Monday 28 October 2013

'America, i pianna ramah kir leh rawh'


Hmanah chuan Kristian te himna, rinna avanga tihduhdah tuarte kulhpui leh inhumhimna a ni, thlarau lama khawvel ringtute pûr châwkna a ni thin. A ropuina leh a theihna zawng zawngte chu mihringina a din a ni satliah lo va, mihringin Pathian rinchhana a din a ni a. A dân thu leh inkaihhruaina te chu Bible nghahchhana duan niin, mihringina zalênna a neih ngaih pawimawhsak chungin, Pathian hriatpuina leh a thuneihna hnuaia ziah chhuah a ni. A kawng chuan Pathian a hlat ngai lo va, hming thianghlim lam lova rorelna in chhunga thut chu tihsalohvah an ngai a nih kha. A Pathian, amah siamtu chu a hriat tlat avangin hnam ropui zawkte awpbehna ata la chhuakin ram ropui leh zalênah a hlangkai a, khawvel mite chungah a lêntir ta a ni.

Sakhuana avanga inrahbeh hrehawmzia hriain Pilgrim father ten ram thar an zawng a, khua tur chuanin ram nitla seng lova roreltu inpui meuh chhuahsanin, tuipui ral ram hla an pan a. 1620 kuma Mayflower lawnga Plymouth an chhuahsan khan nawmchenna tur an zawng lo va, hausa taka awm theihna tur hmun an dap hek lo; Pathian duh dân anga an nun theih nan leh, Pathian lalberna tur ram an neih a, an luah theih nana chhuak an ni a. Nuam leng duhin inchhekarbâwm duh ta se chuan khatihlai an awmna ram tluka thlakhlelhawm leh îtawm a awm chuang lo vang. 1621 thlasikina a zahve zet a hmethlum chung pawha tum ruhna leh hruanghrauna tha mi nen, Pathian rinchhan chunga damkhawchhuak tura an beihna hi United States of America indin chhoh dân lannaah hmaih a nih chuan USA hian dintu bulbâl a nei hauh lo a ni ang.

Lalpa chuan American kulh kawngkhar te chu Jakob-ho awmna zawng zawng aiin a ngaina zawk a, a chhûnga chêngte pawhin anmahni siamtu leh dinchhuaktu hi an theihnghilh bik lo; an tangka tlângah pawh "Pathianah rinna kan nghat" tih an ziak lang ngat a, an ram hruaitute ngei pawh hming thianghlim tantu langsar ber ber leh, Pathian ram a zau theih nana thawktu tha ber ber an ni. Hun harsa an tawh chang pawha Pathian rinchhan tlat miten an hruai a. A thu inziahna Bible pawh an lehkhabu rohlu leh vauchher ber a ni thin a, an ram leh hnam innghahna a ni tih pawh an hai lo. An president 7-na Andrew Jackson chuan, "He lehkhabu hi kan ram innghahna lungpui chu a ni," tiin a sawi a, Abraham Lincoln paw'n, "Hnamte leh mitintena kan tih tur chu Bible-in thutak a puanchhuahte pawm a ni a, hun kal tawhte kan thlirin Lalpa hi Pathiana pawm te chauh malsawmin an awm a ni tih kan hmu a ni," tiin Bible hlutzia hi a lo sawi a.

A lungphûmte chu ram dang leh hnam dang te lungphûm ang a ni lo va, thisen leh ramhuai biakna emaw, milem biakna leh aienthiamna teah a innghat lo va, Lal Isua Krista leh a thuah a innghat a ni an ti thin a. An president hlui Patrick Henry chuan, "He ram leh hnam hi sakhaw miteah ni lovin Kristianteah, sakhuaah ni lovin Isua Krista Chanchin Thaah a innghat a ni tih hi uar tâwk a awm theih lo vang," a lo ti hial a. President 6-na John Quincy Adams chuan, "Independent puan a nih atang khan American mipuite hi Isua Krista Chanchin Tha chuan min phuar a, chu Chanchin Tha chu kan nun leh thil tih innghahna a ni tih kan zavai hian kan hria a, kan pawm a ni. Pathian thu awiha zâwm turin kan rawn kalkhawm a ni," a ti bawk.

Mahse, an ram dintute innghahna leh thu leh hla chu thangthar leh pêmlûtten an bosal a, an tân chuan ninawm a ni tan ta. An pianna hmun an theihnghilh tan a, an dinchhuahna leh an ropuina siamtu chu an hnâwl a, an kalsan mêk ta a ni. Kristian tha tak tak leh, Pathian tih tak taktu eng emaw zat la awmte avangin ropuina hmun hi an la luah mai mai a ni lo maw?!!! An ram lungphûm leh a thahrui laipui chu theihnghilh mêk a ni a, Aigupta atanga hruaichhuaktu lo zâwk pathian dang an zawng a, rangkachak sebâwng no lem an insiam chawp a, chu chu an pathian ta zawk mêk a nih hi.

Alabama khawpui kawtthlera Thusawmpêk lung awm chu mi mit tikhamtu a ni a, an kawtlai lên tinuam lotuah a chang zo tawh a. James Madison, US President 4-na-in, "American hmalam hun than zêlna hi sorkar chaknaah kan nghat lo va, kan dân neih leh siamah te kan nghat hek lo. Kan hmalam hun kan nghahna zawk chu mitinin Thusawmpêk ang zela kan nun theuhte kan vawn theihna leh enkawl theihna zawkah hian a ni," a tih te chu tukhawkhain an ûksâk lo va, an ngaihsak hek lo; hre rengtu nih pawh thil nuamhnai a ni tawh hauh lo a ni.

An dânpui, an constitution chu Pathian nen a inkaihhnawih lo niin an ngai tan mêk a, America hi Kristianna nena a inzawmna awm lo niin an hria a. An ram dânpui chu Krista Chanchin Tha nen inhnîmhnai lo niin an hre tawh a, sakhuana thila sorkar inrawlh chu tisalohvah an ngai a, Pathian aiin mihring an hlau tawh zawk a. Mihring taka felfai taka awp an tum a, George Washington-an, "Pathian leh Bible tel lo chuan ro a rêl fuh theih loh," a tihte zawng zawng chu lipui chhûnga lungtum thlâk ang vang vang a ni a, sawizui a, hrezui an awm ta meuh lo.

"United States rorêlna inpuiin (Senate) Pathian chu thuneitu vawrtâwp a ni tih a pawm a, Ani chu kawng tinrengin mihring leh hnamte chunga roreltu a ni tih pawmin President chu rampum tawngtaina huaihawta buatsaih turin a ti a ni," tia Abraham Lincoln-an a sawi kha National Prayer an sawisêla tihtâwp an rawt lai leh, Colarado school-a tawngtai an neih thin tihtawp an tum lai khan an hria ang em? Pathian aia thuneizawk leh thiltithei zawkah an inngai ta em ni?

Krismas laia Kristianten White House-a Christmas tree an chei thin erin Pathian awm ringloten anmahni nihna tilang thei an hûng chhuak a. President atana George W. Bush an lâkluh dâwn tum a "Pathian min pui rawh" tih thuchhama sawitel a ngaih avangin ringawtin court-ah khinna thu thehlût duh tawk an awm ta a, Barack Obama lakluhna inkhawmah he thu bawk hi chham a ni leh a, chu pawh chu "Pathian" tih a tel tlat avanga mutmawh hnarmawha neia thubuai thehluh tum an awm zêlte hian America hian a pianna ram hi a hlat tual tual a ni a tih loh theih loh. President 2-na John Adams-an "Kan dânpui te hi sakhaw mi leh mi thate tana siam a ni a, hetiang mi ni lote tan chuan a tâwk zo lo hulhual ang," a tih hi a dik deuh deuh dâwn a ang khawp mai.

Hurherhna leh mahni neih anpui kawpte mi pangngaiah an ngai a, mipa leh mipa, hmeichhia leh hmeichhia inneiha chên dun chu thil thar leh danglamah an ngai tawh lo va. Mipui leh nu-nau hmuh tura heng mite TV-a an infâwp ngawng ten tuma ngêng a chhun lo va. Zahmawh rawngkai leh, thisen chhuahna lamhawi târchhuahten ngaihmawh an hlawh loh laiin school-a Kraws leh Kristianna lamhawi thil târ chuan mi mit a mawlh a, hnâra hlît awm ang ziazângah an ngai tlat tawh a ni. Heng zawng zawng hian America ropuina hi a hnûk hniam dâwn a ni tih an ngaihtuah pha hauh si lo. Harry Truman-an kan dânpui inghahna laipui chu Mosia hnena dân thu pêk kha a ni a...hêngte hi kan theihnghilh chuan mihring ngaih pawimawh lohna sorkar ang mai kan la ni ang a tihte kha an hre ta lo.

Pathian an pênsan zia ang zêlin hmelma an neih belh zêl a. Sorkar ropui leh lian dang chauh a ni ta lo, hel pâwl leh pâwl tlêm têtêin an zuam a, an hmun pawimawh leh an tawmkûk thlengin an phînsak ngam tawh a, hmuntinah an sipai te an tlu rem rum a. Sum leh pai lama hausaa kan ruat chuan sum leh paiah harsatna namên lo an tâwk a, bank tam tak an tluchhia a, mi tam takin hnâ an chân a. "Lalpa rawng bawl duh lo ram leh hnam chu an la boral dawn si a" tih hi a dikzia kan hmuzêl dâwn a ni thei em? Ngaihven rawh le.

Wednesday 9 October 2013

Presbyterian Thurin 10-te

Presbyterian Church of India hian Thurin 10 kan nei a. Thurin tawikim tak mai a ni a, a ziak a tlêm ang huin a huam erawh a zau hle thung. Thurin kan tih hi Bible thu, tum fel tak neia ziak chhuah hi a ni a. Thurin hian Bible pawm dan tur min kawhhmuh a; thurin tel lovin, mahni tuipui dan zawng zawngin Bible hi hrilhfiah ta ila, inthendarhna, innghirnghona leh inenhranna nasa tak a awm ngei ang.

Thurin pawimawhna

Thurin hian pawimawhna kawng li a nei:
1. Pathian rin dan min kawhhmuh: Lal Isua rin dan kawng min kawhhmuh a, ringtute nun dan tur min hrilh. Innghahna fel tak neih loh chuan zirtirna dik lovin min hneh hma.
2. Krista anna lamah min tithang lian: Thurin chuan thlen tum fel tak a nei a, chumi panna atan chuan kawngpui fel tak a nei. Awmze nei lova ringtu thang vak tur chu awmze neiin a kaihruai a, ringtu puitling a siam thin.
3. Thawhhona dan tha min hrilh: Kohhranhote chu mi chi hrang hrang ni mah ila, thurin pakhat vuan kan nih avangin inlungrual taka rawng bawlin kan thawkho thei thin.
4. Kohhran mi dik leh rawngbawltu tha nihna a ni: Mahni lawina kohhran thurin ngai pawimawh lo mite hi kohhran mi dik tak an ni duh lo va, hetiang mi rawngbawltute phei chu an thusawi leh rawngbawl dan a dik lo thin.

Presbyterian Church of India

Tuna Presbyterian Church of India tia koh hi a tirah chuan Presbyterian Church in Assam tih a ni thin a. Kum 1904 khan India hmara Presbyterian kohhrante nen inzawmin, Presbyterian Church of India an din a. A hnuah Congregationalist te nena inzawmin, kum 1924 khan United Church of Nothern India din a ni.

Tuna Presbyterian Church of India tih hming pu ta ber hi Welsh Calvinistic Mission-ina a phun a ni a. Kum 1841 atang khan Welsh Calvinistic Methodist hian Khasi ramah rawng an bawl tan a, chuta tang chuan India hmarchhak hmun hrang hrangah an thawk ta zel a ni. Khasi ram hi Presbyterian chakna hmasa a ni.

Welsh mission-in rawng an bawlna chu a lo lian chho zel a, kum 1867 khan Khasi Jaintia Presbytery siam a ni a. Kum 1895 khan Presbytery 5 awmin, Assembly (tuna Synod kan tih ang hi) siam a ni ta bawk. Kum 1910 khan Mizoram pum chu Presbytery pakhatah dah a ni ve leh ta a ni.

A tir chuan Welsh Calvinistic Methodist tia hriat loh a ni thin a, kum 1926-a Sylhet-a inkhawmpui atangin Presbyterian hming a pu tan chauh a, Wales rama mite aiin Presbyterian hming an pu hmasa zawk a ni. Kum 1923-a Shillong-a Assembly chuan Assembly pathum (tuna Synod) siam a rawt a, heng khaikhawm tur hian Synod (tuna General Assembly tlukpui) siam a remti a. Kum 1953-a Silchar-a Assembly chuan Assembly chu Synod tiin a thlak a, Synod chu Assembly tiin a thlak ta thung (tuna kan hman dan ang hian). Churachandpur-a kum 1972-a Assembly chuan Presbyterian Church in Assam tih chu Presbyterian Church in Northeast India tiin a thlak a, kum 1992-a Mairang-a Assembly chuan Presbyterian Church of India (PCI) tiin a thlak leh ta a ni.

PCI Thurin 10

PCI Thurin 10 te United Church of Northern India (UCNI) thurin a lak niin alang a. UCNI hi kum 1924-a din chauh kha a ni a. UCNI hian thurin felfai tak 12 a nei a. He thurin h tuna PCI hian kan hmang zui niin alang. UCNI Thurin 12 te leh PCI Thurin 10 te hi a thuah pawh inang deuh chiah chiah a tam mei a, PCI hian UCNI Thurin hi tlemin a kai tawi deuh chauh niin alang.

Thurin Thuhmahruai

Thuhmahruai pawimawhna hi kan hmaih fo mai. Lehkhabuah reng reng thuhmahruai a awm thin a, hetah hian a ziaktu ziah chhan, a tum dan leh a bu chhung thu atana hriat tur pawimawh tak takte a inziak thin.

PCI Thurinah pawh thuhmahruai kan nei a, hei hi a pawimawh hle. He thuhmahruaiah hian PCI-in kan Thurin 10 baka kan pawm theih leh, kan Thurin hrilhfiahna tura thil tangkaite a tarlang a ni. Thuhmahruaiah hian Apostol Thurin, Nicea Thurin, Westminster Thurin leh Wales Ram Presbyterian Kohhran Thurin te a sawi lang a. Heng thurinte hi Pathian thu hrilhfiahna tha tawkah a ngai a, zirtir tlak niah a pawm bawk. Chuvang chuan kan Thurina lang chin bak Pathian thua inhnialna a awm chuan heng thurinte hi Pathian thu hrilhfiahnaah PCI chuan kan pawm.

Apostol Thurin hi Kristiante rinna puan chhuahna hmasa ber pawl a ni a, a pawimawh hle. Old Roman Creed atanga siam niin alang a, hei pawh hi Regula Fidei atanga siam chhoh nia ngaih a ni. Apostol Thurin hi Milan Council-in Pope Siricius-a hnena lehkha an thawn, AD 390 bawr vel khan lan a ni tawh a, he lehkha hi Bishop Ambrose-a ziak nia ngaih a ni. Apostol Thurin hi a famkim tawk lo va, Krista chungchang - a Pathianna leh mihring a nihna te, Thlarau Thianghlim chungchangte a awm mang loh avangin a hnuah Nicene Creed hi phuah chhuah a ngaih phah a ni.

