Roman Catholic ni bawk, Republican ni bawkte chuan an ngai thei thak lo, bengchheng an siam a, referee Willie Young chuan buaina a inmûng tih a hriat chuan ngawi renga awm hun chhung chu minute chanveah a titlêm ta ringawt a ni.

Willie Young hi Protestant a ni a, Rangers tan tawptu a ni. Arsenal-ah player lo ni tawh a ni a, Scot mi dik tak a ni. Rangers leh Celtic inkhelh tum chuan referee-a hman chi a ni chiah lo. Ibrox hmuna Rangers leh Celtic an inkhelh tumin a tan lam a tilang lutuk a, Celtic fans ten Ibrox an chhuahsan nguah nguah a, hrem a tawrh phah nghe nghe a. Celtic player pakhat a hnawhchhuah kha chu a ngawihbopui mai theih a, mahse referee kawr hnuaia Rangers jersey a lo ha kher erawh kha chu a inhmeh thlep thlawp hle mai titu an tam lo khawp mai.

Phenglâwng tum anga awm hi Celtic fans-te tan chuan huatthla la tak mai a ni. July, 2008 khan Nothern Ireland striker, David Healy, Fulham striker thin kha, Fulham leh Celtic ten London-a friendly match an khelh tumin Celtic fans-te hmaah phenglawng tum angin a kut a dah a, hei hian Celtic lam thin a tiur hle a, an complain hial a ni. Ireland pangngai hi Roman Catholic ram a ni a, Nothern Ireland hi Protestant an ni a, chuvanga United Kingdom-a tel an ni. Nothern Ireland-a Roman Catholic-te chuan Britain atanga inlakhran tumin an la bei reng.

Ibrox-ah

Rangers stadium Ibrox hi Roman Catholic tan chuan nun dan leh thil kalphung hre miah lova luh ve ngawt chi a ni meuh lo. 1999 kum khan, Mark Viduka Celtic-a a khelh laiin, Rangers khelmualah an zin chhuak a, hemi tum hian Roman Catholic-hovin an tih thin Kraws chhinchhiahna hmangin mal a insâwm a, Rangers te pawi sawina a tlin avangin referee chuan warning a pe hmak. 1996 kuma Ibrox stadium-a Rangers leh Glasgow-a club pakhat Patrick Thistle an inkhelh tumin Rod McDonald chuan Kraws chhinchhiahna hi a siam a, referee chuan Yellow Card a pek phah tawh bawk! Celtic keeper lar Artur Boruc hi Poland mi a ni a, Roman Catholic ruh tak a ni. 2008 April-a Rangers leh Celtic an inkhelhin jersey hnuaia a t-shirt hak 'God Bless the Pope' tih ziakna a pholang chuan Rangers fans thin a tirim hle a, Scottish Football Association pawhin a chêt dan hi an ngaihtuah nghal vat a. Scotland-a Roman Catholic Kohhran te inrawlhna leh ngenna avangin a chungah hremna lekkawh a ni ta lo hlauh a ni. Mahse, tinawn leh tawh lo tura hriattirna pek a ni thung.

Rangers leh Celtic inkhelah hian chhiatna lian tham tam tak a lo chhuak tawh a, mi tam takin nunna an chân phah tawh bawk. 1980 kuma Scottish Cup final khelh zawh hnua intihbuaina thleng te kha khawvelin a la hre reng a ni. Heng club inhal tak tak pahnih inkhelh tum hian Glasgow damdawi-inte chuan nidang aiin damlo/inhliam a lêt 9 kua ngawtin an ngah a, inkhelh a awm apiangin mi 150 ten man tâwk ziah ang an ni bawk.

Tunhnai

Kum 2000 hnulamah hian a ziaawm deuh tawh nain dam thlep thlawp erawh a la ni lo thung. Nikum April thla khan Billy Boy hla an sak avangin Rangers chu UEFA-in a hrem a, an home-a an khelh tur tum hnih chu khelh a khapsak a ni. Sakhuanain Europe-ah hmun a chang tlem tulh tulh a, chutiang bawk chuan Celtic leh Rangers inkar pawh hian ziaawm lam a pan hret hret a. UEFA hmalakna avangin boruak pawh a ziaawm sâwt tawh. Scot leh Irish mipui inhuatna pawhin ziaawm lam a pan hret hret a, Scotland sorkar pawhin hma nasa takin a la mek.

June 2011 khan Scottish sorkar chuan football stadium-ah mai ni lo, mipui punkhawmna hmun hrim hrimah football kaihhnawiha inhmuhsitna leh inchungtlakna a thlen loh nan dan thar a duang a. He dan bawhchhia chu kum 5 thleng lung-in tântir theih an ni. He dan hian hian a huam zau hle a, football chhehvela sakhua inhmusit zawng leh, sakhuana thila inhuatna chawktho thei thil a khap tel vek bawk.

Âtchilh neihna khawvelah hian thenkhatin football an âtchilh a, thenkhatin Justin Bieber emaw, eng emaw tal an âtchilh thin. Keini hian eng nge kan âtchilh ve dawn le? Tu fans nge kan nih a, hringnun khawvela inkhelhna mualah hian tu lamah nge kan tan ve le? Mi tam takin an âtchilh zâwngte tan chuan na tawrh an hreh lo va, thih an hlau lo; nang Isua tan hian eng nge i huam ve le?

(Kristian Thalai June Issue-ah chhuah a ni tawh)

Monday 6 August 2012

Illuminati leh a behbawm

80s leh 90s chhoa rock band leh music khan sawisel a hlawh hle a. Setanic music, kan ti a, thusawinaah te kan sawisel nasa hle thin. Tunlai music-ah rock music-in hmun a chang lian ta vak lo va, mahse hip-hop, R&B leh rap music ten hmun an chang lian hle. Heng music hla thute hi sex leh tharum thawhna lam a ni deuh ber a, mahse, hemi piaha thil awm hi ngaihtuahna châng hre lo tam tak kan awm, chung chu thenkhat tarlan kan tum.

Hla thu tam takah thil ho deuh anga lang a awm viau mai; chu chu Rainman hi a ni. A tawng bul atanga chhui a ngai hran lo. Rain chu naupang pawhin ruah a ni tih an hre thei ang, chutiang bawkin Man pawh. Rain Man chu Ruah Mi tihna mai a ni; chu chuan eng nge awmze ril a neih le? Rain tih hrim hrim hi a hmanna hrang hrang a awm a, thil tam tham tak pe, vûr tihna te pawh a ni bawk. Tunlai zaithiam leh hla phuahtuten an hmanna pawh hi chutiang deuh bawk chu a ni.

Rain Man tih lanna hla hrang hrang atanga kan hmuh chu Rain Man chu malsawmna, sum leh paia mihringte vûr a, larna leh mipat hmeichhiatnaa an mamawh petu angin a ni. Eminem-an 'My name is Rain Man' a tih leh, Ozzy Osbourne-an, 'My name is Lucifer' a tih chu thil thuhmun a ni. Setana chu he khawvel thim chunga roreltu a ni a, hausakna, larna te mihring chungah, ama hnena inpete hnenah a pe thin a, chuvangin music industry chuan a hmingah Rain Man tiin an sawi ta a ni. Zaithiam tam tak chuan an thlarau hi ramhuai hnena an hlan thu an sawi thin a ni (eg. Kanye West, Katy Pery, Jay-Z, Eminem ldt).

Illuminati

Hla thenkhat kan tarlanah khian 'Illuminati' tih kan hmu ang. 'Angels and Demons' film-ah khan Illuminati kan hmu bawk. Illuminati hi mi tam tak chuan film leh thil danga hman atana an phuahchawp niin an ngai a. Mahse, thawnthu satliah a ni lo, nise, Tupac te hian a sa a sa lo ang.

Illuminati sawi chiang tur chuan kum zabi 18-na laiah kir a ngai. Bavaria (tunlaia Germany ram) ah Adam Weishaupt a awm thin a. Weishaupt hian kum 1776 May 1 khan Illuminati pawl hi a din a. He pawlah hian hetih hunlaia vantlangin an pawm leh ngaih ang pawm lotu, (inti) ril tak tak an tel a ni. Kum 1777-a Karl Theodor-a Bavaria lal a nih khan Illuminati hi a duh lo nghal hle a. Kum 1784 khan Illuminati pawh chu tihtawp thu a pe ta a ni. A kum leh, 1785 March 2 chuan Bavaria-a Illuminati tawh phawt chu man theihna thupek a chhuak a, Weishaupt chu a tlanchia a, a lehkha pawimawh tak tak erawh man a ni thung.