Nicene Creed hi Nicaea-a kohhran inkhawmpui neih hmasak ber, AD 325-a an siam a ni. Nicaea hi tunlai Turkey rama mi a ni a, Istanbul (Constantinople) chhim lama awm a ni. Byzantine hunlai khan Constantinople dawta an khawpui a ni. Arius-a zirtirna, Arianism-in Kristiante nasa takin a tibuai a, Isua chu Pa Pathian aia hnuai deuh zawk a nih bakah, Isua kha chatuan mi a ni lo, tiin a zirtir a. He zirtirna dik lo laka kohhran humhim nan Nicene Creed hi siam a ni.

Westminster Thurin hi Calvin-a zirtirna zuitute tana thurin innghahna pawimawh a ni a, Wales Thurin pawh chutiang bawk chu a ni.

Thurin I

Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar bute hi Pathian Thu a ni a, heng chauh hi rinna leh thiltih tehna dik lo thei lo a ni.

Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar tih hian Westminster Thurin 1:2 leh Wales Ram Presbyterian Kohhran Thurin 2-nain a sawi, tuna Bible-a kan neih - Thuthlung Hluiah bu 39; Thuthlung Tharah bu 27, a vaiin bu 66 te a huam.

Roman Catholic chuan bu 73 an nei a. Kan Bible-a mi bakah hian bu dang 7 - Siraka, Tobitha, Judithi, Makania I, Makabia II, Baruka leh Ecclesiasticus/Wisdoms of Solomon te hi kum 1546-a Trent Council chuan Bible atan a pawm belh. Apokrifa emaw, Deuterocanonical tiin heng bute hi an sawi a, chi hrang hrang a tam hle. Martin Luther leh John Calvin-a te chuan heng lehkhabute hi zirtir tha tak nei ni mah se, Pathian thu bu ang ema ngai lo turin an zirtir thin. Westminster Thurin chuan, "Pathian thawkkhum a nih ve loh avangin Pathian Lehkhabu Thianghlim a nih ve loh avangin..." a ti a, kohhran chunga thuneitu tak a ni lo, tiin, mihring kutchhuak dangte aiin a hlu hranpa lem lo a ni, a ti (Westminster Confession [WC] 1:3).

Rinna leh thiltih tehna dik lo thei lo, tih hi kum 1999 chho khan 'rinna leh thiltih tehna sang ber' tia thlak danglam tumna a awm a, mahse Mizo Synod-ah duh lohna a len em avangin PCI chuan a thlak leh ta lo. Rinna leh thiltihna sang ber, tih chu 'dik lo thei lo' tih nen a awmzia a danglam a. Thil dang zawng zawng aia tehna tha tihna a ni a, dik lo a awm palh thei tho, tih a kawk (sawi lang lo mah se). He inhnialna chungchang hi Bible thawkkhum a nih dan pawmnain a hruai a ni, a tih theih ang. 'Dik lo thei lo' tih hian 'Verbal Inspiration' a kawk a, chu chu Bible thu, a ziak leh chhut han thleng hian, Pathian thawkkhum vek a ni, tihna a ni a, 'tehna sang ber' tih hian Bible ziaktute hi Pathian Thlarau Thianghlimin a awmpui a, a chenchilh a, a kaihhruaina hnuaiah an ziak a. Mahse mihring ve tho an ni a, ziah sual palh an nei ve thei tho a ni, tih a kawk thei ang.

Thurin II

Pathian pakhat chauh a awm a, Amah chauh chu biak tur a ni. Amah chu Thlarau, mahnia awm a, hmun tina awm, thlarau dang zawng zawng leh thil dang reng reng laka hrang si a ni a. A miziaah te, finnaah te, thiltihtheihnaah te, thianghlimnaah te, diknaah te, thatnaah te, taknaah te leh hmangaihnaah te tawp chin nei lo, chatuan mi, danglam ngai lo a ni.

WC nen an sawi dan a inang viau (WC 2:1). Kan Thurina lang bak a sawi chua "...sual ngaidamtu, taima taka Amah zawngtute lawmman petu, chu chauh ni lovin, dik tak leh tihbaiawm taka rorel a, sual hua a, thiam lo chu engti kawng maha zuah ngai lo a ni," a ti.

Kan Thurin II hi Wales Ram Presbyterian Kohhran Thurin (WCF)-ah chuan pakhatna leh pahnihnaah te kimchang zawkin a sawi a, 'Pathian Nihna Zia' tih chhungah a dah. He thurin hian Pathian chu chatuan mi a nihzia a tilang a, a bul leh a tâwp a ni. Mihring taksa ang a nei lo va, danglam  bik a ni tih kan hmu. A hmangaihna, thatna, felna, takna, dikna, thianghlimna, thiltihtheihna, finna te a kiam lo va, a ngai reng a ni tih kan hre bawk. WCF chuan, "Pathian nihna atangin a nihna ziaa thil awmte kan hrethiam tur a ni. Pathian nihna zia zawng zawng chu tawp chin nei lo a ni a. Famkimna tinreng chu Pathiana mi a ni a, chung thil tha zawng zawngte chu a nihna an ni," a ti.

Thurin II-na hian Pathian tam tak awma rinna a hnawl a, Greek-hote pathian anga mihring taksa ang deuh nei tura ngaihna a hnâwl bawk a, ramhuai leh mihring thlaraute nena inanna nei tur anga ngaihna a pawm lo bawk a, tisual palh thei a ni lo, tih a sawi a, mi huat ngah tak, a huatzawng takte hrem thin ang a ni lo va, hmangaihnaa a siamte enkawl a, an that theih nana thununtu a ni.

Rev. Saiaithanga chuan Pathian zia hi chi hnihin a then a-
1. A pianfung chawi ziate:
(a) Chatuan mi (b) Khawikipa awm (c) Engkim hria (d) Engkimtithei
2. A thatna lam ziate
(a) Finna (b) Thianghlimna (b) Dikna (c) Thutak (d) Thatna (e) Hmangaihna
Hengte hi Pathian timawitu an ni a, mihringte neih ve theih an ni. Pathian chuan heng a thatna lam ziate hi mihringa tuh a tum a ni, tiin Rev. Saiaithanga chuan a sawi.

Thurin III

Pathianah chuan mi nung pathum, Pa leh Fapa leh Thlarau Thianghlim an awm a, an pathum hian Pathian pakhat an ni a, nihna thuhmun, thiltihtheihna leh ropuinaa intluk an ni.

Thurin III hian Nicea Thurin min hriattir. Trinity thu kan hmu a, Trinity tih tawngkam hi Kohhran pate zinga mi Tertullian-an a phuah chhuah a ni. Thurina 'Nihna' tih hi Greek tawng chuan 'Ousia' a ni a, minung tihna hi 'Hupostasis' a ni. Ousia chu thil, a nihna ang nihtirtu a ni a, mihring chuan mihring min nihtirtu bulpui kan nei a, chutiang deuh bawk chuan Pathianna bulpui sawina a ni, kan ti thei ang.

Thurin III hian zirtirna dik lo langsar tak tak - Ebionites (Isua Pathianna pawm lotute), Docetism (Isua Pathianna pawm lotute), Arianism (Pathian leh Isua nihna'ousia a inang lo va, Isua hi Pathian aiin a hnuaihnung zawk a ni), Appolinarianism (mihringah hian sarx/tisa, psuche/rilru leh nous/thlarau a awm a, Pathian logos chuan mihringa nous a rawn luahlân a ni), Nestorianism (Isuaah hian Pathianna leh mihrinna an awm dûn a, mahse Pathianna hian a mihrinna hi a thunun a ni), tih te leh Eutychianism (bawnghnuteah tui kan pawlh ang hian Isuaah hian Pathianna leh mihrinna a inpawlh a, Pathian pawh a ni lo, mihring pawh a ni lo, thilsiam thar a ni) tihte a hnawl.

Sabellius-a zirtirna a hnawl bawk a. Sabellius chuan Thuthlung Hluiah Pa angin a inlantir a, Thuthlung Tharah Fapa angin a inlantir leh, tunah Thlarau Thianghlim angin a lang leh a ni, tiin a zirtir a, hei hi tunlaia Unitarian te zirtirna a ni.

Rev. Dr. H. Vanlalauva leh Rev. Rosiamliana Tochhawng te chuan Trinity Thurin pawimawhna heti hian an ziak:
(1) Pathian nihna sawifiahna a ni: Isua Krista Pathian a nih thu te, Thlarau Thianghlim chu Pathian a nih thute hriatna a ni
(2) Chhandamna sawifiahna a ni: Pathian Fapain kan tan a tuarna leh a thih thu Trinity Thurin hian min hrilh a, sual ngaihdamna a taka chang tura Thlarau Thianghlim hnathawh kan hmu. Trinity tel lovin chhandamna a sawi theih loh.
(3) Pathian hmangaihna awmzia puan chhuahna a ni: Pathian pakhata mi nung pathumte phuar khawmtu, an inlaichinna leh inzawmna chu hmangaihna tih loh rual a ni lo. Pathian pakhata mi nung pathumte phuar khawmtu a nih avangin Isua Krista ringtute pawh hmangaihnaa inphuar khawm tur kan ni.
(4) Pathian thu rilzia leh Pathian nihna mihring tan hriat fiah sên a nih lohzia min hriattir: Trinity nihphung hi sawifiah thei ila, a thialsiamin a sawifiah theih Pathian chu a ropui vak lo a ni ang a, tawp chin nei, finite being a ni tihna a ni ang.

Thurin IV

‘Lei leh van leh a chhunga thil awm zawng zawng siamtu Pathian chuan mihring hi hriatna, felna leh thianghlimnaa Ama anpuiin mipaah leh hmeichhiaah a siam a. Mi zawng zawng hi bul thuhmun leh chhungkaw khata unau anga inthui khawm vek kan ni.

Thurin IV-na hi Westminster Confession (WC) atanga laktawi niin a lang a (WC 4:1,2), Welsh Confession of Faith (WCF) ah hian kan thurin anga chiangin a ziak tlat lo. He thurin hi thilsiam chungchang a ni.
‘Lei leh van’ tih hian Planet Earth mai bakah, mita hmuh phak loh khawpa hlaa awm - arsi, nebula leh vana thil awm zawng zawng a huam vek a, ‘thil awm zawng zawng’ tih hian Nicea Thuvawn-a mi ‘hmuh theih leh hmuh theih loh’ kha a huam vek a, chu chu tisa khawvel leh thlarau khawvel a ni.

Thilnungte hi engtin emawa rawn awm chawp ringawt ni lovin, siamtu nei an ni tih a tilang a, a siam loh thil engmah a awm lo tih a sawi.

Mihringin Pathian kan annate chu - hriatna, felna leh thianghlimna te a ni a, hmel leh pianzia lam a ni lo. Hei hian kan kohhran chuan Reformed Thurin (Calvin-a Pathian thu hrilhfiah dan) a pawm a ni tih a lantir. Hriatna hi suala kan tluk hnu pawhin mihring chuan kan la nei zel a, mahse chu hriatna chu sualin a fan chhuah vek avangin Pathianin a pawm tawh lo va mifing finna a hnawl a ni. Chu hriatna chu sualin a fan chhuah avang chuan Pathian thil kan hre thei lo va, sual lam thil hriatnaah erawh chuan a zam a tha em em.

Felna leh thianghlimna te hi suala kan tluk rualin kan hloh a, Pathian lakah mihring chuan felna leh thianghlimna reng a nei ta lo. Pathian dan kan zawm kim thei ta lo va, chuvang chuan Isua Krista a rawn kal a, kan inthawina hlan ai zawng zawng chu rawn hlanin, amah kaltlang chuan Pathian chuan mihring chu fel leh thianghlimah a puang chauh a ni. He thurinah hian mizawng zawng bul thuhmun leh unau vek kan nihzia min hrilh.

Thurin V

Mihring chuan anmahni duhthu ngeiin Pathian dan an bawhchhia a, thiam lohna leh chhiatnaah chuan anmahni an inbarh lut ta a. Chu thiam lohna leh chhiatna leh sual hremna ata chu anmahni chhan chhuak tur leh chatuan nunna pe turin hmangaihna tawp nei lo Pathian chuan, A chatuan Fapa neih chhun Lal Isua Krista chu khawvelah a rawn tir a; Ama zarah chauh chuan mihringte hi chhandamin an awm thei a. Chu chatuan Fapa chu mihring takah a lo chang a, mi nung pakhat, mize pahnih nei, Pathian tak leh mihring tak a ni kumkhua ta a ni. Thlarau Thianghlim thiltihtheihnain nula thianghlim Mari chuan a pai a, a hring a; mahse sual a nei lo. Mi sualte tan Pathian dan chu a zâwm famkim a, Pathianin dikna a phût hlen chhuak tur leh mihringte Pathian remtir turin, inthawina tak leh famkim atan a inhlan a, krawsah a thi a, phûmin a awm a, ni thum niah mitthi zing ata a tho leh a. Pathian ding lamah a han chho va, chutah chuan a mite tan a dilsak reng a, chuta tang chuan mitthite kai tho tur leh khawvel rorel turin a lo kal leh ang.

TMEF-in kan kohhran min beihna lai a ni a, hmanlai atanga inhnialna lo awm tawh thin, Hupostatic Union a rawn sawifiah bawk. WC-ah chuan kan thlahtute chu Setana fin vervekna leh thlêmnaa hruai kawia awmin, thei rah ei phal loh chu eiin thil an tisual a, a ti (WC 6:1). Kan kohhran thurin hian mihring suala a tlûk chungchangah thlêmtu hnathawh a sawi lang lo va, WC hian mihring a sawi lang lo thung. WCF erawh chuan, ‘Rûlin Evi a tihder a, Adama’n a nupui thu a ngaithla a...ama duh thu ngeiin...a bawhchhia,’ a ti (WCF 10). Hetah hi chuan WC leh kan kohhran thurin famkim lohna a rawn tifamkim ta ve ve a ni. Kohhran pate zinga mi Origen-a chuan mihring duhthlanna ngei a nihzia a sawi a, Irenaeus-a pawhin hetiang bawk hian a sawi a (men sinned voluntarily) (Louis Berkhof, Systematic Theology. Edinburgh & Pennsylvania: Banner of Truth, 1958, 219). WC-ah hi chuan Ruatlawk Thurin leh Pathian Lalberna te a dah pawimawh ber a, mihring suala a tluk dan kikawi kha a sawi tum ber a ni lo.

Kristian Theology bu-ah chuan, ‘Thlêmtu chuan thlêmin an rilruah Pathian rinhlelhna leh helna rilru neihtir turin a thlêm ngei mai a, mahse duhthlanna hmanga thu pawt chattu chu amah mihring ngei a ni. Chuvangin sual thiam lohna pawh a chungah a tla a, sual avanga inthiamlohna pawh a chungah a tla a, sual avanga inthiam lohna pawh a nei nghal a ni,’ a ti (Rev. Dr. H. Vanlalauva & Rev. Rosiamliana Tochhawng, Kristian Theology. Aizawl: ATC, 2004. 92). Reformed Kohhran thurin dangah pawh mihring duhthlanna ngei a nihzia tarlan a ni hlawm. Belgic Confession 14: About the Creation, the Fall and Corruption of Humanity-ah chuan ‘hre reng chung leh an duh ang ngeiin’ a ti. II Halvetic Confession pawhin ‘by his own fault’ a ti bawk.

Mihring suala a tlûk hian thianghlimna leh felna a hloh a, hriatna erawh chu vawngzui zelin, mahse sual lam a hawi ta tlat thung a. A tha hre mah se, duh mah se, a thlang thei ta lo; hei hi chhe lailet dêr an tih thin chu a ni. Mihring chu ama theihna hmangin sual atangin a chhuak thei ta lo va, Pathian hmangaihna avangin, mihringin a dil ni miah lovin, chhandamna a siam ta a ni.