Hemi hnu hian Illuminati hi a rûkin a la ding zel a, French Revolution-ah pawh khan a meizanghlaptu berah an la tang niin an sawi thin. Hemi hnu hian a zuihral ta niin mi thenkhatin an ngai a. Thuziak mi Mark Dice te, David Icke leh mi dang dangte chuan a rûkin a la ding chho zel niin an ngai thung. Illuminati zirchiangtu Wes Penre chuan tun thlengin a rûkin a la ding niin a sawi a, thil ti thei tak niin a ngai bawk.

Wes Penre-a paper 'The Secret Order of the Illuminati: A Brief History of the Shadow Government' pawh a ngaihnawm hle. Hetah hian, thim thuneihna nen tangrualin, a rûkin khawvel ei leh bâr, politics leh sum leh pai an thunun a, media pawh hi an hmanraw tangkai ber a ni. An duhzawng apiang an ti lar a, an duh loh zawng chu nasa takin an tihmingchhe bawk. Penre hian Illuminati-a thuneitu ber (bloodline) chu tunlai khawvela chhungkaw hausa ber ber 13 an niin a sawi a, an tum ber chu khawvel pum rorelna pakhat hnuaia dah (one world order) a, an duh duha chin leh kual a ni. He an thil tum hi a rûkin mipuite thinlunga tuh turin zaithiam rual an hmang a. Heng zaithiamte hian an hla thu hmangin mipui rilru hi an hneh mek a ni.

Umbrella

Rihanna leh zaithiam tam tak hla thuah, 'Umbrella..ella..eh..eh' tih ang chi hmuh tur a tam hle. Umbrella sawifiahna hrang hrang zinga pakhat chu 'thil, min pui a, min vengtu' a ni. Umbrella chu Latin tawng Umbra atanga rawn kal a ni a, a awmzia chu 'hlim' (shadow) tihna a ni. Latin-a a awmze dangah chuan 'Phûng' emaw 'Thlarau/ramhuai' emaw tihna a ni bawk. Occult lehkhabu pakhat Necromonicon-ah chuan Umbra chu thlarau pakhat, sum leh paia malsawmna thlentu leh, mipat hmeichhiatnaa duhthusam thlentirtu angin tarlan a ni. Umbra chu ramhuai, Setana anga tihlan a ni.

Chhuah a harsa em?

A harsa a nih hmel, zaithiam ho hian an hla thuah an tilang ve leh tlat zel. Tupac-a Killuminati te pawh kha a ni a, mahse a chhuahsan ta chiah nge chiah lo kan hre hman lo, kahhlum a ni ta mai si a. Eminem hian Illuminati hi chhuahsan a tum nasa niin an sawi a,

Lil Wayne chu ralthuam a kawl avangin hun rei tak chhung jail-ah a tân phah. Hei hi Illuminati chhuahsan a tum vang niin an sawi a. Illuminati te hian an hmanruaa an lo hman hrep tawh, anmahni phatsan tumte chu hmingchhiatna nasa tak nen an thehberh zui thin a ni. T.I. pawh jail a tan chhan berah khan Illuminati hi niin an sawi. An hriat miah lovin an in chhungah ralthuam emaw, ruihhlo emaw an lo dah a. Hetiang thil an kawl a ni tih an hriat hauh loh kha police-te tuemaw ten an lo hrilh a (Illuminati tho), an man a, an hming a chhia a, an record hralh a tlahniam a. An lo awm nuamsa laklawh a, sum leh paiah harsatna an tawk thuai a, chuta an din chhuah leh theih nan chuan Illuiminati hi an belh a ngai leh thin a ni, an ti.

Rapper DMX chu a inah ruihhlo an mansak a. Ani chuan a neih loh thu leh a ta a nih loh thu a hrilh a. Mahse an man miau mai sia, amah pawhin mak a ti. Zaithiam a nih avangin hmingchhiat a duh bik lo; Police hnenah chanchinbu mi leh pawn lam mi an hrilh em tih a hnua a zawhin an hrilh loh thu an sawi a, chuti chung chuan chanchinbu mi thahnem tak police station-ah an lo awm hman tlat! Illuminati te thiltih leh phiarrukna niin a ngai hmiah a, an pawl a chhuahsan loh nana an hlin beh tumna hmanrua niin a ngai. Whitney Houston pawh kha Illuminati tena an thah niin an sawi!

Amaherawhchu...

Thil tam tak, Illuminati chungchang an sawi a, mahse heng zawng zawng hi zaa za a dik vek tihna a ni lo. Khawthlangho khu keini aiin thuphuahchawp an uar a, an thiam a, an media pawhin an chhuah huai bawk. Thil tak tak tam tak a awm ang tih chu phatrual a ni lo, mahse thu belhchian dawl lo tam tak a awm ve tho ang tih hriat tur. Illuminati din kum hi 1776 a ni. Dollar-ah pyramid a awm a, chumi hnuaiah chuan Latin ziak danin MDCCLXXIV tih a inziak a, 1776 tihna a ni. America hi Illuminati te din leh thuneihna, an pawisaah pawh a lang a ni tih tan chhanah an hmang thin. Mahse, MDCCLXXIV hi British sorkar atanga inla hrang tura US-in Declaration of Independence an chhuah kum a ni. Amaherawhchu, US hruaitu hluite leh thil tam tak hi chu Freemasonry nen inzawmna a nei tih erawh phatrual a ni lo ang.

Thil pawimawh tak mai chu miin an sawi zawng zanwg hi thudik a ni vek lo, tih hi a ni. Thenkhat chuan intihlar nan leh, an thuziak miin ngaihven se, an duh avangin tai an nei sa nghal rân a ni. Uchuak takin eng emaw lai an sawi uar vak thin bawk. Rock leh heavy metal band inla rapthlak leh inti setanic tam tak hi an setanic tak tak vang a ni lem lo, audience an hîp nan mai a ni; setanic tak tak erawh an awm tho. Thenkhat chuan an music an hralh that theih nan existing society dodal rânin hla an siam a, an perform thin. Stage-a an landan leh an incheina avangin misual an ni tihna erawh a ni kher lo. A market lam an ngaih pawimawh avangin an hralh theihna tur a nih chuan maksak tak taka awm an hreh lo.

Thudik tluantling lo tam tak a awm a, pawm tur leh pawm loh tur hriat hran a har lai tak hian 'Nang erawh chu engkimah fimkhur la'....tih kha hre reng ila, 'Kei hi kawng leh thutak leh nunna chu ka ni' titu bak hi thutak he khawvelah hian a awm lo tih hriain, thutak chu i pawm ang u.

(Kristian Thalai July 2011 Issue-a mi leh Zalen-a mi kaihkawp a ni)

Monday 16 July 2012

PCI Thurin leh Calvin-a TULIP

Mizoram Presbyterian Kohhran hian thurin 10 kan nei a. Thurin tawikim tak mai a ni a, a ziak a tlêm ang huin a huam erawh a zau hle thung. Mi tam tak chuan thurin pawimawhna hi kan hre lo mai thei; thurin chu Bible thu tum fel tak neia ziak chhuah hi a ni. Thurin neih loh hi kohhranah chuan a pawi thei hle a, Bible thu mahni tuipui dan zawng zawnga hrilhfiahna hian inthendarhna, innghirnghona leh inenhranna a thlen thei.

Mizoram Presbyterian Kohhran (Presbyterian Church of India) hi kalphungah Presbyterian a ni a, Pathian thu pawm danah hian Reformed niin kan sawi thin. Reformed Kohhran kan tihte chu Calvin-a Pathian thu hrilhfiah dan tha bera ngai a, chutianga inzirtirte chu an ni. Hetiang zâwnga thlir hian Mizoram Presbyterian Kohhran (PCI) hi Reformed Kohhran a ni chiah em? tiin zawt ta ila, chhân a har hle ang. He zawhna hi tuna chhân kan tum ber tur leh kan chhui zui tur a ni.

Presbyterian Church of India

Tuna Presbyterian Church of India tia koh hi a tirah chuan Presbyterian Church in Assam tih a ni thin a. Kum 1901 khan India chhim lama Presbyterian Kohhran thenkhat chu an inzawmkhawm a, a hnuah American Arcot Mission leh Scottist Presbyterian mission pahnih - Church of Scotland leh Free Church of Scotland te, leh Madras chhehvela mite an inzawmkhawm leh a. Kum 1904 khan India hmara Presbyterian Kohhrante nen inzawmin, Presbyterian Church of India an din ta a ni. A hnuah Congregationalist te nena inzawmin, kum 1924 khan United Church of Northern India din a ni.

Tuna Presbyterian Church of India tih hming pu ta ber hi Welsh Calvinistic Mission-ina a phun an ni a. Kum 1841 atang khan Welsh Calvinistic Methodist hian Khasi ramah rawng an bawl tan a, chuta tang chuan India hmarchhak hmun hrang hrangah an thawk ta zel a ni. Khasi ram hi Presbyterian chakna hmasa a ni a, tunah hian Meghalaya state bikah hian Synod pathum (Biateram-in a huam chin chhiar tel lovin) a awm a. Khasi & Jaintia Synod pahnih - Sepngi leh Mihngi chu Mizo Synod dawta lian ber ber pahnih an ni.