Chhandamtu Isua Krista a rawn tir a, ani chuan min chhandam a ni. Rev. Saiaithanga chuan chhandamna awmzia hetiang hian a tarlang (Rev. Saiaithanga, Thurin Zirna. Aizawl: SL&PB, 2009. 24):
1) Misualte chu anmahni duh thu ngeia Pathian hnena hruai kir tur, tihluihna tel lovin
2) Pathian zepui thianghlim nen khan inremtir tur
3) Pathian pawl tura anmahni tihthianghlim zui zel tur a ni
Mihring chhandamna chungchangah kraws thuah kan tawp mai thin, a famkim lo; thawhlehna a awm loh chuan mihring tan beisei tur a awm chuang lo va, chhandamna a tluantling thei lo.

Thurin VI

Thlarau Thianghlim, Pa leh Fapa ata lo chhuak chuan mihringte chu chhandamna changtuah a siam a, an sualzia leh chungpikziate a hriat chiantir a. Krista hriatna kawngah an rilru a tivar a, an duhthlannate chawk thovin, Isua Krista chu an Lalpa leh chhandamtua pawm tura ngenin, pawm thei turin a pui a, anmahniah felna rah chi tinreng a thawk chhuak thin.

Nicea Council hmasa berah khan Nicea Thuvawn siam a nih thu kan tarlang tawh a (a hnua siamthat zel a nih hnuah tuna mi ang hian kan nei a ni). Nicea Inkhawmpui I-naah (AD 325) hian Krista chu Pathian nena nihna thuhmun a nih thu puan chhuah a ni a, fel mai tawh âwm taka a lan laiin buaina dang a la awm zel a. Arianism an la buaipui zel a. Arius-a chuan Pathian pakhat chauh a awm a, Pathian nihna chu tumahin an tawmpui thei lo, a bak zawng chu thilsiam vek an ni a, Isua Krista chu thilsiam zinga chungnung ber a ni a, Pa nena nihna hmun khat (same ousia) an ni lo, a ti a. Tin, Nicea Thurinah hian Thlarau Thianghlim chungchang a lang ngei a, amaherawhchu a landan a kimchang lo hle a, 'We believe in...the Holy Spirit' tih chauh a ni, a dang a lang lo.

Hetihlai hian Sabellius-a zirtirna a lar hle mai bawk a. Sabellius-a hi AD zabi 3-na laia puithiam leh theologian lar tak, Rom khuaa mi a ni. Trinity a sawifiah dan chu a lar hle a (AD 360 hma lam zawnga theological debate kha a tlangpuiin Isua Krista Pathianna chungchang a ni. Hemi hnua inhnialna langsar chu Thlarau Thianghlim Pathianna chungchang a ni thung). Macedonian an tihho an rawn chhuak bawk a, chung mite chuan Thlarau Thianghlim hi Pathian a ni lo, tiin an zirtir a.

AD 381 khan Emperor Theodosius I-na chuan Constantinople-ah kohhran inkhawmpui a ko leh ta a, he inkhawmpui hi First Council of Constantinople an ti a, hei hi Kristian tam ber chuan Ecumenical Council vawi hnihna an ti. He inkhawmpuiah hian Nicene Creed chu nemnghetin, Thlarau Thianghlim chungchangah 'Thlarau Thianghlim...Pa ata lo chhuak' tia dah a ni ta a, Pa leh Fapa nen ang khata biak tur tiin a sawi bawk. He Thuvawn hi a hnu zelah, Khawthlang Kohhran bikah, Augustine-a influence vang a nih a rinawm, tihdanglam a ni a, 'Pa ata lo chhuak' ti ringawt lovin, 'Pa leh Fapa ata lo chhuak' tia dah a ni ta. A hnu zelah hei hi Khawchhak leh Khawthlang Kohhran inrem theih lohna chhan a ni a, Filioque Controversy an ti a, AD 1054 khan an inthen phah ta a ni.

Thurin VI-naah hian Thlarau Thianghlim mizia leh a hnathawhte kan hmu a, he Thurin hi Calvin-a zirtirna TULIP langsar deuh taka kan hmuh theih awm chhun a ni. Chhe lailet der kan ni tih a kâwk a, mihring theihna chuan chhandam kan ni thei lo tih a tarlang a, Pathian puihna tel lo chuan mihring hian ama duhthu ngawtin Pathian a pan mai thei lo a ni tih kan hmu bawk. Thlarau Thianghlim hnathawh a tarlanah hian, "Isua Krista chu an Lalpa leh Chhandamtua pawm tura ngênin, pawm thei turin a pui a," a ti. Hei hian mihring chu chhe lailet dêr kan ni tih a tilang a, ring tur pawhin mihring chuan theihna a nei lo. Ruatlawk Thurin a tarlang viai viai a ni. Calvin-a chuan a lehkhabu Institute of Christian Religion Book 2, chapter 2, section 6-ah chuan khawngaihnain mihring a pui a nih loh chuan chhia leh tha hriatna ringawt atangin mihringin thil tha a ti thei lo a ni, a ti a, thlante chuan khawngaihna bik (special grace) avangin siamtharna (regenaration) kaltlangin an ti thei a ni, a ti.

Thurin VII

Pathianin Kristaah chuan mi zawng zawng hnenah chhandamna famkim chu a thlâwnin a rawn hlân a, an sualte sim tur leh Lal Isua Krista chu an chhandamtu atana ring tur te, Amah entawn a, Pathian duh ang taka inngaitlawm leh thianghlima nung turtein thu a pe a. Krista chu ringa a thu zâwmtute chu chhandam an ni a, sual ngaihdamna te, thiam chantirna te, Pathian fa nihna te, Thlarau Thianghlim chênpuina azara tihthianghlimna te, chatuan ropuina te an chang a. Ringtute chuan tun dam chhung pawhin chhandam nih inhriat chianna lawmawm tak chu an chang thei a. Thlarau Thianghlim chuan khawngaihna hna a thawhin, Thu te, Sakramen te, Tawngtaina te hi hmanruaah a hmang deuh bik thin a ni.
Chhandamna chungchang thurin a ni. Chhandam ni tura thil tih ngai leh, chhandamte chunga Pathian hnathawh dan leh a enkawl zuina hrang hrang kan hmu. Kan thurina lang chiang tak mai chu vanram kai tur leh kai loh tur chungchang hi a hriat lawk vek theih loh tih hi a ni; ‘Chhandam inhriat chianna lawmawm tak chu an chang thei’ a ti chauh a ni. Vanram kai leh kai loh tur hriat chian loh vanga ‘piangthar lo’ nihna a awm chuang lo.

Khawngaihna hmanrua tih hian Pathianin ringtu a tihchak a, a siamtharna hmanrua tih a kâwk. Chumi atan chuan Thu (Pathian thu/Bible), Sakramen (Baptisma leh Lalpa Zanriah) leh tawngtainate (ziah sa leh rilrua awm apiang) hmanruaah a hmang thin. Tribal theologian te chuan he thurin hi a famkim tâwk lo, tia sawiselin, ‘hla’ a awm ve lo, an ti. Mizo Kristiannaah chuan 'hla' hi a pawimawh hle a, Thlarau Thianghlim hnathawh lan leh lan loh teh nan bera kan hman a ni.

Kan thurin lakna hnar ber pakhat ‘Confession of Faith of the United Church of Northern India’ thurin IX-na nena inang lo kan hmu a. UCNI Thurin IX hi chu WC leh WCF te atanga lak, Reformed Theology-a innghat tih a hriat em em a, chutihlai chuan PCI Thurin VII-ah hi chuan Arminius-a zirtirna kan hmu a, chu chu ‘mi zawng zawng hnenah chhandamna famkim chu a thlâwnin’ a ti. Calvin-a chuan Pathian hian ruatlawk a nei a ni tih a zirtir a, Arminius-a hian a rawn hnial a ni. UCNI Thurin IX-na chuan ‘Pathian chuan Kristaah mi (thenkhat) a thlang a, a hmangaihnain thianghlim leh bawlhhlawh kai lo turin a ni...’ a ti a, WC 10:1 pawhin ‘Pathianin nung tura a ruatlawkte chauh chu, ama ruat leh remtih hun taka...Isua Krista khawngaihna leh chhandamna chang tura hlawhtling taka koh chu a lawmzawng a ni...’ a ti bawk. WCF 12-ah chuan, ‘...mipui tam tak...thianghlimna leh chatuan nunna chang turin a thlang’ a ti a, ‘thlanna hian tuma chungah thil dik lo a ti lo...Thlanna chu awm lo ni ta ang se, tumah chhandamin an awm hek lo vang,’ a ti.

Chhandamna bo theih leh bo theih loh hi Reformed thurinah chuan a chiang a, a bo thei lo. WC chuan, ‘Mi tute pawh Pathianin a fapa duhtakaah chuan pawm a...a tihthianghlimte chu khawngaihna hmun atangin an tlu bo hlen thei lo,’ a ti tawp mai (17:1), eng emaw chângin an dai pelh ve thei a ni, a ti bawk (17:3).

Thurin VIII

Krista din chhuah Sakramen-te chu Baptisma leh Lalpa Zanriah te hi an ni. Baptisma chu Pa leh Fapa leh Thlarau Thianghlim hminga tuia sil a ni. Hei hi Krista nena kan inzawmna te, Thlarau Thianghlim zara piantharna leh tihnunna chhinchhiahna leh nemnghehna a ni a, Lalpa hnena kan inhlanna thil tih a ni bawk. An sualte sim a, Krista chu an chhandamtu atan an ring tih puangtute leh an fate chantir tur a ni.

Lalpa Zanriah chu Krista thihna hriat reng nan chhang leh uain chan ho hi a ni a, ringtuten Krista thihnaa hlawkna an chan chhinchhiahna leh nemnghehna a ni. Ama mite chuan Amah leh a inhlanna an pawmzia te, an hlawkpuizia te, a rawngbawl tura an inpek zelna te, Amah an pawlna leh mi dang nena an inpawlna te entir nan, A lo kal leh hma loh chuan an chang ho thin tur a ni. Sakramen hlawknate chu Krista malsawmna avang leh rinnaa changtuah Thlarauvin a thawh avanga lo awm a ni.

Roman Catholic nena kan danglamna he thurinah hian a chiang hle mai. Catholic-ho chuan Sakramen pasarih - Baptisma leh Lalpa Zanriah bakah Inneihna, Nemnghehna, Inremlehna (Confession/Penance), Holy Orders leh hriak hnawih (Unction) te an nei (Reynold R. Ekstrom, The New Concise Catholic Dictionary, ‘Sacrament’. Mumbai: St. Pauls, 2005. 238). Kan thurin hian WC leh WCF te a tawi thei ang bera lain, a pawimawh zual tak tak chauh a la chhuak.

Sakramen hi Latin thumal pahnih - Sacramentum (chhechham/intiamna) leh Sacrare (thianghlim tura serh hran) tih atanga rawn kal a ni a (Ibid.), a awmzia chu khawvel thil laka thianghlima awm tura chhechhama inserh hrang tihna a ni thei ang. Baptisma Sakramen hi pawl thenkhat chuan chhandamna angin an zirtir a, mahse chhandam nih nan a ni lo va, chhandamnte thil chan entirna leh nema chhinchhiahna a ni (Thurin Zirna, Op. Cit). Baptisma kan chan hian khawvel lak ata Krista nena inzawmin, Krista tana thianghlim tura serh hran kan ni tih a entir a. Thlarau Thianghlim zarah piantharna leh tihnunna chhinchhiahna nemnghehna a ni.

Lalpa Zanriah hi Kristiante inhnialna nasa tak mai a ni a. Catholic-ho chuan chhang leh uaiin hi Krista taksa leh thisenah tak tak a rawn chang niin an ngai a (transubstantiation), Luther-a chuan Krista taksa leh thisenin a rawn luah niin a zirtir thung (consubstantiation). Calvin-a erawh chuan Thlarau Thianghlimin a luah khat a ni, a ti thung. Rev. Saiaithanga chuan, ‘Krista taksa leh thisen tak takah a chang hek lo. Kiltute tana thlarau lam châwmna a rawn fûnte chu dawng turin inpekna leh thlarau lam tuihalna a tul a ni. Kan tihtur kan tih ang chin zelin kan dawn a hlawkin a hlawk lo vang,’ a ti (Thurin Zirna, ibid., 43).

Sakramen hlawkna chu chhang leh uain lam thil a ni lo a, a thehtu Pastor inpek em em vang pawh a ni ber lo; Krista malsawmnain a delh avang leh Thlarau Thianghlimin hmanrua atana a hman avanga tangkai chauh a ni (Thurin Zirna, ibid., 44).

Thurin IX

Ringtu zawng zawng tih tur chu Kohhran inpawl honaa tel te, Krista Sakramen leh a thil serh dang vawn that te, A dan zawm te, tawngtai zel te, Lalpa Ni serh thianghlim te, Amah be ho tura inkhawm te, A thu hril ngun taka ngaihthlak te, Pathian malsawmna an dawn ang zela hlim taka pek ve thung te, anmahniho zingah leh mi zawng zawng zingah Krista nungchang ang tihlan te, khawvel puma Krista ram tizau tura beih te, ropui taka a lo kal lehna hun nghah te a ni.

Ringtute tih tur pawimawh tak mai kan hmu. ‘A thil serh dang vawn that’ tih hi Lal Isua avanga kohhran thil pawimawh humhalh a ni (Rev. H. Zalawma, Rev. Vanlalzuata. MSSU Sacrament Dept. Zirlai, Revised & Enlarged. Aizawl: SL&PB, 2011. 134). ‘A dân zawm’ tih hi WC chuan chiang takin a tarlang a, Thuthlung Hluia dân, thusawmpek leh nun dan tur leh mihring tih turte a hawi bik a ni (Rev. Rosiamliana Tochhawng, A Study of the Ten Articles of Faith of the Presbyterian Church of India. Delhi: ISPCK, 2007. 55). ‘Lalpa Ni serh thianghlim’ hi Sacrament zirlaibua ‘Kristian Nun Kaihhruaina; Kristian Nun - Sakhaw lam’ a sawifiahnaah chuan, ‘Chawlhni hi Pathian biakna ni a nih avangin thil dang tih nan kan hmang tur a ni lo va...inkhawm lova hahchawlh nan te, lei leh zawrh niah te, lên vah ni remchangah te hman tur a ni lo’ a ti (Sacrament Zirlaibu, Op. Cit., 94).

Krista Sakramen leh a thil serh dang vawn that tihah hian rawngbawltute kan chiang tâwk lo deuh thin. Baptisma leh Lalpa Zanriah hmanga fiamthu thawh hi kan kohhran chuan a ngai thutak hle a, miin fiamthu hetiang hmanga an lo thawh a nih pawhin lo nuihpui ve loh hi kan kohhran chuan a duh a ni. Ringtu chu a inkhawm thin tur a ni a, thuhril a ngaihthla tur a ni a, thilpek a pe ang a, ringtu a nihna khawi hmunah pawh a lantir tur a ni. Chanchin Tha a hril ang a, Krista tâwk turin a inpeih reng tur a ni.

Thurin X

Ni hnuhnungah chuan mitthite chu kaihthawhin an awm ang a, mi zawng zawng Krista rorelna thutphah hmaah an lang ang a, he dam chhunga an thiltih that leh that loh ang zelin relsak an ni ang. Ringlote leh mi sualte chuan thiam loh changin an sual hremna an tuar ang; Krista ring a, a thu zawmtute erawh chu a langchanga thiam chantirin an awm ang a, ropuinaa lawm luhin an awm ang.