Welsh mission-in rawng an bawlna chu a lo lian chho zel a, kum 1867 khan Khasi Jaintia Presbytery siam tan a ni a. Kum 1895 khan Presbytery 5 awmin, Assembly (tuna Synod kan tih ang hi) siam a ni ta bawk a. Kum 1910 khan Mizoram pum chu Presbytery pakhatah dah a ni veleh ta a ni.

A tir chuan Welsh Calvinistic Methodist tia hriat leh koh an ni thin a, kum 1926-a Sylhet-a khawmpui neih atangin India hmarchhaka mite hian Presbyterian tih hming an pu tan a, Wales rama mite aiin Presbyterian hming hi an pu hmasa zawk a ni. Kum 1923-a Shillong-a Assembly chuan Assembly pathum (tuna Synod ang hi) a siam a rawt a, heng khaikhawm tur hian Synod siam a remti a (Synod hi tuna General Assembly tlukpui a ni). Kum 1953-a Silchar-a Assembly neih chuan Assembly hming chu Synbod tiin a thlak a, Synod chu Assembly tiin a thlak thung a. Churanchandpur-a kum 1972-a Assembly chuan Presbyterian Church in Assam tih chu Presbyterian Church in Northeast India, tiin a thlak a, kum 1992-a Mairang-aAssembly chuan Presbyterian Church of India tiin a thlak leh ta a ni. Tunah hian Synod pariatah awmin, Khasi & Jaintia Synod te hian Regional Assembly an nei a, an vaia khaikhawmtu chu General Assembly hnuaiah a ni. General Assembly hnuaiah Regional Assembly a awm a, chumi hnuaiah Synod awmin, Presbytery, Bial leh Tualchhung Kohhran tiin an inkhaichhâwng a ni.

PCI Thurin-ah hian 10 (sawm) a awm a, Thurin thuhmahruaiah chuan Nicaea Thurin, Apostol Thurin, Westminster Confession leh Welsh Confession of Faith te chu rawngbawltute, Upa te, Pro. Pastor leh Pastor te zirtir tlak nia an pawm thu an tarlang a. Thurin an siamthat hret hma kha chuan "Pathian thu hrilhfiahna tha tâwka ngaiin' tiin heng a chunga tarlante hi sawi an ni. Thurin 10-te hi Thuhmahruaia Thurin pawimawh a tarlante nen hian inanna leh inlaichinna tam tak nei mah se, a pumpui thua lak chuan a danglam hlein a lang.

PCI Thurin 10

PCI hian Thurin 10 a nei a, heng a Thurin lakna hnar nia lang chu United Church of Nothern India (UCNI) a ni (Tochhawng, Rosiamliana. The Ten Articles of Faith of the Presbyterian Church of India). UCNI hi kum 1924-a din chauh kha a ni a. Kum 1904 khan Presbyterian Church of India din a ni a. Kohhran inpumkhatna zawn kawngah PCI hi hma latu hmasa niin, congregationalist te nena inzawmin UCNI hi an din ta a ni.

UCNI hian Thurin felfai tak, 12 an nei a. He Thurin hi tuna PCI, India hmarchhaka mite hian an hmang zui niin alang. UCNI Thurin 12 te leh PCI Thurin 10 te hi a thuah pawh inang deuh chiah chiah a tam mai a, PCI hian UCNI Thurin hi tlemin a kai tawi deuh chauh niin alang (Confession of Faith of the United Church of Northern India).

Tuna PCI Thurin thuhmahruaiah chuan Westminster Confession te, Welsh Confession of Faith te chu Pathian thu hrilhfiahna tha tawka ngaiin, a rawngbawltu zawng zawngte zirtir tlak nia a pawm thu a chuang a. Thurin I-ah chuan Bible thu a awm, zirtirna dik lo thei lo a nih thu a lang a. Thurin II-na hian Pathian chungchang a sawi a, III-naah Trinity kan hmu a, IV-naah Pathianin ama anpuia mihring a siam thu leh, mi zawng zawng thlahtu thuhmun kan nih thu a chuang a, Thurin V-naah chuan mihring sual tlûk thu leh Isua Krista chungchang a tarlang. Thurin VI-nain Thlarau Thianghlim chungchang a sawi a, Thurin VII-nain Chhandamna a sawi a, Thurin VIII-naah chuan Sakramen pahnih - Baptisma leh Lalpa Zanriah te tarlan a ni. Thurin IX-na hi ringtute tih tur tarlanna a ni a, Thurin X-naah chuan hun hnuhnung thu tarlan a ni.

Arminianism, leh TULIP

 

(Remonstrance) leh TULIP Tobul

Kum 1600 bawr vel khan Holland (Netherlands)-ah Arminianism leh Calvinism chungchangah inhnialna nasa tak mai a chhuak a. Arminianism chu Jacob Arminius-a zirtirna zuitute an ni. Aminius-a hi Calvinist mi ropui Theodore Beza ke hnuaia seilian a ni a. Amaherawhchu amah zirtirtu zirtirna lo angin a kal ta a ni.

Arminius-a hian chhandamna chungchangah te, ruatlawk chungchangah te Calvin-a zirtirna hi a hnial a. A hnuah a zirtirten an rawn chhawm zui zel a. Arminius-a thih hnu kum khatah (kum 1610-ah), Arminius-a zirtirna (Pathian thu hrilhfiah dan) zuitu Arminians te chuan thupuanchhuah (creed) panga (Five Remonstrance) an tih chu Holland ram thuneitute hnenah an theh lût a. Hetah hian minister 46 laiin hming an ziak a ni.

Arminians tena an thu thehluhah chuan, pakhatnaah hian Pathian chuan leilung pian tirh ata tawh khan rem lo ruat tawhin, tupawh Isua ring a, a thu zâwmtute chu chhandam an ni ang a, ringlote chu thiam loh chang an ni ang, tih a ni a, pahnihnaah chuan tlanna chu mi zawng zawng tan a ni a, mahse Krista ringtute chauhin sual ngaihdamna tak tak leh tlanna hlimawm chu an chên ang. Pathumna chuan mihring chuan amahin chhandamna tling khawngaihna a nei lo va, a duhthlanna hmang tur pawhin chakna reng a nei lo; kalsualna leh sualna avangin thil tha tak tak a ngaihtuahin a ti thei tawh lo. Thlarau Thianghlim kaltlanga Kristaa a pianthar phawt a ngai a ni, a ti a. Palina chuan Pathian khawngaihna chungchang sawiin, khawngaihna hnathawh chu mihringin a lo hnar thei a ni a ti. Pangana chuan piangthar tawh chuan Isua Kristan Thlarau Thianghlim kaltlanga a puih avangin thlêmna a do hneh thei a, amaherawhchu chhandamna chu a tluksan leh thei (chhandamna bo thei) a ni, a ti.

Five Remonstance hian Calvin-a zirtirnaa thil pawimawh tak tak - Pathian khawngaihna chu mihringin a hnâwl thei lo/dang thei lo tih te, Pathianin thlan bik - vanram kai tur leh hremhmun tla tur a nei a ni, tih te, Lal Isua tlanna hna thawh chu thlante tan a nih thu leh, chhandamna a bo thei lo (Perseverence of Saint) te a rawn hnial a ni. Hemi hnial lêt nan hian November 13, 1618 atanga May 9, 1619 chhung khan Synod of Dort neih a ni a, Canons of Dort an siam a, hei hi tun hnu zela Reformed Kohhrante thurin innghahna pawimawh tak a ni chho ta zel a. Arminian-tena Five Article chhân lêt nan hian Five Points of Calvinism an tih, TULIP tia an sawi chu an phuah chhuak bawk a ni.

French mi John Calvin-a hi kum 1509 khan a piang a, kum 1530 vel khan Roman Catholic atangin a chhuak a. France ram hi Roman Catholic ram a nih avangin Protestant ten tihduhdahna nasa tak an tuar a, chuvang chuan Calvin-a hian France chhuahsanin Switzerland-a Basel khuaah a raltlân ta a. Switzerland-ah hian insawhnghetin, Geneva khawpui chu khawpui tawp tak atangin khawpui thianghlim takah a chhuah a. Kum 1536 khan a lehkhabu hmingthang, Institute of the Christian Religion a chhuah a. Kum 1564 khan kum 54 mi chauh niin a thi ta a ni.

Calvin-a zirtirna khaikhawmna an tih thin, TULIP lampum hi Total Depravity, Unconditional Election, Limited Atonement, Irresistible Grace leh Perseverence of Saint tihnate a ni.