Hun hnunhnung thurin kan neih hi a tawi tek tawk hle a, hei vang hian kan kohhran mite zingah ngaihdan inang lo a awm fo thin a, kan kohhran inzirtirna piah bak buaipui an awm fo a ni. Kan thurin hian Bible-a chiang taka inziak chin bak a tarlang lo va, a tawi tek tawk hle naa kan hriat tur pawimawh ang chu a kim thung.

Hun hnuhnung thu hi chi hnih - Individual Eschatology leh General Eschatology te a awm a. Mihring a thih a, a thlarau awm dan tur hi Individual Eschatology an ti a. Kan kohhran chuan mi a thih hian a thlarau chuan a chatuan hmun tur a pan nghal turah kan ngai a ni (Louis Berkhof, Systematic Theology, 679). Kan kohhran thurinah hian General Eschatology tarlan a ni a, mahse khawvelin a buaipui em em, mithianghlim lawr leh kum sang rorel erawh kan hmu lo; hemi chungchang hi Bible hian chiang taka a ziah lem loh vang a ni.

Dispensationalist te chuan Isua lokal leh dan tur hi chhawng hnih awmin an ngai a. A hmasa zawk chu Parousia emaw mithianghlim lawr emaw tiin an sawi thin. He hunah hi chuan Krista chu leiah lo chhuk lovin boruakah a awm ang a. Ringtu thi tawhte leh nungdama awmte chu vanah lak chhohin an awm ang. Chumi hnu chuan kum sarih a kal leh ang a, chumi chhung chuan Israelte pawhin Isua chu Messia a ni tih an pawm ang a, Krista dodaltu a rawn lang bawk ang. Hemi hnu hian Isua chu a lo kal leh ang a, lei a rawn rap tawh dawn a ni, an ti. Mahse, Bible sawi dan a ni chiah lo. II Thes. 2:1,2,8 ah chuan Lalpa Ni leh Parousia chu thil thuhmun a ni tih kan hmu. Mat 24 thu hi uluk taka kan chhiar chuan mithianghlim lawr leh Isua lo kal lehna, leia ke a nghah hi a inrual dawn a ni. Tin, Dispensationalist te sawi dan ang hi chuan Kohhranin tihduhdahna a hmachhawn dawn miah lo bawk (Ibid., Systematic Theology, 696).

Kum sang rorel pawh hi kan kohhran chuan Bible zirtirna nena inmil zân lovah kan ngai a, chuvang chuan inzirtir tul kan ti lem lo. Kum sang rorel Dispensationalist tena an sawi dan hi Bible zirtirna nena inkalh a awm nual. Isua Krista lalram hi kum 1000 chauh daih tur a ni lo va, chatuan atan a ni (Isa. 9:7; Dan. 7:14; Lk. 1:33; Heb. 1:8; 12:28; II Pet. 1:11; Thup 11:15). Tuna Pathian ram, kan zinga awm mek hi a tak tak leh a nih tur angin, chatuanin, a famkimna chuan a chhunzawm dawn tih hi Bible zirtirna a ni (Ibid., Systematic Theology, 708).

Krista lo kal leh dawna thil thleng tur chu - khawvel zawng zawngah Chanchin Tha hril a ni ang a, Israelten Krista chu Messia a ni tih an pawm ang. Kalsualna leh tihduhdahna nasa tak a awm ang a, Krista dodaltu a lo chhuak ang a, chhinchhiahna leh thilmak a lo thleng ang a, tichuan Isua Krista chu van chhum chung atangin a rawn kal dawn a ni (Louis Berkhof, A Summary of Christian Doctrine. Madras: Evangelical Literature Service, 1938. 173f). Lal Isua chu taksa ngeiin a lo kal ang a, hmuh theihin ngeiin a lo lang ang. A lo kal thut dawn a, ropui tak leh hnehna nen a lo kal ang (Kristian Theology, 129&130).

Tlipna

Kan kohhran thurin hi a tawi tek tawk hle nain ringtute tana hriat tur pawimawh chu a awm kim vek a. Rinna kalsual awm theihna tur hrang hrang pawh a veng kim thawkhat viau a ni. Hetiang tluka Bible thu tum tawi si, fûnkim si hi a tam lo khawp ang. Thurin hriat hi a pawimawh hle a, hriatthiam a pawimawh lehzual. Sawichhuak thei zul mah ila, a awmzia kan hriat loh chuan nun a kaihhruai tur angin a kaihruai lo a ni. Thurin hriatna kawngah kan thanharh lehzual a pawimawh a, mahni tawka inzirtir peih ila a hlawk lehzual hle ang.

Thubelh

Nicaea Thuvawn (AD 325-a mi ang)

Engkimtithei Pa Pathian, engkim, hmuh theih leh theih loh siamtu chu ka ring. Lalpa pakhat, Isua Krista, Pathian Fapa, Pa atanga hrin awm chhun, Pa nihna atanga chhuak, Pathian ata Pathian, êng ata êng, Pathian tak ata Pathian tak, siam ni lo, a hrina hrin, Pa nena nihna thuhmun (consub-stantial/homoousion), thil zawng zawng, lei leh vana mi zawng zawng hi amah atanga siam; amah chu keini mihringte tan leh kan chhandamna atan a lo chhuk a, mihringah a rawn chang a, a tuar  a, ni thum ni-ah a tho leh a, vanah chhoin, mitthi leh mi nung rorelsak turin a rawn kal leh ang. Thlarau Thianghlim ka ring.

(Heti zawng hi Nicea Thurin AD 325-a an siam chu a ni a. A hnuah an siam tha hret hret a, tuna Nicea Thurin kan neih ang chu hetiang hi a ni -

Pa Pathian pakhat, engkimtithei, lei leh van leh thil zawng zawng, hmuh theih leh hmuh theih loh siamtu chu ka ring. Lalpa pakhat Isua Krista, Pathian Fapa mal neih chhun, khawvel zawng zawng awm hmaa Pa hrin chu ka ring. Ani chu Pathian ata Pathian, êng ata êng, Pathian tak ata Pathian tak, hrin, siam ni lo, Pa nena nihna hmun khat, thil zawng zawng hi ama kuta siam, amah chu keini mihringte tan leh kan chhandamna atan van atangin a lo chhuk a, Thlarau Thianghlim hnathawhin nula thianghlim Mari-ah chuan tisaah a lo chang a, mihring a lo ni a. Pontia Pilata thuin kan tan khenbehin a awm a, a tuar a, tin, phumin a awm a, ni thum niah Pathian Lehkha thu sawi angin a tho leh a, vanah a lawn a, Pa dinglamah a thu a, mitthi leh mi nung rorel turin ropui takin a lo kal leh ang. A ramin kin ni a nei lo vang. Thlarau Thianghlim, nunna petu leh nunna Lalpa chu ka ring, Amah chu Pa leh Fapa ata lo chhuak, Pa leh Fapa nena ang khata biak leh chawimawi, Zawlneite hmanga thu sawitu a ni. Apostol-te din chhuah huapzo Kohhran Thianghlim hi ka ring. Sual ngaihdam nana Baptisma pakhat hi ka pawm. Mitthi thawhlehna leh khawvela lo awm leh tura nunna chu ka thlir. Amen

Nicea Thurin hi Rev. Lalsawma lehlin a mar nalh zawk mah a, mahse tuna mi Rev. Saiaithanga lehlin a ni. Rev. Lalsawma lehlin hi Puitling Sunday School zirlai 1999 kumah khan a awm).

Lehkhabu râwnte

Berkhof, Louis. A Summary of Christian Doctrine. Madras: Evangelical Literature Service, 1995 (Indian Edition).

Berkhof, Louis. Systematic Theology. Edinburgh & Pennsylvania: Banner of Truth, 1958.

Calvin, John. Institute of Christian Religion. http://www.ccel.org/ccel/calvin/institutes.html

Centre, Calvin Study. Westminster Thurin (Westminster Confession of Faith) leh Welsh Thurin (Welsh Confession of Faith). Aizawl: Calvin Study Centre, ATC, 2003

Ekstrom, Reynold R. The New Concise Catholic Dictionary. Mumbai: St. Pauls, 1982.

Saiaithanga, Rev. Thurin Zirna. Aizawl: SL&PB, 2009.

Schaff, Philip. Creeds of Christendom, with a History and Critical Notes. Volume II. The History of Creeds. http://www.ccel.org/ccel/schaff/creeds2

Tochhawng, Rosiamliana. A Study of the Ten Articles of Faith of the Presbyterian Church of India. Delhi: ISPCK, 2007.

Vanlalauva, Rev. Dr. H., Rev. Rosiamliana Tochhawng. Kristian Theology. Aizawl: ATC, 2004.

Zalawma, Rev. H., Rev. Vanlalzuata. Mizo Sunday School Union Sacrament Dept Zirlai (Revised & Enlarged). Aizawl: SL&PB, 2011

Sunday 25 August 2013

Sap Vakvai Zosapthara



(Ramthar Ni pual)
"Sap vakvai" tiin min thlahtute khan lo au elin lo chêksawlh teh mahsela thangtharte hi chuan Zosapthara a hming lam kan bang dawn lo va. Chatuan nunna kan ban phak maia min kawhhmuhtu ropui a nihna piahlamah Mizote tana a inpekna leh a thawhrimna hian a hming chu kan zingah kumkhuain a chêntir ngei tawh ang le.

A hunlaia ni tla seng lova roreltu lalrama tlangval lehkhathiam kha khawi hmunah pawh awm se ngaihtuah awm hauh lo tur a ni a, a pian leh murnaah ngat phei chuan nuam takin a khawsa thei ang a, hausa zawkin a nun a hmang thei ngei ang tih a chiang a ni. Chutihlai karah chuan chung nawmsakna awm thei zawng zawng chu 'hnawmhneah' ngaiin 'Pathian mite nena hrehawm tuar a thlang ta zawk a ni.'

Kum 1867 March 15 khan Wales hmar lama Pensarn khuaah Edwin Rowlands hi a piang a. He khuaa hun eng emaw chen an khawsak hnu, kum 16 a  nihin America ramah an pem a, kum thum chhung chu hna chi hrang hrang a a thawk kual a, chumi hnuah chuan Texas bialah zirtirtu hna a thawk leh a. 1889 khan America chhuahsanin Wales-ah an kir leh a ni.

Oxford-a lehkha a zir laiin Beihrualnaah a piangthar a. A pa David Rowlands-in a thihsan hnuin a nu E.E. Anne chuan a nau John Rowlands nen a enkawl a. Edwin leh John te hi Pathian hre mi niin unau inngeih tak, khawi lo kalna reng renga inkuah riala kal thin an ni a. An unau chuan ramthima a ram tana ding ve tura Pathian kohna chiang tak an dawng dun tlat mai a, a nu tan chuan a luhaithlak ve ngawt ta ve ang. Pa awm tawh si lo, a lo innghahna a fapate pahnih lah hriat loh rama Thuhretu ni turin chhuah zai an rel mauh mai si. A kotu kohna a nasat em avangin mihring dan tum chi ni hek suh le nu tha leh khawngaihthlak Anne chuan Edwin chu Mizorama kal tur leh John chu America-a an tlantu tana thawk turin tukkhatah a vai liam ta a ni.

Inthenna rapthlak

Engtin nge a Lalpa tan chuan hlawk tak leh rim taka a thawh ang tih bakin a rilru a luah lo va, a khat tawkin a nu a kalsan tak khawngaihna leh lainatna Edwin Rowlands-a rilruah chuan a lut leh thin bawk. A nau John-a'n eng ang harsatna nge a tawh tih erawh Indian Ocean tuipui fawnin a sep dawrh dawrh lai chuan a ngaihtuah thleng pha hauh lo; hria se zawng a dan a dang ngawt ngei ang.

Atlantic tuifinriat dam duai maiah an zin dawn emaw tihlaiin John Rowlands-te chuanna lawng chuan harsatna a tawk tlat mai le! America ram pana kal ta lovin li mawng panin, an lên ni lo anmahni ngei chu an pil tial tial a. Chutianga manganna nasa takin amah leh a chuanpuite a tuam vel lai chuan John-a chuan chhanchhuahna lawng ticket a chang hlauh mai a. Mahse, chu a vanneihna chu ama tana hmang ve ta mai lo chuan a bula tlangval pakhat la piangthar lo chu kianin, "Kei chu vanramah ka kal dawn a, piantharna hun i neih hlauh takin nangmah chuang zawk rawh," a ti ta zawk a. Tichuan, thlarau pakhat chatuana botir aiah tuipui nungchate chaw ni turin a taksa chu tuipuiah phumin a awm ta a ni.

A nau thih thu leh a nuin kir leh mai tura a ngenna thirhrui Edwin-a'n a hmuh chuan a timangang hle mai a. Khawi lam zawk hi nge Pathian kohna tak tak ni zawk ang tih ngaihtuahin Bombay lawngchawlh hmunah ni 10 lai Pathian râwnin a tawngtai a. Chutah chuan "Ka chhungte then laiin i lam hnaih ka duh ang" tih hla hian Lalpan a rawn pawl ta a. Leilehnaa kut nghata hnung lam hawi ai chuan Krista avanga tuar a thlang ta zawk a ni.

Zoram nghahchhan Zosapthara

Sap vakvai nih huamin engkim kalsanin lu la hnam, hnam mawl leh hruanghrau, khawvel hmasawnna piahlama chengte zingah kan hrehawm tuar ang zawng zawng tuar turin December 31, 1898 khan Zosapthara ni turin Aizawl a rawn chuang chhuak a. Thil a thiam chak dan chu a mak zawk; thla thum chhung lekin Mizo tawngin thu a sawi thei nghal a; nitin Mizo tawng thumal 50 a thiam ziah a ni.

Zoram hmasawnna tur theihtawpin a ngaihtuah a, a thawk a. Aizawl mai bakah thingtlang hmun hrang hrangah sikul a hawng a. Kum 1900 atang khan Mission sikul zawng zawng chu Zosapthara kutah dah a ni a, 1903 June 25 atangin Lower Primary Scholarship Exam neih a ni a. February 1904 khan Assam Chief Commissioner Sir Bomfylel Fuller Mizorama lo kal chuan Zosapthara sikul naupangte that bikzia a hmuhin sorkar sikul zawng zawng a kutah a hlan ta vek a ni.

Thu leh hlaa ani tluka Zofate tana thawh hlawk hi kan missionary-te zingah an awm lo. Hla phuah leh lehlin 103 zet a nei a, tuna kan Kristian Hla Buah hian a kutkawih hla 78 a chuang a. Pu Buanga ten Mizo A AW B an siam chu tuna kan neih ang hian a siam tha bawk. Bible lehlin kawngah nasa taka thawkin Marka, Ephesi, Kolosa, Philippi, Philemona, Galatia, Hebrai leh Thuthlung Hlui bu eng emaw zat a letling niin Zosaphluia'n a sawi. Harhna ngaina mi niin Khasi ram harhna pawchhuak tura intirh pawh kha a sulsutna hnuaia tih a ni.

Mizote hmangaihtu Mizoramah a hnawng

A neih leh ro hlu zawng zawng a kalsan tawh a, Mizote leh Mizoram lo chu hmangaih dang a nei tawh lo. He rama awma he rama lu phum ngei chu a duhthusam ber a ni. A hmangaih Mizote chu mawlna ata hruaichhuak a, finna kailawn rahtir turin theihtawp a chhuah a. Hei hi sap thikthu chhe zette lakah a tlaktlum loh phahna a ni ta nghe nghe a. Mizo nih hnial lova kan dinhmun leh chan ang chang duh, sapho nena indaidanna bang chhah tak pawh thiah darh vek duh ni mah se Mizoram chhuahsan a tul ta si.

Mizoram a chhuahsan hnuin Sadya (Arunachal) biala Di-garo Mishni zingah rawng a bawl a. Hemi hnu hian Kawl ramah Sgaw Karen zingah a thawk leh a, chumi hnuin Maharastra Bhil-ho zingah a thawk leh a ni. Mizoten Saptlangvala kan tih mai Watkin Roberts puihnain Thado-Kuki Pioneer Mission hnuaiah a thawk leh ta a ni.

Sap Vakvai chu

Britain-a nuamsa thei khan Mizoram leh a chhehvelah hrehawm tinreng a rawn tuar a. Mizoram a chhuahsan hnu pawh hian Mizoram chhehvelah rawngbawlin a vakvai nasa hle. July 20, 1923 zing dar 7:30 a ni a, Tongkolong khua atangin Zosapthara chu a thiante pahnih hmaa kal turin a vahvaihpui Chanchin Tha nen Serkawr panin a chhuak a. Kawng pengthuam pakhat a lo awm a, pakhatin Serkawr a chhun a, pakhatin Lawngban a pawh a. Kawng pengthuam a rin ber chu a zawh a, eng emaw chen a thiante a nghah hnu chuan a thiante an rawn lang thei si lo. A leta kawng pakhat zawk chu a'n zawh leh a; mahse khua a hlat a rin avangin a kir leh a. A kal hmasakna kawng a zawh leh hnu chuan thlam ram pakhat hi a hmu a, a pan ta a. Inhrukna puan chauh hi a keng a, chu chu a thiante hmuh theih tur chuan mau lerah a tar a. Ruahpui vanawn a rawn sur lehnghal a, thosi leh vaihmite karah khua a nghak var ta a ni.

A tuk, July 21 chuan thlam tlaitlana maitê lo rah chu bel kehthem lo awmah chuan chhumin chi tel lovin chawah a ring a. A tuka a thian ten an zuk hmuh chuan 'Thlalera vak ka lo nih hi' tih hla hi a lo phuah mek a ni. A bo champhaphak apiang hian maitê pum chhum chi tel lo chu chawah ringin a tawngtai tlaivar thin a ni.

Chawimawi phu, leia chawimawi loh

July 24 chuan Serkawrah a lut a, Saiha, Lungpher, Cheural leh S. Vanlaiphai te tlawhin August 7 khan Muallianpuia lut lehin September 5 khan Chhimtuipui kama Ainak khua a lut leh a. Sepetember 6, 1923 khan Ainak leilawn ft. 400 a sei chu zawh tlangin a hmangaih Mizoram chu dam chhung atana hmu leh tawh lo turin Chin Hills a pan ta a ni.

Mite chu an hnam tan an thi a, chawimawina nen mual an liam a. Ani erawh chu hnam dang tan, thikthu leh relthang tinreng a phur a, tlawm takin mual a liam ta. Kum 1908-a Wales Mission-in thikthu avanga an ban hnua saprama kir leh duh ta bik lo, Zosapthara chuan sawichhiatna karah Isua a zui a; thikthu karah Mizo a vuan a, August 6,1939 khan relna leh sawichhiatnate'n an tih nat ve theih tawh lohna; dan leh thupek rit sak tak takte an tuiralna hmun, thawkrimte tana Pathianin a tiam, chawlhna ramah chawimawina lallukhum dawng turin tlawm takin mual a liam ta.

Tuesday 20 August 2013

Moral Stone Age

Bul tanna

Civilized khawvelah chatuan daih finna neia kan inngaih a, hmasawnna a thlawha a thlawh tawh lai hian, kan hriat ngai loh leh hmuh ngai loh thil tha tam tak kan hmu a, kan nei a. Changkânna thil tam tak a rawn chhuak a, mihring pawh changkang kan inti a, hma sawn kan inti a. Hmanlai thil leh nundân angte thing kan tih lai mêk hian morally-in kan hnufual tawlh tawlh nia hriatna a pung a. Nundân tha leh tihdân mawi kan tlachham tial tial niin mithiamte chuan an ngai.

Stone Age chu...

History subject-ah chuan Stone Age chungchang hi lesson thar a ni hauh lo va, hre lo fa kan tam kher lo vang. Tunlaina boruak leh hmasawnna nasa takina min tuam lai hian tuma'n Stone Age hunlai hi kan ngai hauh lo vang a, an nundân tur awm ang, hruanghrau leh tihbaiawm tak kha tuma'n thlakhlelh rualah kan ngaih a rinawm lem loh. Thil hlui, mâwl lai zia niah kan ngai a, tunlai khawvel atang chuan mumang lam ram ang chauh a ni. Hmanraw tha neih loh avanga lungtum leh lunghriam nen chauha nun khawchhuah tumna khawvel kha nuamsa taka khawsak theihna chi zia chu a ni lo alawm!

Inlak no leh intihnalhna lam aia damkhawchhuak a, tu leh faten thlahte an neih zel theih nana nun khawchhuah tumna chuan Stone Age khawvel chu a luah a. Inlâk tunlai a, fashion thar ber ber nena inlak eng emaw tumna ten hmun a chang lo va, R&B leh hip-hop tih lam aiin engtin nge ei an hmuh ang a, engtin nge ruah leh thlipui lakah an him ang tih khan an rilru a luah lian zawk a ni. Nundân tha leh mawi aiin hmelma leh ramsa hlauhawm laka nungdama awm kha a pawimawh zawk a, politeness ai chuan rorum khan kawngro a su zawk.

Moral Stone Age thung

Ngaihtuah lêt ringawt pawhin a no leh pa lo tana ip zawr zawrna khawvel ni thin, thawnthu sawia kan sawi tak hi pawn lam hmuh theihah chuan kan kalsan viau lai hian chhungril leh nun dân tha atanga teh chuan kan hnaih tial tial thung a, stone age-ah khan kan lêt leh mêk a ni tiin mithiamte chuan an sawi tlat thung. Thalai naupang zawkte nundân leh khawhawi dân te, an chêtzia leh an nunphung atangte hian Moral Stone Age-ah kan chêng mêk niin mithiam tam tak chuan an ngai a ni.

Khawthlang ramte tihdân kan hmu hnem tial tial a, an tihdân kan lachhawng nasa tial tial a, hei hian khawthlang rama thalai nikhualo tak tak te nundân tha loten kan ram a rawn thlen nasa tial tial a, kan thalaite nundân a pawlawh tual tual a, vei an nei tlêm tial tial a, thuhnu an dâwn lo telh telh a. Vantlang leh khawtlangina tha leh tha lo a lo thliar sa leh nunphung dik leh dik lo a dahhran sa zawng zawng chu anmahni thua siam danglam an tum a. Khawtlang inkaihhruaina leh invawnna lam ngaihtuah lêk lo vin, mahni duh dân anga nun tum tlat an pung tual tual a. Aia upa zah leh tlawmngaihna te an beng arawngah an thun lo va, changpât cheh chhum ang maia tâlin, khauphâr thawvenin an thawveng ve satliah ngawt a ni.

Hnung zawnga hmasawn

Nundân tha kan tihte zawng zawng, tunhma, thing leh mau innawh lai leh Thlanrawkpa khuangchawi hunlai atanga thlahtutena nundân mawi leh tha nia an hriat, an lo duan chhohva an siamthat chhoh zelte chuan thalaite thinlungah hlutna a nei tlêm tial tial a. A tunlai poh leh heng nundân tha leh nun mawi kan tihte hi a thlauh thla nasa tial tial a, a intihchangkan poh leh society-ina dik leh tha a lo set zawng zawngte a hmunêp nasa telh telh a ni. Hei hi a ni ber lawm ni Moral Stone Age chu?

Mihring leh rana inthawi chu 'mâwl thlak' tiin kan lo hnawl tawh a. Khawthlang ramte phei chuan an ngaimawh em em thin a nih kha. Mah se, mâwl thlak kan tih hi a finthlak leh zawk ta emaw ni tehreng, changkang leh fing zawka kan ngaih vun ngoho zingah inthawina tithar a, ran leh mihring thisen hlan ching tawk an awm leh tawh a. Equinox leh Solstice lâwm a, inthawina nen tih bûng bûng chu âtlai thil nia kan hriat tawh hnuah hnam pui leh finga kan ngaih British mite zingah meuh pawh ti duh tâwk an awm leh ta zel mai. Solstice hunlaia Stonehenge bula pungkhawm thin ringawt pawh chhiar tham fe an tling chho ta tlat mai! Druids-ho tihdân entawna inthawi pâwl pawh eng emaw zat an awm leh tawh a. European-ho indona pathian thin Thor biakna pawh tithar pawl an awm zelte hmuh hian kan mawl thar leh dawn pawh ni fahmiang!

Aia upate zah em em thin hnam zingah khan mahni pate rual sawisa hlum duh kan awm tawh a, rual û zawkte kuttum vilik khuma cho mai duh tâwk vengtinah kan kat ta nuk mai! Hurherh chu thlahte thlenga inchhun theih a nih avanga khawtlanga hnawng thin kha tunah chuan kan zui tak huai huai a. Mawl lai hun kan tiha kan pipute duh loh kha tunah chuan engah mah kan ngai ta lo. Kan incheina leh kan bungrua chauh hian hma a sawn a, keini hi chu themthainu mawng tawlh ang chauh kan ni mai lo maw? Taima taka thawk a, theihtawp chhuah thin kha tunah chuan kan inhlawhna leh kan hrawk fahna turah ngei ngei pawh zelthel dan kan zawng ta tlat mai.

Engvang nge ni ang?

Kan mawl tual tual tihna chu a ni hauh lo va, hriatna kan tlachham ta tial tial tihna pawh a ni chuang lo vang; zirtirtu tha kan mamawhin kawng kawhhmuhtu tha kan mamawh tihna a ni thei ang em? Mizoteah chuan chaw ei lai hian pa berin fate awmdân tur a hrilh a, nundân tur leh khawtlanga an mawhphurhna leh an chanvote a hriattir a, an mawhphurhna an hlen theihna turin a fuih thin a ni. Hetianga infuihna hi kan tlachham sawt hle a, hei hian changkang tak chunga nundân thing leh awmdân mawi hriat lohna a hring a ni kan ti thei ang. Khawtlang huapa inzirtirna leh kohhran chhunga inzirtirna kan nei tlem ta hle bawk a, hengte hian a chhe zawngin min hruai a ni thei ang em?

Kristian thalaite hian tunlai kan khawvelah hian tihhmuh tur leh lanchhuahtir tur thil tam tak kan nei a ni tih kan hriat a tha. Nundân tha a tlahniam nasa em em a, awmdân mawi hriat lohna a hluar a, hei hian khawtlang leh kohhran thlengin a nghawng chho zel a. Heng zawng zawng hneh a, nundân mawi leh tha, Lal Isua duh ang zawng kan ram leh khawtlanga a awm theih nan hian a tihhmuhtu leh kawhhmuhtu kan nih a ngai a ni. Inkhawm leh fellowship mai bakah hian tih tur leh nun chhuahpui tur thil tam tak kan nei a. Khawvel mite nen kan danglam a ngai a, anni aia kan danglamna a tam loh chuan kan rawngbawlna pawh hian rah tha leh duhawm a chhuah mawh khawp ta ve ang.
(Kristian Thalai, August 2013)

Monday 15 July 2013

Zalênna thiangzau!


India tana zalênna sualtu ropui Bal Gangadhar Tilak-a ten khawvel hriattham thusawi ropui phuh chhuakin, an thih hnuah pawh a thusawi tâwmpuiin a khât tâwkin 'Freedom is my birth right' kan lo ti ve sek a. Zalênna hlutzia kan tlangaupui lauh lauh lai leh, zalên tâwk lova kan inhriat laiin keini aia zalên lo, tuboh leh dolung inkara chetla mi sang tam tak khawvelah hian an chêng mêk a; chutihrual chuan a thiangzau zâwnga zalênna chhehpui phêt tumna hian tunlai khawvêl nunphung a ni lo lamah a her mêk thung.

Thalaite zingah chintâwk neih lohna a nasa chho tial tial a. Kal hmasate thawhrim, beihna leh sualna zâra zalênna neite hian zalên dân kan thiam lo tial tial a, chu chuan kan nun a tichhe tial tial a. Nun dân tha leh mawi nia kan hriat, mahni hnam nun nena inngheng tlat nia kan hriat thinte pawh thlauh thlâk tial tial a ni a, hnam nun mawi inzirtir thar leh tumna keini ramah mai ni lo, ram dangah te pawh a awm fo thin a, mahse a sâwt hlei thei lo a ni. Tunhma zawnga mawi lo leh tha lo nia kan ngaih thin te pawh tunah chuan thil pangngai leh nihphung ve rêngah a chang zo tawh a. Thil danglam leh maksak a awm hlei thei tawh lo. Heng zawng zawng rawn hring chhuaktute zinga mi chu Permissive Society hi a ni.

Permissive society

1960s chho vel atanga khawvelin a hmelhriat tak tak, society thar, kan nun dân leh ngaihdân zawng zawng rawn kuaihera thlâk danglam mêktu hi a hmasâwn hmasa deuhin an hmelhriat hmasa a, a hnufual deuhin an hmelhriat hnuhnung a. Hetiang khawtlâng nun dan zau lutuk hian ram leh chhungkaw nihphung pangngai ve rênga kan ngaih te, mihring nihphung tur leh tih tur ve renga kan ngaih thin zawng zawng a rawn sawinghing a, a kuai zangthal tawp a ni ber.

Mihring duhzâwng leh nuam tih zâwng, a châk zâwng te rilru inthiam lohna leh khawtlang mitmei vêng hauh lova tih pawp theihna hmun leh, chutiang thil a lo thleng ta a nih pawha engah vak maha an ngaih lohna hmun, chu khawtlâng chu Permissive Society tih hian a kâwk a. He society hnuaiah hi chuan engkim mai hi thiang lo leh tih chi loh a awm ve tak tak lo va, a pangngai a, a âwm ve rêng a ni thin; hei tak hi Zalênna Thiangzau chu a ni. Mihringin a duhzâwng leh a châk zâwng a tih theihna tur dâltu a paihthlâk a, zêp tît têt leh inkhuahkhirh buai vêl awm tawh lo leh thup tît têt awm tawh lova a tih pawp pawpna khawvêlah kan chuang kai ve mêk a ni.

It's my life

Tun hma zawnga khawtlangin tih tur leh tih loh tura a lo neihte chu a zau ta hûk a. Phal chin leh pawm chin a zau a, mi dang tihnat a nih êm loh chuan engkim mai hi a pawi lo fai deuh vek a, 'It's my life' boruakin a tuam a, mahni nun kha ngaih pawimawh a ni a, sual a awm hlei thei tawh lo a ni. He nun dân hian khawvel a fan mêk a, khawthlang ram phei chu a tawng hmasatu an nih avangin an tân chuan thil thar a ni tawh hauh lo va, an khawtlang nun dân ve reng a ni. Mahni chungah thil pawi a thleng a nih lêm loh chuan mi thil tih va sawisêl leh va bauh chiam kha thil mawi leh nalh a ni lo va, mi nun dân a ni a, chuta va tlâkzeh phêt tum kha nunphung hriat loh thlâk tak a ni.