Total Depravity

Mizo tawng chuan sawi ila, Chhe lailet dêr tihna a ni ang. Calvin-a chuan heti hian a sawi "Pathianin a tira mihringa a dah/pêk chu sual avang chuan a chhia (corrupted) a, thilthlawnpek danglam bik a pek (supernatural gift) pawh mihring atang chuan phelh thlak (stripped) a ni (Insitute of Christian Religion 2.2.12). Book 2, Chapter 2, Section 12-ah vêk hian Supernatural gift chu rinna, felna, Pathian hmangaihna, thianghlim duhna te a nih thu a ziak a, hengte hi mihring chhungrilah hmuh tur a awm tawh lo a ni, a ti. Calvin-a chuan a kuangbâng erawh tlêm azawng a la awm niin a sawi a. 2.2.12-ah chuan, finna leh thuthlukna siam kawngah a kuangbâng a la awm a ni tih sawiin, mahse chungte pawh chu a chak lo va, thim zingah chiah luhin a awm a. Mihring hriatthiamna te chu a chhe vek lo deuh a, a then azar tih chak lohvin a awm a, a then azar tihchhiatin a awm a ni, a ti. Mihring duhthlan theihna chu tisa châknain a thunun a, mihringin a tha tihzawng tipuitling thei turin a chak tâwk tawh lo a ni, a ti.

Book 2, chapter 2, section 6-ah chuan khawngaihnain mihring a pui a nih loh chuan chhia leh tha hriatna ringawt atangin mihringin thil tha a ti thei lo a ni, a ti a, thlante chuan khawngaihna bik (special grace) avangin siamtharna (regenaration) kaltlangin an ti thei a ni, a ti. 'Mihring rilru leh thlarau leh taksa hi sual hlâwm chhe lailet dêr chu a ni lo,' tih hi chu Calvin-a sawi dan nena enin a tawngkam a na mah mahin alang (Rev. Lalchhuanliana. Fimkhur rawh: TMEF Zirtirna lakah). Hetianga keuhthluk hi Semi Pelagianism rawngkai a ni.

Rom 3:10-ah chuan, 'Tumah mi fel tak reng an awm lo, Pakhat mah an awm hauh lo;" a ti a, châng 18-ah chuan, "An mithmuhah Pathian tihna rêng a awm lo," a ti bawk. Marka 7:21-23-ah chuan mihring thinlung atanga chhuak thil tha a awm loh thu kan hmu a, Rom 6:20-ah chuan mihring chu sual bawiha awm a nihzia kan hmu bawk. Mihring chuan thlarau lam thil a hrethiam lo va (I Kor. 2:14), Pathian nen an inhmelma a (Eph. 2:15), thinurna fa kan ni thin (Eph. 2:3). Isua chuan, "Keimah lovin engmah in ti thei si lo," a ti (Joh. 15:5).

Sual avangin thihna a lo awm a (Rom 5:12), Thlarau Thianghlim tanpuina lo chuan mihring chu Pathian ram thuah chuan mitdel leh bengngawng mai a ni (Mk. 4:11-12). Pathianin a khawngaihna nasa tak avanga mi a tinung a nih loh chuan keimahni theihna chuan Pathian lamah kan nung thei lo (Eph. 2:1-5).
Hemi chungchang hi PCI Thurin-ah hian tlêm a lang a. Mahse, kan thusawina leh mi tam takin Bible kan hrilhfiah danah hi chuan hei hi kan kalsan ta khawp mai. Chhe lailet dêr kan ni a, keimahni theihna chuan chhandamna kan chang thei lo, kan ti thin tak nain, kan pawm danah hi chuan thil tih a langsar sâwt hle mai. Thurin VI-naah chuan Thlarau Thianghlim hnathawh sawiin, "Isua Krista chu an Lalpa leh Chhandamtua pawm tura ngênin, pawm thei turin a pui a," a ti. Hei hian mihring chu chhe lailet dêr kan ni tih a tilang a, ring tur pawhin mihring chuan theihna a nei lo. Thlarau Thianghlimin Lal leh Chhandamtua Isua Krista pawm tura min puih loh chuan camping-ah 'I pawm em?' han inti ringawt thin mah ila, kan pawm tak tak thei lo. Piangthar da leh kan tamna chhan pawh hi mihringin an nawrna avanga Lal Isua an pawm vang a ni a, Thlarau Thianghlim puihna a tel loh chuan rei an daih ngai lo ang.

Theoritical chuan (Thurinah chuan) Total Depravity hi kan pawm nachungin, Practical chuan Mizo Presbyterian hian kan pawm ta meuh lo. Hei hian Pathiana innghah aiin mihring thiltihtheihna leh duhthlanna dah lenna a hring a, chu chuan rinna tak tak min hlamchhiahtir a ni. Tlûk hnua mihring chhiatzia thu hi Martin Luthera te, Augustine-a te zirtirna/Pathian thu hrilhfiah dan a ni a, Bible zirtirna pawimawh tak a ni.

Unconditional Election

Chhan leh vâng awm miah lovin, a khawngaihna nasa tak avangin Pathian chuan mi a chhandam a ni. Thil tha an tih nasat vang emaw, an fel em avang emawin Pathian mi a thlang lo, a khawngaihna avang liau liauin a thlang a ni. Pathianin chatuana nunna chang tur hian inserh em em a ni chuang lo, a khawngaihna avangin, mihring lam theihna te, thiamna te, inpêknate ni lovin mi a thlang a ni.

Unconditional Election tihah hian hriat tel ngai chu Pathian hian mihring hi hremhmun tla tur leh van ram kai tur a ruat/thlang a ni, tih hi a ni. Mihring kha a sual viau vang emaw, a that viau vang emawa Pathian khawngaihna hmu tur a ni lo, Pathian chuan a khawngaihna avangin a duh a thlang a, a duh loh chu a thlang lo mai a ni. A thlan lohte tan chuan an chan tur kha a ngai reng a, a thlante tan chuan thlan nihna kha khawngaih thil thlawnpek liau liau a ni.

Hei hi Mizo Presbyterian te hian an ring mang hauh lo mai a. Ring tâwk chu an awm mai thei. Mahse, Pathian thuneihna leh lalberna, John Calvin-a thu ken pawimawh tak ringtu tan chuan hei hi thilmak leh âwm lo a ni lo. Pathian hi kan nunah hian thu kan neihtir lo sâwt em a, chuvang chuan kan ringlo pawh hi a mak lo e! Mi thenkhatin rin harsa an tihna chu Lal Isua thihna a ni, nakkinah kan la sawi chhunzawm ang.

Calvin-a chuan thlante an awm ang bawkin thlan lohte pawh chu Pathian chuan chatuan hremnaa kal turin a thlang a ni, a ti. Hemi chungchangah hi Calvin-a chuan Christopher Liertet-a lehkha a thawn tuma sawifiahin, hremhmun tla tur leh tla lo tur Pathianin a thlang tih hian Pathian rorelna chu a dik lo hle nia a ngaih chuan, chu chu thudik ngaihsualna lian tak a ni ang, tiin a ziak (The Teaching of Calvin, Chapter Vl, Page 109).

Calvin-a chuan Predestination kan tih chuan Pathianin a chatuan thu ruat, mimal tin chunga Pathian thuthlukna siam a ni, a ti a, mi zawng zawng hi inang tlâng veka siam kan ni lo va, thenkhat chu chatuana nung tura ruat an ni a, thenkhat chu chatuan boralna chang tura ruat an ni, a ti (3.21.5). An thil tih ang zela a relsak a ni lo va, a tir atanga an chanvo tura a ruat a ni. Hemi chungchangah hian Calvin-a chuan Pathian hian thiam lohna a nei lo, tih sawiin, leibattirtu chuan a duh chuan a leibatu thenkhat chu a ngaidam thei a, a duh chuan thenkhat dang chu a ngaidam lo thei a ni, a ti. Mi zawng zawng hian Pathian thinurna kan hmabâk theuh a, hrem hmabak vek kan ni. Chutihlaiin thenkhat Pathianin a ngaidam bik hi a fair loh em vang ni lovin, Pathian hian khawngaihna a ngah em vang zawk a ni (3.23.3).

Heti hian sawi ila, kan hrethiam ang. Thawnthu bu ziaktu chuan a thawnthu bu ziakah misual leh a changtu a siam a. A tawpa thi tur te, a tawpa dam turte a ziak a. A thi tur leh misual lama a tantirte khan a ziaktu kha a ti-fair lo, thleibik a nei, pawh ti se, a ziaktu chuan thleibik a nei lo. A thawnthu ziak a ni a, a duh duh danin a ziak thei a, a thawnthu ziaka mite khan a ziaktu thu ziak dan turah thuneihna an nei pha lo.

Mi thenkhat chuan Pathian hian thil thleng tur zawng zawng a hriatlawk vek/ hmuh lawk vek avangin a ruatlawk a ni, an ti. Hei hi Calvin-a zirtir dan a ni lo. Calvin-a chuan, hetianga ngaih hi chuan Pathian hi chhandamna thlentu, ruahmantu leh siamtu ni lovin, chhandamnaah hian mihring thawhpui ve pakhat mai a ni a, thlan chungchang pawh hi mihring remtihna a ni ang. Chubakah mihring duhthlanna chu Pathian thil ruahman leh rorelna aiin a chungnung zawk tihna a ni ang a, Pathian thil ruahman chu a châng chuan mihringah (hawi zawngah) a innghat thin tihna a ni ang, a ti (3.24.3). Pathian hi engkim chunga roreltu, engkim chunga thunei a ni tih hnawlna a ni e, tihna angin a sawi theih awm e.

Paula chuan, "Hmangaihnaa thianghlim leh sawiselbovin ama hmaah kan awm theihna turin leilung pian hmain Kristaa min thlang ang khan," a ti a (Eph. 1:4), kan chhiar zel chuan Isua zara ama tana faa ruat lawk kan ni tih kan hmu bawk. Thil tih vang ni lovin Pathianin mi a thlang a ni tih Paula chuan tarlangin, Esauva leh Jakoba chu an la pian hma hauh atangin, an thil tih vang ni lovin, a kotu duh vang zawkin Esauvan Jakoba rawng a bawl tur thu a sawi bawk (Rom 9:11). Rom 9:15-ah chuan "Ani chuan, 'Ka khawngaih apiang chu ka khawngaih ang a, zah ka ngaihna chung apiangah chuan zah ka ngai ang," tih ziak kan hmu bawk. Bêlvawtu chuan a bêl vuakah tha deuh a vaw thiang a, tihkeh leh mai theih tur a duh chuan a siam thei bawk (Rom 9:19-24). Lal Isua pawhin, "Sâwmte chu tam tak an ni a, thlante erawh chu tlêm tê an ni," a tih kha (Mat. 22:14).

Unconditional Election hi PCI Thurinah hian chiang faka sawina a awm lo va, Welsh Confession of Faith leh Westminster Confession-ah te chuan chiang taka hmuh tur a awm thung. Hemi zâwnga kan thlir chuan Presbyterian Church of India hi Reformed Kohhran tih theih a ni lo ang. PCI hnuaia rawngbawltute zingah hian pawm tâwk chu an awm mai thei, hei hi Baptist Kohhran tam tak pawhina an pawm theih loh a ni. Arminius-a leh John Wesley-a te chuan mi zawng zawng hi thlan kan ni tiin an sawi a, hei hi PCI Thurin pawhin a sawi. Chuvang chuan Unconditional Election chungchangah hi chuan Reformed aiin Wesleyan leh Baptist a hnaih zâwk.

PCI Thurin VII-naah chuan, "Pathianin Kristaah chuan mi zawng zawng hnenah chhandamna famkim chu a thlawnin a rawn hlan a, an sualte simtir leh Lal Isua Krista chu an chhandamtu atana ring tur te, Amah entawn a, Pathian duh ang taka inngaitlawm leh thianghlima nung tur tein thu a pe a," a ti. Welsh Confession of Faith (WCF) chuan thlan chungchang hi a ziak chiang hle a. Pathian chuan Kristaah mi tam tak, chhiarsen loh a thlan thu tarlangin, Pathianin a ruatlawk avanga thil dik lo ti a nih loh thu a sawi a, thlan bik awm lo se chuan, tumah chhandam kan nih loh tur thu a sawi. Thlan bik a neih avang hian Pathian hian thil dik lo a ti lo a ni, a ti (WCF 12). Westminster Confession-ah phei chuan a ziak chiang lehzual a. 'Mi dang ruat lawk lohte chu Thua kohna Thlarau hnathawh tlangpui hi lo chang ve pawh ni se, Krista hnenah an lo kal tak tak ngai lo va, chuvangin chhandam an ni thei lo,' a ti hial (10:4).

Limited Atonement

Hei hi mi tam takin Calvin-a zirtirna pawm harsa an tih lai ber a ni fo. Hei hian sawi a tum ber chu Lal Isua tlanna kha mi zawng zawng tan a ni lo va, thlan bikte tan a ni, tih a ni. Calvin-a zirtirna hian thlan chungchang hian a zem a, a zirtirna kawng hrang hrangah hian Pathian chungnunna leh thlan bik chungchang hi a langsar ber pawl a ni fo.

Mi thenkhat chuan Calvin-a hian hremhmun kal tur leh van ram kal tur Pathianin a thlan lawk chungchang hi a sawi lo niin an sawi thin a, mahse Calvin-a hian a lehkhabu, Institute of Christian Religion, Book 3, Chapter 21-ah hemi chungchang hi a sawi nasa hle. Calvin-a hian Chanchin Thain mi hrang hrang a thlen dan chungchang uluk takin a chhui a, a thlen dan a rualkhai lo a ni tih a hmu a. Thenkhatah Chanchin Tha thu a tlak that em em laiin, thenkhatah chuan a hnawng leh hle a. Hei hian Pathian chatuan remruatna, mihring hriat phak rual loh a tarlang niin a hria a ni (3.21.1).

Calvin-a chuan thenkhat chu chatuan nunna nei tura thlan an ni a, thenkhat dang chu chatuana hremna chang tura thlan an ni, a ti (3.21.1). Mi zawng zawng hi chhandamna chang turin a thlang lo va, mi thenkhat a chantir a, thenkhat dang erawh chu a hnawl thung a ni, a ti bawk (3.21.1). Lal Isua chhandamna hnathawh hi mi zawng zawng tan a tâwk a, a bak a ngai tawh chuang lo a, amaherawhchu chu chhandamna hlawkpuitute erawh chu mi zawng zawng an ni lo (3.22.10). Krista chu Pa hnena min sawisaktu a ni a, amaherawhchu mi zawng zawng sawisaktu a ni lo va, a thlante chu a hria a ni (Joh. 13:18). Khawvel tan a ngensak lo va, an tan a ngensak zawk a ni (Joh. 17:9). Isua chuan a ta chu a hria a, a ta chu he khawvela mi zawng zawng an ni lo va, a ta, thlante tan chuan Pa hnenah a ngensak a, chung thlante chu an thil tih that leh, an piantirh atanga an rilru dik bik vanga thlan an ni lo (3.22.7). Krista kha mi tin tana Chanchin Tha lawmawm em em a nih rualin, a chhandamna hnathawh kha a beramte tan a ni a, kêlte tan a ni lo. Pathian fate tan Krista kha a thi a ni (A treatise on the Eternal Predestination of God. Trans. H. Cole) in Calvin's Calvinism (1927), p. 94).

Lal Isua khan a tawngtainaah khan Pathianin a pêkteho tana tawngtai a nih thu a sawi a (Joh. 17:9), Pathian hian pêk loh tam tak a nei tih a lang. Johana 6:44-ah chuan, "Pa mi tirtuin a hip loh chuan tumah ka hnenah an lo kal thei lo vang; tin, keiin ni kin niah chuan a lo kala chu ka kai tho avng," a ti. Engati nge mi thenkhat Isua hnena an kal a, mi thenkhat an kal si loh? Pa-in a then Isua hnena kal turin a hîp a, a then chu a hip lo tihna a ni. Isua thisen kha mi zawng zawng tana thuthlunna tur a ni lo va, mi tam tak tana thuthlunna a ni (Mat. 26:28).

Johana 10:11-15-ah chuan Isua berampu tha a nih thu kan hmu a. Isua chuan a beramte tan a nun a pe a, a beramte chu a hria a, a beramte pawhin an hria a ni. Kêlte tan Isuan a nun a pe lo va, hun tâwpah Isua chuan a beram leh kêlte chu a thliar hrang dawn a ni (Mat. 25:32-33). Tirhkohte Thiltih 13:48-ah chuan, "Tin, Jentailte chuan chung thu chu an hriatin an lawm a, Pathian thu an chawimawi a, tin, chatuana nunga nung tura ruat apiang chuan an ring ta a," a ti bawk.

Camping, crusade leh hetiang lam chi hi Reformed tradition a ni lo va, pentecostalism te, charismatic ziarâng a ni. Methodist ten an uar a, Baptist hnahthlakten an kalpui nasa hle. Miin Pathian thu a sawi a, Chanchin Tha a hril a, mahse mi zawng zawng thinlungah hna a thawk tlat lo! Thlarau Thianghlim tanpuina lo chuan mihring chu Pathian ram thuah chuan mitdel leh bengngawng mai a ni (Mk. 4:11-12), an mit tihvarsak a ngai. Thlarau Thianghlimin mi a puih loh chuan tumahin anmahni duhthu ngawtin Isua hnen an pan thei lo; mahse Thlarau Thianghlim chuan mi zawng zawng mit a tihmensak lo va, mi zawng zawng Isua hnenah a hruai miah lo! Eng nge a chhan? Camping-ah chhandamna chan duh theuh theuh, mi tam tak an lût a, mahse engati nge mi zawng zawng thinlung Thlarau Thianghlimin a khawih si loh? Juda Iskariot-a kha mantirtua a tan tur engkim Isuan a hre vek a, engati nge Isua khan a chhandam ve miah loh? Pathian hian chatuana nunna chang turin mi a ruat a, chatuana hremna tuar turin min a thlang bawk a. Nunna chang turte tan Isua hi a lo kal a ni. Hei hi Calvin-a thlir dan chu a ni ber mai.