He society hian khawvel nunphung nasa takin a nghawng a, Muslim-hote phei chuan khawthlangho chu nawhchizuar ang hialah an ngaih phah a. Muslim nun dân leh inkaihhruaina tichhetuah an ngaih avangin khawthlang ram an hmuhmawh phah hle. Mi dang tihnat a nih êm loh chuan thil pawi a awm theih mang loh avangin, mi dang tihnatna tur ni lo lam thilah pawi tih a tlêm a, chu chuan sex zalên taka thlirna a siam a. Duh leh duh intawng, châk zâwng inangah chuan pawi awm lova hriatna a len tawh avangin sex hmansual keini'n kan tih te, hurherhna nia kan hriatte pawh sual an tling tawh lo a (a titute ngaihah chuan), pawm theih loh a tlêm phah hle. Hei hi tunlai khawvela sex zalênna thlentu lian tak a ni.

Khuahkhirh loh mihring

Mipa leh hmeichhia mai ni lovin hmeichhia leh hmeichhia, mipa leh mipa inkawp te pawh nihphung piah lam a ni tawh lo va, thil dik lo a nihna a bo a, pangngai a ni zâwk ta. Permissive society chuan media thlengin a thunun tawh a, tharum thawhna leh film, music, art leh literature hmanga sexual material phawrhlan chu a zalên halh tawh a; film tha lo leh thil tha lo thlitfimna tehfung, censorship lam pawh a zau sâwt a. Heng thil tha lo hi kan hmuh, en leh chhiar tam ber an nih tâkah chuan khawtlâng inawpna fel la nei tha leh inkhaikhâwm tha thlengin min rawn sawinghing ta a ni.

Sakhuana atanga inzirtirnaa tih tur leh tih loh turin ngaih pawimawh a hlawh tawh lo va, zâwmtu a hmu tlêm tial tial a, chu chuan mihring nun a chhe zâwngin a khalh zêl a. Khuahkhirhna tel lo mihring chuan sa a ang telh telh a, nun awmzia a man lo telh telh a, beidawnna a siam a, chu chuan mahni inthah a hring a. Secularism lâk vâwng chhoh zêl a nih avangin sakhuana chuan hluttu a nei tlêm tial tial a, sakhaw mi chu rual pâwl lo, chut leh hawi zau lo nia ngaihna a hring mêk. Chu achhapah hnam nun dan leh invawnna sadai a rawn thiat a, hnamina nun dan tha leh mawi nia a ngaihte chu 'tunlai lo' leh 'thing' bawmah khungin, hmasawn theih lohna nen unau pianghmun ang hrima siam a tum a ni.

Permissive society hnuaia seilian tan chuan mihring zawm tur leh tih tur leh tih loh tur te chu a tan phurrit a tling a. Incheina leh chêt dânah tih thin dân bâk a duh a, chu chuan khawtlângah leh chhungkuaah helna a siam a ni. Indopui II zawh hlim khân UK-ah chuan hetiang nun dân hi a rawn inlar tan a. Victorian age-a nunphung leh ngaihhlut zâwng la vawng nungtu upa lamte chuan hmuhsit an tâwk a, nunphung hre lo leh mâwl lutuka ngaih an ni. Hetih hunlai hian Britain pawh khawtlâng nunah chuan an la fir tha khawp mai a, mahse thangtharte erawh chuan an khawtlang nun pangngai an zo tawh lo, a bâk an duh a ni. Hetihlaia D.H. Lawrence-a lehkhabu ziak, Lady Chatterley's Lover tih pawh chu zirtirna tha lo a pai hnem lutuk an tih avangin sorkarin chhuah a khapsak hial a; mahse tunlai huna lehkhabute nena khaikhin chuan lehkhabu pangngai tak a ni.

Zalênna dik

Permissive society hian kan society pangngai nêk chhuaha nêk beh tumin tunah hian a bei mêk a, fimkhur dân kan hriat loh chuan kan hnam tiboraltu a nih dâwn mai bâkah kan thlarau tibotu a ni dâwn a ni. Mizo thalaite zingah pawh hian tuna kan khawtlâng nun dân leh inkaihhruai dân duh tâwk tawh lo leh, kohhran inzirtirna ngai pawimawh vak tawh lo tam tak, member satliah leh a thi beh chinah thleng kan awm ta. Thalaite kan zalên lo kan tih hian eng china zalên nge kan tuma kan duh? Chin tâwka neih kan tum chin hi nakin lawkah chuan kan la duh tâwk lo leh tho dâwn.

Zalênna hi khuahkhirhna a awm loh chuan zalênna a tling lo va, sual ti tura zalênna hi zalênna dik a ni thei ngai lo. Khawthlangho nun dân leh tihdân kan entawn a, fellowship leh khâwmpui nikhuaa vunngoho tihdâna kan inkaihhruai nasat viau hian kan nun leh khawtlângah thil tha lo a thlen thei a ni. Van hnuaiah hian tâwp intai a awm lo va, a lehzêl duhna hian mihring rilru a hruai a ni. Tunlai leh changkâng kan tih hi kan tana tha ber a ni lo. Khuahkhirhna awm lovin engmah a tha tak tak thei lo. Khawvel ram changkâng bera an sawi USA khu zalên ta viauah kan ngai a ni mai thei, dân zâwm tha peih lo tan chuan a zalên hauh lo. Khuahkhirhna dân a tha a, chu chuan an khawtlang nun a zalêntir a ni.

Mizo kan nih chhung chuan khawtlang inawpna tha leh, collective society leh rights ngaihhlutna a kiam mai mai lo vang. Kan Mizona ti-Mizo-tu chu khawtlanga inawpna felfai tak kan nei leh, collective rights kan ngaih pawimawhna hi a ni a, hemi ngaih pawimawh a, zawma hi Mizote zingah chuan zalênna dik a ni. Hemi baka mi a kal chuan a Mizona a bosal a, amahah rintlakna a tam tawh lo thin. Zalênna dik hi kan hrethiam lo fo a, duh ang ang leh châk ang ang tih theihna emaw kan ti thin. Khuakhirhna leh zawm tur tel lovin khawi hmunah mah zalênna a awm ngai lo.
(Lunglên, July 2013-a ka article)

Monday 1 July 2013

China ram Missionary ropui Hudson Taylor


Puanzar chauh nei lawng tan chuan thli a tâwk chauha thaw tluka duhawm hi a awm chuang lo. Zin kawng a tluan leh tluan loh pawh thli thâwt danin a hril thin. Chu lawng pawh chu puanzar chauh nei a ni a, China ram panin a kal mêk a, chumi kum chu 1854 kha a ni. Malaya Peninsula an kal lai, Papua New Guinea hnaih taka an kal lai chuan thli a awm ta hauh lo mai a. Tuifâwn chuan Papua New Guinea lam panin a lên a. Chutiang renga an awm chuan Papua New Guinea, hringei ramah tuifâwn chuan a lên lût ngei dawn tih a chiang a; lawng captian pawh chu a mangang tawh hle. Lawng captain beidawng, tihngaihna hre lo chuan a lawnga chuang ve, Pathian mi tia an sawi thin Hudson Taylor chu a va pan a, "Ka pu, Pathian mi i ni tih ka hria. Khawngaih takin thli a thâwt theih nan tawngtai ta che," tiin a va ngên chawt a. Hudson Taylor chuan, "I lawng puanzar zar phawt la, ka tawngtai ang e," a ti ve thung a. Lawng captain chu, "Thli a awm hauh si lo, lawng puanzar zarin awmzia a nei hleinem," tiin a chhâng a, Hudson, "Tawngtaina hi i rin chuan zar mai rawh," a ti a, tichuan an inthen ta a. Hudson-a chu rei pawh a tawngtai hman lo tih chuan lawng captain chu a rawn kal a, "Ka pu, i tawngtai tâwp thei tawh ang, tunah chuan thli, kan duh ang tâwk chauh kan hmu ta," a rawn ti a.

Missionary ropuite hming sawi emaw, Pathian rinchhana tih tak taka a rawngbawltu mi ropui an sawi zingah James Hudson Taylor hming kan sawi lang lo a nih chuan kan thelh hle tihna a ni ang. China ramah kum 51 chhung hun hmang a, school 125 din a, Kristiana mi 18,000 siamtu hi Krista tana thawkrim, Krista avanga tuar, Krista avanga khawvelin mi ropuia a chhiar tak a ni.

Tunge Hudson Taylor chu?

Barnsley khua, Yorkshire bial, England-ah May 21, 1832 khan a lo piang a, a thihna hmun erawh khawchhak tâwp, China rama chhunga Changsha khuaah niin, June 3, 1905 kum khan a rawng a bâwlsak hnenah a châwl ta a ni. Kum 15 mi chauh a nih laiin Gospel tract an sem a chhiar atangin a piangthar a, chumi hnu reilote, kum 17 a nih atangin China rama missionary tura kohna a hmu a ni. He kohna hi a pa tawngtai chhanna a tih loh theih loh ang; a pa hian Hudson-a a piangthar atanga reiloteah China rama kal tûl tihna a nei a, chu chu Pathian hnena a hlawhtlin theih nan China rama a fapa tir turin a ngên tlut tlut thin a ni.

Hudson-a chu China ram missionary-a kal tur chuan training ngai zawng zawngte a ti a, tichuan Sept 19, 1853 kum chuan China panin a chhuak ta a. Kum 6 chhung chu Shanghai, Swatow leh Ningpo-ah te rawng a bâwl a; hetihlai hian China Evangelization Society hnuaiah a thawk a ni. Mahse a hnu lawkah he society atang hian a châwl a, amah intumchawpin, Pathian rinchhanin a thawk zui zel a, a hnuah China Inland Mission a din ta nghe nghe. Ningpo-a a awm lai hian London Missionary Society hnuaia mi Rev. Samuel Dyer-a fanu Maria Dyer nen an innei a, an nupa chuan China-ah hian an thawk.

China Inland Mission a hlawhtlin nan hian nasa takin a tawngtai a, a tawngtaina chu chhânin a awm a, missionary 968 neiin, pawisa pawh £1,471,000 zet a hmu chhuak thei ta a. A Mission din a hlawhtlin theih nan nasa takin a thawk a, China ram dung leh vang a suar tluan nasa hle. A nupui Maria nen hian fa 7 an nei a, 1870 kum khan tuihri avangin a boral a. Hemi hnu hian Jennie Faulding nen an innei leh a, fa 2 an nei a, 1904 kum khan ani pawh hi a thi ve leh a ni.

Tawngtai thiltihtheihna chu

Tawngtai thiltihtheihna ring nghet tlattu Hudson Taylor hian tawngtai thiltihtheihzia a hmuchiang a, a rinchhan Pathian kar chêtna hmanraw pawimawh ber a nihzia a hria. China rama a rawngbâwlna pawh hi a innghahna chu tawngtaia Pathian dâwrna atangin a ni.

Zan a rei tawh hle a, Hudson-a muttui lai chuan an rawn kai harh a, nu pakhat leh a fate, ei tur nei tawh lo, nu ber damlo thi têp tawngtai a, a thi lai dawmhlum tura kohna a ni. Hmanhmawh takin a kal a, a hmun a va thlen chuan damlo hmeichhia chu a lo lêt reng a, en pawhin rei a daih dâwn lo tih a hriat a, a fate pawh chu ei tur tlachham tih hriat takin an chêr dâk hlawm a. Hudson chu a tawngtai dawn a, mahse a hrawk chu hnawhtu awm ang tak hian a awm a, a tawngtai hlei thei tlat lo; a ipah tangkaraw pawisa tlang khat a awm a, a thinlung chuan, "Tenawm lutuk, mi dangte Pathian hmangaihna leh khawngaihna i hrilh a, nangmah erawh chuan i ringhlel si a ni maw, khawiah nge i pawisa kha," tia hrilh angin a hria a. A pawisa chu a la chhuak a, a daih tâwk ei tur a lei a, tichuan an ei tlang a. Ani pawh chuan pawisa a nei tawh lo, a tuka ei tur pawh a nei tawh chuang lo. Chutia ei tur an neih ang ang an ei lai chuan, "Mi rethei pûktir chuan Lalpa a pûktir a ni," tih a hre chhuak a. A tuk khua a lo vâr chuan mak tak maiin, rangkachak pawisa tam deuh mai hi a dawng a, rangkachak tangka pakhat chu tangkaraw pawisa lêt sâwm zeta tam a ni lehnghal! Hudson chuan, "Pathian bank-ah pawisa ka dah a, a pung nen lam nikhat chhungin min pe lehnghal a ni," a ti tawp mai!

A innghahna, a thupui chu "Pathian kaltlangin, tawngtaina hmangin mi tupawh hi tihdanglam theih an ni," tih hi a ni a, a mamawh mihring hnenah a dil ngai lo va, Pathian hnenah tawngtaiin a dil mai thin a, a tawngtaina chu chhân a ni thin. Taylor hi a tlachham ve thin hle a. Missionary tura a inpuahchah a, damdawi lam a zir laiin in luah man pêk tur nei lo leh, ei tur leina takngial pawh nei lovin a awm a. Hnathawh pahin zan dar 10 thleng a tawngtai a. A tawngtai zawh chuan a in luahna nu chu a hmu ang tih hlau tak chung chuan haw a tum a, chutihlai chuan amah kaihruaitu doctor hian, "Ka damlo zinga hausa ber mai tunah hian a awmna bill pe turin a rawn kal a, pawisa pawh a rawn keng a. Taylor tun atan chuan hei hi la phawt rawh," tih pah chuan pawisa a pe a, "Karlehah i hlawh tur pawh kan tifel dawn nia," a rawn ti a. A tlâkchham leh a neih lohin a mangang ngai lo va, engkim neitu Pathian hnenah a thlen mai thin.

Pathian rinchhantu

China Inland Mission a din turte hi mihring lam atanga ngaihtuah chuan thil tih chi niin alang lo. China atanga chawlh laa a hawin, Brighton, England atangin, Pathian rinchhan tak meuh meuh chungin China Inland Mission pualin bank-ah pound 10 a dah a, chu chu a Mission bul tanna a ni deuh mai. Pound 10 atang chuan Mission chu bultan a ni ta a. A kumleh May thla chuan China Inland Mission hnuaiah missionary 24 ten China an thleng a, a hnuah mi 70 chuang an thlen belh a, a hnuah 100 chuang, a tawpah chuan missionary 800 chuang zet an nei thei a ni. Pathian rinchhan ngam lo se, pound 10 lek chuan engmah kan ang chuang lovang, ti se chuan he mission ropui tak hi a tihlawhtling thei kher lo vang.

Kum 1837 khan British leh China inkar boruak a chhe hle a, Canton-ah British-in bomb an tipuak a, chu chuan Chinese-ho thin a tirim a, Europe missionry tam tak an that a, zan khat thil thuah ringawt pawh Portugese missionary 56 thah an ni a. Hudson-a te pawh chu an inkhâwm thinna hmun an hria a, an inkhâwm laia huala tihhlum vek an tum a, anni pawh an mangang hle a, nasa takin Pathian humhimna an dil a. Chutia an tawngtai lai chuan official pakhat, an hriat ngai loh hi a rawn kal a, hmun himah a thiar chhuak a, an vai chuan a chhanchhuak a. Hudson-a chuan, "A kuta awm chuan engkim hi a vênhimna hnuaiah a awm a ni," a ti.

Hudson-a nupui Maria a thih hnu lawkin a thawhpui, missionary doctor Dr. Parker nupui a thi veleh a, a fate pali lai a thihsan a, chutihlai chuan Dr. Parker chu a hrisel loh avangin Scotland rama haw turin an rawn chah leh bawk a. Chung thil chuan an rawngbawlna nasa takin a tibuai a, Ningpo-a doctor awm chhun ber a awm loh chuan an dawmdawi-in chuan harsatna a tâwk ngei dawn tih a chiang a ni. Chubakah chuan, Dr. Parker a awm loh chuan amah kaltlanga damdawi-in enkawlna sum rawn kal thin a tawp nghal dawn bawk a, an damdawi-in chu kalpui zel theih a ni dawn lo niin alang. Mahse, Hudson chuan Pathian rinchhanin, pawisa engmah nei lovin a kalpui lui a. An rinlâwk ang ngeiin a hnu reiloteah chuan damlote ei tur an tlachham tan ta a. Hudson chuan, "Ka hminga Pa hnena in dil apiang tihin a awm ang" tih kha innghah nana hmangin Pathian hnenah a tlu lût leh rawih a. Reiloteah Europe atangin an damdawi-in tanpuina tur Pound 50 zet a rawn thleng nghal a, tichuan damdawi-in pawh harsatna awm lovin an kalpui zel thei a ni.

"Lalpa chu mi vengtu a ni a, ka tlachham lo vang" tia nung ngamte hian Pathian rinchhantlakzia an hmu thin.

Monday 20 May 2013

Thlarau thilpêk leh Thlarau hruai

Thlarau thilpêk chungchang hi kan sawi fo va, Mizote hian kan hmelhriat hle a. Thlarau thilpêk chi hrang hrang pawh kan chang a, kan tangkaipui hle a. I Korinth 12:8-11 thuah hian Thlarau thilpêk chi hrang hrang kan hmu a, heng zingah hian tawnghriatloh leh tihdam theihna hi kan hre lâr lehzual hle a, a dang pawh hi kan hre viau. Mahse, Thlarau thilpêk hi kan sawifiah lêm lo vang.

Thlarau thilpêk ka ngaihtuah chânga ka rilrua rawn lût thin chu Isaaka nupui tur zawng tura Abrahama'n a chhiahhlawh a tirh thu kha a ni. Abrahama chuan a chhiahhlawh chu Kanaan ram atangin Padan Aram rama a fapa nupui zawng turin a tir a. A fapa nupui tur pêk turin sanghawngsei sâwm ten thuam an phur a. Sanghawngsei hian a phur hnem thei hlein ka ring a, sanghawngsei sâwm phurh tâwk chu a tlêm lo khawp ang.

Heng sanghawngseiina thuam an phurh atang hian Abrahama hausakzia te, Pathianin mal a sâwm nasatzia leh a hlawhtlinzia a hriat theih a. A neih zawng zawng a phurhtir lo vang tih a hriat a, amaherawhchu a fapa nupui tur pêk tura sanghawngsei sâwm thuam phurhtir tur a nei hian a ropuizia a tilang a ni. Thuam tam tak zingah hian thi leh tlereuh, man to tak tak tur a tel a, thil hlu tak tak tam tak a awm a, a dawngtu tur tan chuan îtawm tham, dinchhuahpui theih tur hiala tam leh hlu a ni ngei ang.

Tichuan Abrahama chhiahhlawh chuan chûng thuam zawng zawng keng chuan Isaaka nupui tur a zawnsak a, tin, a hmu ta a. A hmuh veleh chuan hnâra beh tur rangkachak hnâr vuah a pe nghal a, Rebeki chuan a hnar lo; a lo laa thilpêk chu a pawm a ni. Rebeki'n thilpêk a pawmna chuan Isaaka chu a pasal atan a duh a ni tih a entir a ni. Chhiahhlawhina a thilpêk kha a hnar thei a, a la thei a; duhthlan tur a nei a ni. Lo hnar ta se chuan Isaaka nupui a ni lo vang a, sanghawngsei sâwmina an phurh thilpêk zawng zawng pawh chu a chan tur a ni lo vang.

Thilpêk a pawm avang khan thilpêk kha a pasal a ni lo va, thilpêk petu chu a pasal atan a pawm a, ani tan chuan a inserh a, ama ta a ni tih a entir a. Chutiang bawk chuan Pathianin tunah hian Thlarau Thianghlim kan hnenah a rawn tir a, chu chuan thilpêk tam tak a rawn keng a, Lal Isua mo thianghlim tur a rawn zawng a ni.

Thlarau Thianghlim chuan thilpêk hlu tak tak, mihring tena kan mamawh leh tul kan tih te a rawn keng a, tupawh Krista mo nih duh a, Krista tana inserh duhte chu chung thilpêk chu a rawn pe thin a ni. Thilpêk chu kan lo dawng a, mah se moneitu erawh chu kan la hmu lo, thilpêk ringawt kan hmu a ni; nakinah moneitu chu a rawn kal ang a, min la rawn hmuak dawn a ni. Lal Isua mo thianghlim nih duhte chuan lâwm takin Thlarau thilpêk chu kan lo chang a, kan lo pawm thin. Mahse, Lal Isua mo nih duh lo kan tam a, mo thianghlim nih that turzia hmu thiam lo mi tam tak an awm a ni.

Chhiahhlawh chu Rebeki chuan a zui a, Abrahama awmna, Isaaka puan in lam an pan a, chhiahhlawh chuan a hruai zel a ni. Hetiang bawk hian, Krista mo ni tura Thlarau thilpêk kan dawn tawh chuan Thlarau Thianghlim hruaiin kan kal a ngai a, kan zui zêl a ngai a. Thuawih takin, kalna tur a tih apiangah kan kal a tul thin a ni. Thlarau thilpêk kan lâk tawh a, Krista mo ni tura kan inpêk tawh hnuah pawh mahni tumna lamah kan kal leh tlat thin a, moneitu hnen thleng lovin kan bo leh thin.

Beer-lahai-roi atangin Isaaka'n a lo hmuak a, a mo ni tura a pa chhiahhlawhina a rawn hruai chu a hruai a, a hmunah a kalpui ta a ni. Keini pawh Thlarau Thianghlim kan zui a, min kalpuina hmun apianga kan kal zêl chuan nakinah min hruai turin Lal Isua, moneitu chu a la rawn kal ang a, chutih hunah chuan a puan in thianghlimah min hruai lût ang a, kumkhuain a mo thianghlim kan ni tawh dâwn a ni.

Tuesday 7 May 2013

Kora te helna

Israelte hi hnam luhlul an nihzia hi Pentateuch chhiar hian a chiang hle mai. Aigupta atanga Pathianin mak tak maia a hruai chhuah kha an hmuin an hre vek a, chuti chung chuan kawng lakah an hel a. Ramtiama hruai luh a tum thu a hrilh mawlh mawlh a, kum a vei hlek chuan an theihnghilh a, thlalera tlu hlum tura hruai chhuak angin an sawi leh nghal zel a. Kora te thianho pawh hi heng hel hmang zinga mi hi an ni.

Kora leh a thiante helna chungchang hi Numbers 16:1-35 chhungah kan hmu a. He helna hian zirlai tam tak leh hlu tak min hnutchhiah a, ringtute tan chuan he helna hi zir chian fo a pawimawh hle. Tin, mihring mize hrang hrang min hmuhtir bawk.

Mosia

Hruaitu ropui leh tha, a tluk awm thei tawh lo hial tur chu Mosia hi a ni ngei ang. A chanchin kan sawi tam lo ang a, mahse ani tluka hruaitu ropui hi mihring zingah chuan an awm thei tawh chuang lo a. Hoffmeier chuan Mosia hi hruaitu ropui mai a ni lo va, dân petu, zawlnei leh thuziaktu ropui a ni, a ti. Mize puitling, hruaitu inti tam takin an neih loh ang a nei a, a thin a nel a, dik lo takin engmah a ti lo. A chunga an helnaah a thinrim ve hle a, hruaitu dang ang chu nise tih hlum tur thu a pe nghal thei. Mahse, chutianga ti mai lovin Pathian hnenah a thlen a. Pathian hnena a thlen pawh hian phuba la turin a ti nghal chuang lo. An puhna 'Intilal' tih chu a dik ngei leh ngei loh chungchang Pathian hnenah thlenin, Pathian rêl turin a dah mai a ni. Kora te thinurna leh an puhna chungchang pawh Pathian ngaihtuah turin a dah a. Amahin a chingfel mai thei a, mahse court sang zawkah, dân ang thlapin, Pathian hnenah a thlen a ni.

Arona

Mosia u, Mosia leh Pharaoa inkara thusawitu tur leh Mosia pui tura Pathianina a ruat Arona hi Levia fapa upa ber dawttu Kohata fapa upa ber Amarama fapa upa ber a ni. Mosia puitu ber, Pathianina a ruat a ni chung hian chak lohna tam tak a nei ve a ni tih phat rual a ni lo. Mosian Pathian a biak chhungin Israel faten bawng no lem an lo bia a. Bawng no lem lo siamsaktu chu Arona hi a ni a, a hruaisualtute zingah a chhiar ve theih ngei ang (Ex. 32). Miriami nen Mosia an thîk a, Pathianin a zilhhau tawh nghe nghe a (Num 12). Mosia nena tui vaw chhuak tura Kadesh-a Pathianin a tirhin Arona te hian Pathian lung an tiawi lo va, Pathian hming lam lovin anmahni hming an lam a, chuvang chuan Pathianin ramtiama an luh a phal loh phah a ni (Ex. 20).

Kora hian an helna chungchangah Arona hming a rawn sawi chhuak a. Hei hian hruaitu nih a tling tâwk lo tih a tilang thei ang. Puithiam lal ber, rimtui hâla inthawi tur êmah chuan mi tam takin an iai a ni tih a tilang thei. Amaherawhchu Pathian hian a mi ruat, a hriak thih tawh, a thlan tawhte chu eng ang mi pawh nise, mi chak lo leh mâwl, rinna kawnga chak lo ve tak pawh nise a chhan hle a ni tih kan hmu.

Kora

Bible-a kan hmuh angin Kora hi Izara fapa a ni a, a pu chu Kohata a ni. Kora pa Izara leh Mosia pa Amrama te hi unau an ni a, Kohata fate ve ve an ni; tunlai tawng chuan Mosia cousin a ni (Ex. 6:16f). Amrama hi an unau zingah a upa ber a, a unau dangte chu Izhara, Hebrona leh Uziela te an ni. Kohata thlahte hi puithiam zingah dinhmun chungnung pawl tak an ni a, biakbûk rawngbawltu an ni. Izhara thlah, Kora te hian fa u ber, Amrama thlahte dinhmun an chuh a, fa u ber nih an khel, tiin a sawi theih ang. Levia thlahte zingah chuan rawngbawltu pawimawh tak erawh an ni.

Dathana leh Abirama

Dathana leh Abirama te hi chu Reuben hnam an ni thung a, Kora te, Mosia te, Arona te chu Levia chi an ni. An lungawi lohna ber nia lang chu hruaitu dinhmun chungchangah leh ramtiam pana an kal dan chungchangah a nih hmel. Ramtiamah Mosia'n a hruai lut tawh mai dawn emaw an tih laiin a hla lam panin an la kal ta deuh deuh a, an lungawi lo niin alang.

Reuben-a hi Israela fa hmasa ber a ni a, mahse a pa khumpui a kai avangin a chungnunna a hloh ta a ni (Gen. 35:22; 49:3f). Puithiamna leh sakhaw serh leh sâng Dathana te hian an helh ve vak lo va, chu ai chuan thuneihna hrim hrim hi an khel leh an thupui zawk a nih hmel (Ex. 16:13). Reuben hnam zawng zawng erawh chuan an thlâwp chuang lo va, an chhungkaw hnaivai leh an rilru an hnehsak theih thenkhatte chauh an nih hmel.

Hel chhan chi hnih

Kora leh a thiante helna hi chi hnih niin alang a, pakhat chu sakhaw serh leh sang a ni a, pakhat erawh chu hruaitu nihna a ni. Kora hian Arona, a cousin chu a thîk a, biakbûk rawngbawlnaah a dinhmun chu hniam bik leh tha lo bikin a ngai a ni. Mahse, he helna hi Pathianin a huat berte zinga mi a ni. Sakhaw serh leh sang a ruat bik ni lotena an khawih hi Pathianin a duh lo tawp a, a hremna pawh a na, an thi nghal a nih êm loh pawhin buaina nasa takin a zui mai a ni.

Kora helna leh Juda lal Uzia chapona hi a inang hle a. Uzia chuan Arona fate chauhin an tih theih rimtui hâl ve tumin tempulah a lût a, puithiam dangten an hnial a, Pathian pawi sawina a ni tih an hrilh chung pawha a awih duh loh avangin Pathianin phâr hri a veitir a ni (II Chro. 26:16-21); Kora pawh khan Arona aia tha leh fel, thiam leh zei zawkah a inngai tih alang a, a chapozia a tilang a ni. Serh leh sâng ti tura ruat bik ni loten an khawih ve hi Pathian huatzâwng tak a ni. Lal Saula chuan a tih loh tawp tur - halral thilhlan leh remna thil hlan te a lo hlân ve ngawt a, Pathian chuan a lalna a hnâwl phah tawp mai a ni (I Sam. 13:8-14).

Tin, Pathianin a ruat tawhte chu mi chak lo, zei lo leh thiam lo tak pawh nise, zah tur an ni a, Pathian pawhin a hauh a ni tih kan hmu thei. Arona chu mi chak lo ni mah se, Kora te lakah Pathianin a hum a ni. Pathianin a rawngbawl tura a serh hran tawhte chu tlûk châng leh chak loh châng nei pawh nise, mi pangngai ai chuan Pathianin a hauh zawk a ni tih hi kan zir chhuah tur ni âwm tak a ni.

Helna dang leh chu hruaitu nih tuma helna a ni; Dothana leh Abirama te ang kha. Rom 13-ah chuan roreltute thuawih tura zirtir kan ni. Hruaitu chu eng ang mi pawh nise, Pathian ruat an nih avangin phiarrûk hi thil sual tawpkhâwk a ni. Khawvel history-ah roreltute phiar rua paihthlak chanchin sawi tur tam tak a awm, mahse heng mite hi an hmuingil ngai lo va, chhiatnain an chhungkua a zui zel thin. Israel lal Ela chu Zimria'n a that a, a lalna a chhuhsak a, Zimria hian ro a rel rei chuang lo, ni 7 chauh lalah a thu hman tihin Omria chu Israel mipuiten lalah an pawm zuisan leh mai a ni (I Lalte 16).

Kora te helna atang hian Pathian mi ruatte laka helna hi Pathian pawisawina a ni tih kan hmu a. Sakhaw lamah a ni emaw, ram hruai lamah a ni emaw, Pathianin hruaitu atana a thlan tawhte chu pawm mai tur a ni. Pathian duh loh zâwng an ti a nih pawhin an chunga roreltu tur chu Pathian a ni; an hmuingil chuang lo ang. Kohhran hruaitute phiarrukna leh hmuhsitna hi Pathianin a duh lo va, a haw em em; kohhran serh leh sâng ti tura ruat ni lovina an khawih leh lek phei chu Pathian hian a ngai haw zual a ni.

Monday 29 April 2013

Tu nge ropui ber?


Marka 9:30-41

Galili biala Isua rawngbawlnain a ropui vanglai a thleng chho mek a, hmun tinah an chanchin an sawi a, a zirtir nih pawh a nawm hunlai tak a ni ngei ang. Galili bialah hian thilmak tam tak a ti a, mi sangli a hrai a, damlo a tidam a, ramhuai pai a tidam bawk a. Mipuiin nasa takin a kalna apiang an zîm a, hunthâwl an nei hlei thei lo a, an neih chhunah Isua hian thahnemngai takin a zirtirte hi a zirtir thin.