PCI Thurin chuan he thu hi a hnâwl (a tawngkam hi a na lutuk mai thei) niin alang. PCI Thurin VII chuan 'mi zawng zawng' a ti; hei hi Reformed Kohhrante thurin nen chuan a inang lo deuh a, hringtu kohhrante thurin atang pawhin a pêng ta deuh. Wesleyan leh Arminianism zirtirna a lang a, Calvinism tak erawh chu ngaihbel tur zawn viau chuan a awm mah na! Westminster Thurin 10:1-ah chuan Pathianin nung tura a ruat lawkte chauh chu Isua Kristaa khawngaihna leh chhandamna chang tura hlawhtling taka koh chu a lawmzawng a nih thu a tarlang a. Mi dang ruat lawk lohte chu Krista hnenah an kal tak tak ngai lo a ti bawk (10:4). Bung 11:4-ah chuan, "Pathian chuan thlante chu thiamchantir turin chatuan ata a lo ruat tawh a, a hun bi a lo kimin Krista chu an sual aiah thiin thiam an chan theih nan a tho leh a; mahse Thlarau Thianghlimin a hun takah Krista a neihtir hma chuan thiam an chang rih lo," a ti. Welsh Thurin pawhin 'A hnena pekteho sualna chu phura anmahni a tlan theih nan...' a ti bawk (WCF 18). Welsh Calvinistic Methodist kan tih thin, Welsh Presbyterian Kohhran Thurin pawhin 'zawng zawng' hmang lovin, 'chhiarsen loh mipui' a tlan thu a sawi bawk (Confession of Faith of the Calvinistic Methodists or the Presbyterians of Wales: Adopted at the Associations of Aberystwyth and Bala in the year 1823. Bung 18: Of Redemption.).

Hetianga PCI Thurin a danglam tak viauna chhan hi Rev. Rosiamliana Tochhawng chuan Welsh ram harhnain chhandamna chungchang a ken niin a ngai a (Rosiamliana, Tochhawng, A Study of the Ten Articles of Faith of the Presbyterian Church of India, p. 50). Amaherawhchu tuna PCI Thurin leh Welsh Calvinistic Methodist Thurin te han thlir a, han khaikhin hian hei chauh lo pawh hi thil dang a awmin a hriat. Hringtu kohhrante thurin nena danglamna a awm takna chhan dang nia lang chu United Church of Nothern India hi niin alang. UCNI Thurin leh Presbyterian Church of India Thurin inan dan leh, an hnen atanga lak chhawn a nih theih thu a hmain kan tarlang tawh a. UCNI hi India hmar lama Presbyterian Kohhran hnahthlakho leh congregationalist inzawmkhawmten an siam a. India hmar lam, a bikin Bengal velah hian Baptist Missionary Society chu nghet takin an inbun a, William Carey te hovin kohhran nghet tak an phun a, heng mite hian influence eng emaw chen an nei theiin a rinawm a, chubakah India-ah hian Lutheran mission an awm nual bawk a, heng .

Thuhriltu ropui George Whitefield khan thlan chungchang hi na lutuk si lo, khawng ang reng viau siin a sawi thiam khawp mai. Whitefield chuan, "Pathian thua thlan leh ruatlawk chungchang kan hmuh, kan rin leh kan hril hi misualte tana inthlahrunna tur a awm lo va, piangthar tura daltu a ni lo...Pathianin a thu kaltlanga min sâwmna, kohna leh sim leh Krista ring tura thu min pekna a ni a...a thlante chu Krista hnena kal duhna a siamsak a, an sualzia a hriat chiantir a, an dinhmun hlauhawmzia a kawhhmuh a, Krista a kawhhmuh thin a, Krista chu himna awm chhun a ni tih leh amah nena inremna a ni tih a hriattir thin...Pathian ringtu tak tak chu Pathianin a thlante an ni," a ti (Clarkson E., George. George Whitefield and Welsh Calvinistic Methodism. p. 44). Misual, sim duhna tak tak nei a, an thinlunga Isua pan duh tak takte chu Pathianin a thlan a ni, a tihna a ni thei ber ang chu.

Limited Atonement chungchang leh, thlan/ruatlawk chungchang hi Baptist lam hian an pawm meuh lo va. Fundamental Baptist Worldwide chuan Krista thisen kha mi zawng zawng tan, tupawh a ring apiangte tan a ni, an ti a, chu thisen chu misual tupawh chhandamna atan a tâwkin a tling zo em em a ni, an ti (http://www.biblebelievers.net/calvinism/kjcalvn1.htm).

Irresistible Grace

Arminius-a khan Thlarau Thianghlim hnathawh hi mihringin a hnar thei niin a zirtir a. Pathianin mihringa hna a thawh dawnin, mihring chuan duhthlanna a neih avangin a lo hnar thei a ni, a ti. Arminius-a zirtirna hi tunlaia Baptist kohhran hote hian an zui tlângpui a, Irresistible Grace chungchangah pawh hian Baptist leh Reformed te an pawm dan a danglam a ni.

Irresistible Grace kan tih chuan mihringin Pathian khawngaihna a lo hnâwl thei tih kha paihthlain, Pathianin khawngaihna hnathawh chu mihring tan dan rual a ni lo, kan tihna a ni. Pathian hian kohna narân leh kohna bik a nei, niin Calvin-a chuan a hria a. Kohna naran, khawngaihna a lantir pangngai chu tupawhin an duh chuan an dodalin, an pawm thei a, amaherawhchu kohna bik (special call) erawh chu tumahin an hnial thei lo a ni, a ti. Tuma hnial rual, dan theih loh khawngaihna chu 'saving grace' a ni.

Pathian thu an hril pangngai hmangin mi zawng zawngin kohna pangngai an dawng vek a, chumi hmang chuan mi zawng zawng hi inang tlangin Pathianin a sâwm a (3.24.8), mahse kohna bika a kohte erawh chuan an hnar thei lo a ni, tiin Calvin-a chuan a sawi (3.24.8).

Tlêmin han kir leh lawk ila. Limited Atonement leh Irresistible Grace chungchang avang hian thenkhat chuan eng nge fel tum hi a tangkaina? Heti hian sual takin awm ila, min thlan chuan loh chuan fel tum pawhin awmzia a nei dawn em ni? Pathianin min thlang a nih a, a khawngaihna hnathawh kan chunga a lantir a nih chuan kan hnial thei dawn chuang lo va, kan la tha mai dawn alawm, an ti mai thei. Mahse, Calvin-a ngaihdanah hi chuan, mi zawng zawng, ringtu leh ringlote pawh, general call hmangin a ko va. Tupawh, nunphung pangngai, Pathian tiha a nun phawt chuan malsawmna, vanneihna, hlimna leh lawmna te a nei dawn a ni. Fel taka a nun a, khawvel sualna hrang hranga a nun a thiar fihlim chuan a nun a tlo ang. Mahse, chu mihring felna chuan chhandamna a thlen lo. Eng ang pawhin fel mah ila, thlarau chhandamna chu a koh bik (special call) te tan a ni. Tupawh, ringtu pawh ringlo pawhin, a ram leh a felna a zawn hmasak phawt chuan khawvela malsawmna hrang hrang a chang ang a, sakeibaknei vanglai pawhin tlakchham nei mah se, ani chuan a nei lo vang.

Chhandamna chu thil tha tih vang ngawt te, felna avang ringawt tea neih a, chan theih chi a ni lo. Mihring hian amah maiin Lal Isuaah rinna a nghat ngawt thei lo. Ama chakna leh, thiltihtheihna leh tumna te, duhthlanna leh beih nasat avangin Isua a ring ngawt thei lo. Thlarau Thianghlimin ring thei tura min puih loh chuan awmzia a awm lo a ni. Mahse, Thlarau Thianghlim chuan mi zawng zawng, a duh leh bei ngawrh apiang a pui ngawt bawk si lo; tute emawah hna a thawk a, tute emawah chuan Thlarau Thianghlim hian hna a thawk lo. Tute emaw, Thlarau Thianghlimin hna a thawhna te chuan chu hnathawh chu engti kawng mahin an dang zo lo.

Tirh. 16:14-ah chuan Ludii thinlung chu Thlarau Thianghlimin a hawnsak tih kan hmu a. Johana 6:37-ah chuan Isuan, "Pain mi pek zawng zawng ka hnenah an lo kal vek ang," a ti a, chu mai ni lovin, "Pa mi tirtuin a hip loh chuan tumah ka hnenah an lo kal thei lo vang," a ti bawk (c. 44). Paula chuan, "Pathian Thlarau hruaia awm apiangte chu Pathian fate an ni si a," a ti a, (Rom 8:14), "Chuvangin a duhtu avang a ni lo va, a tlantu avang a ni hek lo, a khawngaihtu Pathian avang a ni zawk e," a ti bawk (Rom 9:16). Phil 2:13-ah pawh, "Ama lawmzawng atana tih tum tur leh bei tura nangmahnia thawktu chu Pathian a ni si a," a ti. Petera pawhin, "Tin, khawngaihna zawng zawng Pathian, a chatuan ropuina chang tura Kristaa kotu ngei che u chuan rei lo te in hnu-an a siam tha famkimin, a tinghetin, a tichak ang che u," a ti bawk (I Pet. 5:10).

Calvinistic Methodist Church in Wales Thurin chuan Thlarau Thianghlim chu chatuan nunna chang tura thlante hnena a thawh thu a tarlang a, (Bung 20: Of the Person and Work of the Holy Ghost). Westminster Thurin chuan, "...Pathian thilte hre turin an rilru chu Thlarau lam leh chhandamna lamah a tihênsak a; an thinlung lung anga sak chu la bovin, tisa anga nêm thinlung a pe a, an duhnate titharin, a thiltihtheihna chak tak chuan a tha lam a hawitir a, hlawhtling takin Isua Krista a hnaihtir a, chutichung chuan, a khawngaihnaa duhtira awmin, anmahni duh thu ngeia lo kal an ni," a ti (Westminster Thurin Bung 10: Kohna Hlawhtling Chungchang). Welsh Confession of Faith pawhin, "Chanchin Tha kohna...a hlawhtlinna apiangah Pathian thiltihtheihna chuan khawngaihnain, hnar rual loh leh chhandam turin a thawk a..." a ti bawk (Welsh Confession of Faith Bung 22: Chanchin Tha Kohna).

Presbyterian Church of India Thurinah hian mumalin he thu hi a lang lo leh a. Thurin VII-naah chuan, "Lal Isua Krista chu an chhandamtu atana ring tur te, Amah entawn a, Pathian duh ang taka inngaitlawm leh thianghlima nung tur tein thu a pe a," a ti a, hei hian Irresistible Grace chungchang a sawi teuh khawp mai a. Kan tarlan tawh angin PCI Thurin hi a tawi hlawm em avangin a kawh tum hi thil thenkhatah chuan hriat a har lek lek zawk fo. Thurin VII-na pawh hi sawi dan chi hnihin a sawi theih a, Irresistible Grace a sawi lang lo nia ngaitu tan chuan a sawi lanna awm lo angin a sawi theih ang a, chutianga ngai lotu tan pawh a sawi theih ang. Amaherawhchu, PCI Thurin hian Calvin-a zirtirna ziktluak pangngai a ngai pawimawh ber lo, ti ila sawi na lutuk kan ni lo vang chu maw. Ka hriatthiam dan chuan PCI Thurin hian Irresistible Grace hi a tarlang lo va, heti lam zawng hian thu a kalpui lo hrim hrim niin ka hria. Heti hi a nih chuan Presbyterian Church of India hi Reformed Kohhran tihchat tur khawp chu a ni lo ang.

Pathian khawngaihna hnathawh chu dan theih loh a nih si chuan eng nge Chanchin Tha hril a, missionary tirh hi a tangkaina tur ni ang? George Whitefield-a chuan, "Tute nge thlante chu tih leh, tute nge hnâwlte chu tih kan hriat loh avangin tumah thleibik nei lovin mi zawng zawng hnenah kan hril tur a ni. Pathian thu chu a tangkai a, thlan ni lote tan pawh a tangkai a, Pathian thu tel lo chuan sualna leh bawhchhiatna tam zawk a thlen a ni," a ti (Clarkson George E. George Whitefield and Welsh Calvinistic Methodism. p.40).

Perseverence of Saints

Hei hi Calvin-a zirtirna khaikhawmna an tih, TULIP-a a tawpna ber P hi a ni. Perseverence of Saints tih chu Mizo tawng chuan mithianghlimte tuarchhelna tih a ni a, a kawh tum ber zawk chu chhandamna bo theih loh chungchang a ni. Pu PC Biaksiama ziak, Chhandamna bo theih leh theih loh chungchangah hman deuh khan inhnialna a tam hle mai a. Presbyterian mi leh sa, Reformed zirtirna pawmtu nia inchhâl zingah khan Chhandamna a bo thei a ni, tia tang eng emaw zat an awm a, hei hian Presbyterian Church of India hian Pathian thu pawm dan turah mipui a kaihruai tawk lo a ni tih a tilang a, chutihrual chuan, mipui tam tak hian hringtu kohhrante thurin leh inzirtirna kan hre lo hle, tih a tilang bawk.

Arminius-a zirtirna zuitutena Calvin-a zirtirna an hnialna zingah hian chhandamna bo thei lo tih hi an hnial a. Chhandamna chu a bo leh thei a ni, tiin Five Remonstrance-ah an tarlang a ni. Mahse, uluk taka Bible a zir hnu a, Thlarau Thianghlimin a hruai hnua Calvin-a hmuhchhuah pawimawh tak chu chhandamna hi a bo leh thei lo, tih hi a ni.

John Calvin-an I Johana 3:9 a hrilhfiahnaah, "Pathiana piang tawh chuan sual a ti thei tawh lo, amahah chuan Pathian zia a awm tawh a Pathianah (atangin) a pian tawh avangin a sual thei tawh lo a ni," a ti a, Thlarau Thianghlim chuan keimahniah a khawngaihna hna a tawp thlengin a thawk chhunzawm zel a ni, a ti bawk (Calvin, John. Commentaries on the Catholic Epistles (Eerdmans, 1948), 214). Chhandamna a bo theih loh avanga mihring, ringtu chu thu mai mai tur a ni chuang lo va, Calvin-a vek hian chhandamna bo theih lohna chuan mihring lamah harsatna karah pawh theihtawpa beih hram hram a phût a ni tiin a sawi a (Calvin, John. Commentary on the Book of Psalms (Eerdmans, 1949), 5:4 (comment on Ps 119:123).

Eng vangin nge an chhandamna chu a bo loh? Pathianin a thlang a, Krista Isuan a tlan a, Thlarau Thianghlimin anmahniah chhandamna hna a thawh vang a ni. Lal Isua chuan, "An hnenah chatuana nunna ka pe a,; kumkhuain an boral lo vang a, tuman ka kut ata min chhuhsak hek lo vang. Anni mi petu, ka Pa chu, mi zawng zawng aia ropui ber a ni a; tuman Pa kut ata chu an chhuhsak thei lo vang," a ti (Joh. 10:28-29). Rom 8:1-ah pawh, "Chutichuan tunah zawng Krista Isuaa awmte tan chuan thiam loh chantirna reng a awm tawh lo," a ti bawk. Thlante tan chuan an tuar theih aia nasa thlêmna a awm dawn lo tih I Kor. 10:13-ah chuan tarlangin, "Mihring tuar theih ang chauh lo chu thlêmna reng reng in chungah a thleng ngai lo...tlân chhuahna kawng a siam nghal zawk" a ti a ni. I Pet. 1:23-ah pawh, "Chi chhe thei lakah ni lovin, Pathian thu nung reng leh awm rengah chuan chi chhe thei lo laka piang thar in ni zawk si," a ti bawk.

Chhandamna bo thei lo chungchanga Calvin-a zirtirna miten an hnialna ber pakhat chu Heb. 6:4-12 leh, Heb. 10:26-39 te hi a ni. Calvin-a Pathian thu hrilhfiah dan pawmtute chuan heng chângah te hian piangthar tawh (chhandam tawhte) nge a sawi, ringtu tak tak te, tih a chiang lo a ni, an ti a. A then chuan a ziaktu hian a sawi uar (uchuak) hrim hrim a ni, an ti bawk. A then chuan Juda Kristian, a hnua Juda sakhuaa inlet leh te a kawk a ni, an ti a, thenkhat dang chuan ringtu mimal sawina ni lovin, thuthlung fate a hnawlna thu a ni zawk, an ti. Theologian David DeSilva chuan, hetilai châng hian ringtu/ring tawhte a sawi lo va, ringlo, Pathian thilthlawnpek dawng a, Pathian khawngaihna hnathawh lo hlawkpui tawhtu, mahse rinhlelhna la nei fote a sawina a ni zawk a ti (http://en.wikipedia.org/wiki/Perseverance_of_the_saints#Calvinist_interpretations).

Chhandamna a bo thei lo, kan tih hian, awm mai mai mah ila, heti hian thil sual ti mah ila vanram kan kai dawn tho, tihna a ni lo. Pathianin a thlan, Pathian khawngaihna chang tawhtute tan chuan Pathian hmangaihna ropuizia te, kan tana thil a tih nasatzia te, malsawmna a pek nasat tawhzia te an hria a, an hmu a. Pathian hlauhawmzia an hmu a, phuba latu Pathian a nihzia an hria a, an tluksan phal tawh lo va, an tluksan duh tawh lo a ni. Chak loh châng erawh an nei a, mahse Thlarau Thianghlimin a siam thar thin, tihna a ni.

Chhandamna bo theih leh bo theih loh chungchangah hian Presbyterian Church of India chu a ngawi a, tluksan theih a nih leh nih loh a tarlang lo. Mahse, hemi chungchanga inhnialna lo awm tawhte thlir chuan, Mizoram Presbyterian Kohhran mipuite rin dan hian Reformed lam aiin Arminianism a hnaih zawk. Welsh Calvinistic Methodist thurinah pawh kohte leh Thlarauvin a tihthianghlim tawhte chuan khawngaihna chu an tluksan hlawmhlawk thei lo a ni a ti (34: Of Perseverence of Grace). Tluksan theih loh a nihna chu an duhthlanna vang a ni lo va, Pathian thuthlukna, tihdanglam theih rual loh vang zawk a ni, a ti bawk.

Westminster Confession chuan, "Mi tute pawh Pathianin a fapa Duhtakaah chuan pawm a, a Thlarauva hlawhtling taka a kohva a tihthianghlimte chu, khawngaihna hmun atangin an tlu bo hlen thei lo; a tawp thlengin an bei hrâm hrâm zel ang a, chatuana chhandamin an awm ang," a ti a (17:1), hemi innghahna chu 'thlanna thuruat tihdanglam rual lohah te, Isua Krista tlinna leh dilsakna hlawhtlinnaah te, thlarau chênchilhna leh anmahnia Pathian chi awmah te, khawngaihna thuthlung ziaah te' a ni ti (17:2). Sualah hun eng emaw chhung chu an tlu thei niin Westminster hian a sawi a, mahse thlan tawhte chu an tlu thei a ni, eng emaw hun chhung chu sualah an tâng rih thei a ti (17:3). Welsh Confession pawhin, "Pathianin a Fapa duh takaa a pawm tawh, hlawhtling taka a koh tawh leh a Thlarauva a tihthianghlim tawhte chu khawngaihna huang ata an tlu bovin an tlu hlen thei lo, a tawp thlenga tuar chhuak tura tihchak an ni ang a, chhandamin an awm ang a" a ti a, tluin, Pathian sawichhiatna remchang siamsakin awm thin mah se, chhandamna chang tura rinna avangin Pathian thiltihtheihnaa venin an awm ang, a ti (WCF 34: Khawngaihnaa Dinnghehna).

PCI hawi lam

Calvin-a TULIP leh PCI Thurin thui tâwk takin kan khaikhin ta a. Heta tanga lang chu Presbyterian Church of India hi Reformed Kohhran han tih tur em chu niin alang lo. Thurin leh Pathian thu pawm dan hrang hrang atanga thlir chuan PCI, a bikin Mizoram Presbyterian Kohhran hian Calvinist mi ropui John Knox-a kohhran kalhmang siam a zui a, Pathian thu pawm danah erawh chuan a fawm lawr hle thung.

Reformed Kohhran lenna leh chakna ram chu ram changkang leh hmasawn an ni, an ti thin a. Mizoram mipui zatve vel hi Presbyterian, Reformed Kohhran inti member kan ni a, chuti chung chuan India rama state changkang lo pawl kan ni tho si a, hei hi a chhan ni ta bera lang chu Pathian thuah hian innghahna mumal kan neih loh vang a ni. Hawi zâwng bik nei lovin, tawngkam thiam leh hrilhfiah thiam thiamte hrilhfiah danah kan innghat a ni ber a. Hei hian nun dan leh rin danah kal dan mumal nei lovin min siam a ni.

Reformed Kohhran kan intiha hi enchian deuh a ngaiin alang a, Presbyterian kan nihna hi chu a danglam lo va, Pathian thu kan pawm dan, hrilhfiah dan leh a taka kan kalpui dan en hi chuan Arminianism lam kan hawi zawk mah a, chuvang chuan Reformed kohhran inzawmkhawmna pawl hrang hranga kan telnate hi enchian a tha mang e.

Tuesday 3 July 2012

Mizoram Sakhaw hrang hrang dinhmun:

Kum 2001-a Kristian zat 7,72,809

Mizoram mihring zawng zawng (as on 2011) 1,091,014
Sakhaw dang 124,991 (11.46%)
Kristian 966,023 (88.54%)


Buddhist 70,494 (6.46%)
Hindu 31,562 (2.89%)
Muslim 19,326 (1.77%)
Sikh 326 (0.02%)
Jainism 179 (0.016%)
Other 3,105 (0.28%)

Monday 2 July 2012

Kha nula kha

Khua a duai hle mai a, hmun thren threnah chuan ruah mal pawh lian vak lovin a tla siap siap reng a. Khua nuam lovin, kawngte chu kawi niai mah se pisa kai hun a nih avangin kawngpui erawh a tawt hle a, traffic police tan pawh buaina tham thil lian tak tak a awm deuh reng a. Kawng dung chu tlangdung bawh zawnga kal a nih loh avang leh, tlang vet chhuak zawng pawh ni lo, a lawn zawnga a kal avangin a chho tih loh rual a ni lo.

Motor vei vak a tam a, two-wheelers pawh a karah tam tawk tak an vei tuak reng a. Chutianga mi hrang hrang leh motor hrang hrang insulpel kara Scooty sendanga chuang chu theihnghilh hleih theih tawh loh tura danglamna nei a ni tlat thung. A hmel thrat leh chhiat thu chu a hmutu mit azir a ni thei a, a pian leh fuke nalh leh nalh loh erawh a awmna hmunin a zir loh avang leh, pheikhawk leh kutkawr a bun avangin hriat tam theih a ni lo thung. Mahse, a hmelah chuan tumruhna nasa tak a awm thung!

Chutih hunlai boruak thlir chuan a hmela tumruhna chu zirthiamna lama tumruhna a ni lovin alang a, rualelna lamhawi lah a ni hek lo. Sailo lalna tundin leh tumna hmel a ni lo va, MNF sorkartir leh ngei tumna pawh a ni hek lo. En thuak chuan Independent Movement kaihthawh tum a ni lo tih a hriat a, en chet chet paw’n Chiahpuama a pawisa bo hmuh let leh ngei a tumna a ni lo; a hmela tumruhna chu, chu kawngchho leh chep, motor tam tak kara tlu lo leh mi tai palh miah lova kaltluan tumna a ni.

Sailo lal fanu tlum ber anga no nalh leh hmelthra ni chuan a hriat loh a, amaherawhchu a hmela tumruhna nasa tak avang chuan tran loh theih a ni lo. Bawhzui tlak a nih leh nih loh ka ngaihtuah hman lo va, a hmela tumruhna chuan ka rilru a luah ta reng zawk a, a tawpah chuan heti hian ka ngaihtuah, “Kea kal aiin scooty a khalh khan a hah zawk daih ang,” tiin.

Zalenna

‘Freedom is my birth right’ kan ti thrin a, mahse a dik chiah em? Zalen tura piang nge kan niha phuar ni tura piang zawk? Jean Paul Sartre, French Philosopher chuan, ‘Mihring hi zalen tura anchhe dawng kan ni’ a ti a, hei hi a dikin i hria em? Bible behchhanin lo thlir hmasa ta ila; Mihring siam an nih tirh atrang khan zalenna hi an chanpual a nihna a lang lo hle a. Eden huana awm lai ata tawh, duh duh ti thei tura zalenna pek an ni hauh lo. Bible pumah pawh hian mihring tan zalenna famkim tiam a awm hauh lo va, mihring tih tur leh tih loh turin a khat zawk.
Hringnun her vel hrim hrim thlir hian mihring hi zalen tura piang kan ni lo va, khuahkhirhna hnuaia awm tura piang kan ni mah zawk. Chhungkua awm tran atrangin inkaihhruaina leh inkhuahkhirhna a awm a, ram a lo din a, sorkar a lo din thlengin dan leh thupek hmangin mihring hi khuahkhirh kan ni.
Zalen tuma kan beih nasat poh leh mihringah hian pawi khawih nia inhriatna te, dik lo nia inhriatna te a tam ting mai. Chuvang chuan zalenna hi mihring pianken a ni lo va, mihring hi kaihhruaihna leh khuahkhirhna hnuaia piang kan ni a, kan zalenna famkim tur erawh thih hnu piah a nih hmel chauh zawk.