Kapernaum panin rawng an bawl a, kawng lakah Isuan a thih tur thu a zirtirte a hrilh a (9:30-31). An tihhlum tur thu leh, a thih hnua a thawhleh tur thu a sawi a, a zirtirte chuan an ngaithla a, mahse an hrethiam lo hle a, an zawt ngam bawk si lo a ni. A zirtirte hian Messia a nihna tak tak an hre thiam lo va, mite tana a nun a pek a tulna chhan an hrethiam pha lo. Rawngbawlsaka awm tura lo kal a ni lo va, mi tam tak tlan nana a nun pe tur zawka lo kal a nihna an man pha lo a ni. Lalpa chuan a tuar ang a, a thi dawn a ni tih hi hriatthiam a har a, misualten nun kan neih theih nan a nun a pekna hi thinlunga hriatthiam a har thin a ni.

Lal Isuan a tuarna leh, kan tana tuar a tulna hi tun thlengin mi tam takin an hrethiam lo reng a. Sakhaw mi tam tak chuan thil tha tih hmangin chhandam nih an inbeisei a, mahse Pathian thlenna kawng chu Isua chauh hi a ni a, kan thil tih avanga chhandam kan ni lo a ni (Eph. 2:8,9). Khawvel tan chuan kraws thu hi âtna a ni (I Kor. 1:18). Hetiang rilru hi a zirtirte pawh khan an pu ve tho mai. An beisei dan chuan Isua khan Pathian Ram a din ang a, chutah chuan ro an la rel dawn niin an ngai a. Chu ram a din hunah chuan Israel hmelma zawng zawngte chu tuktlawmin an awm dawn niin an hria a ni. Ropui ber tur chungchanga inhnialna pawh hi he ngaihdan an rilrua a awm tlat vang a ni.

Inhnialna chu
Kapernaum pana an kal lai atang tawha a zirtirte inhnialna kha Isua chuan a hre reng a, Kapernaum an thlen chuan an inhnialna thu chu a zawt ta chat rêng a. Isua hian a kal hran deuh hlekin a zirtir zing atangin hruai bik a nei thin a, chungte chu - Petera, Jakoba leh Johana te an ni. Hmel danglamna tlangah pawh khan heng mite pathum hi a hruai hrang a ni. Hmel danglamna tlanga an kal chanchinte kha sawi miah lo turin Isua khan a ti a, mahse heng mite pathum hian an sawi châk viau ngei ang. Zirtir dangte pawhin an hre châk viau dawn a, an zawt foin a rinawm bawk. Khatiang, thil danglam bik hmu tura a hruai an nih avang khan zirtir dangte ai chuan an indahsân deuh ngei a rinawm hle bawk. Hei hian zirtirte zingah hian 'Tu nge ropui ber?' tiin inhnialna a siam a nih ngei a rinawm.

Zirtirte ang deuh bawk hian mi tin hian pawimawh bik leh fel bik anga inngaihna kan nei a. Mi dang aia chawimawi tlak leh thiam zawk, dik zawk anga inngaihna a awm fo. Rawngbawlhonaah te pawh mahni pawimawh bik leh mi dang chu pawimawh lo bika ngaihna kan nei fo. Mahni kan inngaihdan hi hruaitu ni tlak ber angin kan inngai a, hei vang hian, hruaitute an thatna tur kan duhpui vang pawh ni lovin, an chhiatna lai kan ker ngang ngang peih a ni.

'Tu nge ropui?' tih zawhna hi mihring zingah chuan thil pawimawh tak chu a ni ngei mai. Ropui châk, mi dangte hriat loh hriat châk, mite aia hre hma nih châk a, mite aia chungnung zawk nih châkna khawvelah hi chuan he zawhna hi zawhna pawimawh leh kan inzawh fo, kan inhnial fona, pawl leh party tam tak lo keh fona a ni tlat! Zirtirte he zawhna nena Isua hmaa an din meuh kha chuan a lo pawimawh ber lohzia an hrechiang a, an inhnialna chhan a zawh pawh khan tumahin an chhâng ngam lo a ni (ch. 34). Chungnun duhna hian mihring hi nasa takin a hruai sual a, kohhran chhungah pawh inngeih lohna a thlen phah fo (III Joh. 9). Mahni indah pawimawhna leh chungnun duhna hi chapona a ni a, hei hi Lucifera van atanga paihthlak a nih chhan pawh kha a ni (Isaia 14:12ff).

Isua chhânna
Zirtirte inhnialna kha mahni tanghma haina chi khat a ni tih Isua khan a hai hauh lo va, chungnung zawk nih duhna, mihring ziaa awm a ni tih pawh a hai hauh lo. Mahse, Isua khan a zirtirte kha a hau hrep lo va, kawng dik a kawhhmuhin, hruaitu nih dan tur a hrilhfiah zawk hlauh a. Hei hi kan inenkawlna kawngah pawh hian hria ila a duhawm ngawt mai. Tâwngpâwng inhauh vak hi a tha lo va, kawng dik inkawhhmuh erawh kan ngai a, a tihdan tur tha zawk inhrilh hriat mai hi chîn thinah neih tum ila a duhawm hle ang.

Isuan a zirtirte a chhânna hi ropui tur leh hlawhtling tura thil tih ngai a ni a, hemi lo chuan, khawvel thilah pawh hlawhtlinna leh ropuina tak tak a awm lo. Chu chu inngaihtlawmna a ni. Inngaihtlawmna nena bul tan hi a fuh ber fo a. Eng a nih hmaa inngai ropui a, indah chungnung thin chuan rei a daih ngai lo. Inngaitlawm taka kan awm chuan Lalpa hian min chawisang dawn a ni (Mat. 23:12; I Pet. 5:5).

Khawvela mi ropui ber nia kan ngaihte pawh hi midangte rawngbawlsakna atanga mi ropui ni ta an ni thin. Mother Teressa chuan miin ui ang chauha an en hnam hnuaihnung leh kawtthlera vak mai mai thinte bulah a hun pum a hmang a, Mithianghlim Francis of Asissi pawh mi hnuaihnung berte rawngbawlsaktu a ni. Isuan entirna turin naupangte a kai a, entirna a pe a. Miin engah mah an ngaih tham lohte rawng kan bawlsak hian Pathian ngaihah chuan thil ropui tak kan ti a. Mi tê ber, mi hnuaihnung berte rawng kan bâwl hian Pathian Ramah chuan 'ropui ber' kan ni dawn zawk a ni.

Mahni inngaih pawimawh tlâng atang hi chuan Pathian mi ropui a nih theih loh, tih hi kan hre tur ni lovin kan pawm tur a ni. Mahni ngaihdan a nih avanga dik bera kan ngaih chhung chuan Pathian rawngbawltu tha kan ni thei lo vang. Lal Isua zirtirte inhnialna 'Tu nge ropui ber?' tih hi kan buaina a la nih fo chuan thlarau nunah hmasawnna tur kan la ngah hle a, kan mihring hlui a la thi kim lo tihna a ni ang. 'Tu nge ropui ber?' tia ngaihtuah lo hian, 'Tu rawng nge ka bâwl?' tih hi i ngaihtuah fo zawk ang u.

Monday 22 April 2013

Isua a inlar

Kristiante thurin pawimawh, Isua Krista thawhlehna thu, Paula phei chuan 'Krista kha kaihthawhin a awm loh chuan in rin chu engmah lo a ni ang a, in sualnaah chuan in la awm fo a ni ang' (I Kor. 15:17) a tih hial nemnghehna chu a inlarna hi a ni. Isua hi a tho leh, ti ringawt mah ila, a thawhlehna chu finfiahna tur a awm chuan si loh chuan engtin nge Kristiante hian a ringhleltute kan hneh ang? Mahse a tho leh ngei a, a thawhlehna chu finfiah theihin a awm a, mi hrang hrang hnenah a inlar a ni tih Bible-ah kan hmu a ni.

Krista a thih a, a thawhleh a, a inlarna chuan eng nge sâwtna a neih a, ringtuteah engtiangin nge a thawh? Beidawnga awm tawh a zirtirte, amah zuitute hnenah lawmna, hlimna leh beiseina a pe a ni. Isua inlarna hian a zuituteah nasa takin hna a thawk a, chakna an hmu a, beiseina an nei a, an rinna a tinghet a ni. Chutiang khawpa rinna leh nghehna pe thei chu eng ati nge mi zawng zawng hnenah a inlar loh? Puithiam lalte leh pharisaite hnenah eng ati nge Isua kha a thawhleh hnu khan a inlar loh?


Amah zawngtute hnenah a inlar

Ni sarih ni hmasa ber tura khua a var dawnin, Mari Magdalini leh Mari dang chu thlâna Isua awm en turin an kal a. Vantirhkohvin lung a lo lum sawn a, Isua chu a tho ta a, amah hmuh tur a awm tawh lo. Mari Magdalini leh Mari dang chu an hawihai hle ngei ang. Vantirhkoh chuan hmeichhe pahnihte hnenah, 'Nangni chuan hlau suh u. Isua, an khenbeha kha, in zawng tih ka hria e,' tiin a hrilh a (Mat. 28:5).

Isua hmuh châk a, khua pawh a la var chian hma atanga amah hmuh tuma a thlâna kal chilh Magdalini leh Mari hnenah chuan Isua a tho leh ta tih vantirhkohvin a hrilh a. Marka ziakah chuan Mari dang hi a ziak lang ve lo va, Mari Magdalini hnenah a inlar hmasa ber a ni, a ti (Mk. 16:9). Mari Magdalini leh Mari te hi Isua hmuh tumin an kal a, mahse a lo tho tawh a, a thlân a lo ruak si a, amah hmuh tumin an zawng a, an hmu ta a ni.

Kan thinlungah Isua lo chêng a, kan chhungkuaa Isua rawn inlar a, kan chhungkaw manganna te, hlauhna te tikiang turin kan duh thin. Mahse kan beisei angin Isua a rawn lang thin si lo; eng vang nge ni ang? Isua hi kan zawng tâwk lo a ni lo maw? Thlân thim, mihringte lungngaihna leh hahna zawng zawng chu hnehin, beiseina thar leh nung kan neih theih nan thihna hnehin a tho leh, amah zawngtute hnenah a inlar dawn a ni. Mangang leh lungngaia kan awm a, thinlung lungchhia leh thlaphânga kan awm lai hian Isua kan zawn chuan tho leh taa kha kan hnenah a rawn inlar ang a, beiseina thar leh nung, chhe thei lo, chatuana hawlhthleng pha beiseina min pe dawn a ni. Amah ngeiin, "...zawng rawh u, tichuan in hmu ang' a tih kha (Mat. 7:7).

A sâwmtute hnenah Isua a inlar

Isua a thawhlehni chuan Kleopa te thian dûn pawh beidawng takin Emmau khaw panin an kal a. An kal kawngah chuan Isua a rawn lang a, mahse an mit a tihvaihsak a. An chhandamtu tura an ngaih khenbeh a ni a, a thi ta chu hriatthiam harsa an ti a, an beidawng hle a ni ang, 'Keini Israelte tlantu tur kha a nih kan beisei tehlul nen,' an ti a nih kha (Lk. 24:21). Emmau khua an thleng a, Kleopa te thian dun chuan Isua hnenah chuan, 'Kan hnenah awm ta che; khua a tlai dawn ta a, ni pawh a tlak dawn tawh hi,' tiin kâ-in an chelh a (Lk. 24:29). Tichuan chaw kila an thut laiin Isua chuan chhang a phel a, mal a sawm a, chutah chuan an mit tihvarsak an ni a, an Lalpa, Isua ngei kha a ni tih an hre ta a ni.

Amah sâwm a, an hnena awm tura sawmtute hnenah Isua a inlar thin a ni tih kan hmu leh a. Kâ chauh pawha amah sawmtu Isuan a hnar ngai lo a ni. Kleopa te thian dûn ang hian beidawng taka awmin, kan lo ruahman leh kan lo thlir lawk ve zawng zawng pawh boruaka thâmral ta veka kan ngaih lai hian Isua hi kan hnena awm turin sâwm ila, kan hnena zanriah ei ve turin sâwm ila. kan hnenah a inlar ang. Tholeh Krista kha kan hnena awm tura kan sawm ve thin loh avangin a thihnaah ringawt kan tawp a, a thawhlehnaah kaihthawhin kan awm ve ta thin lo va. Beidawnna chauhin kan tawp a ni. Kan hnena Isua a awm a, kan zinga a inlar chuan beiseina nen kan tho chhuak ve leh dawn a lo ni.

Krawsa a thihnaah khan kan sual zawng zawng a thihpui a, mahse a thawhlehna a tel si loh chuan ringtute tan eng nge beisei tur awm chuang? A thawhlehna avangin beiseina nung, chhe thei lo, neksawra kan awm pawha thaw ipikna tel lo, vuaka kan awm pawha la nung si nunna kan nei theih phah ta a ni. A thihna chinah ringawt chuan Kleopa te beiseina tawp ta ang kha a ni fo thin a, mahse kan hnena awm a, kan zinga zanriah ei tura kan sawm chuan kan hnenah tholeh Krista kha rawn inlarin, beiseina nung leh thinlung hlimna min pe dawn a ni. Kan sawm chu beiseiin, kan hnena zanriah ei ve chu duhin 'Ngai teh, kawngkhar bula dingin ka kik hi; tupawhin ka aw hriaa kawng a hawn chuan a hnenah ka lût ang a, a hnenah zanriah ka ei ang a, ani pawhin ka hnenah a ei bawk ang,' tiin (Thup 3:20) kan thinlung kawngkhar a kik mek a ni.

Amah avanga hrehawm tuarte hnenah a inlar

A thawhlehni tlai lamah chuan Judate an hlauh avangin a zirtirte chu an awm khawm a, kawngkhar pawh an hawng ngam lo a (Joh 20:19). Judaten Pathian sawichhiaa an puh Isua zirtirte an nih avanga man an hlauh vang nge, a thawhleh thu miin an hre ve tawh a, mahse a zirtirte rûkbo nia an ngaih vanga hlau an nih Johana hian a ziak lang lo. Eng pawh nise, Isua zirtirte an ni a, amah avangin Judate huat an hlawh tih a lang. Chutia hlau leh ti taka an awm lai chuan an zingah Isua a rawn inlar ta a ni (Joh. 20:19-23).

Isua kan rin avanga mi hmuhsit, huat, hlau leh ti leh zak taka awmte hnenah Isua a inlar a ni. Isua zirtir nih zahpui a, amah aia khawvel thlangtute hnenah Isua a inlar lo va, ama hming avanga tihduhdah, hmuhsit leh hrehawm tuarte hnenah tholeh Krista chu a inlar thin. Krista avanga khawvel kalsan a, ama hming avanga nawmsak tlansantute hnenah Krista chu a inlar thin a. Khawvel kan tlansan avangin miin mi hmusit mah se, Krista avangin miin thing min tiin, mawl min ti mah se, hlau a, hrehawm tia indawm kun mai lovin, tholeh Krista kha kan tan a la nung a, kan tan a tholeh a ni tih i hria ang u.

Amah hmutute nun a danglam

Krista a inlarna hrang hrangte kan sawi ta a. A inlarnateah hian thil danglam a thleng zui zel a ni tih hi kan ngaihtuah ngai em? Magdalini leh Mari te chu 'hlau leh lawm em em chungin thlân atang chuan an kal thuai thuai a, a zirtirte hrilh turin an tlân ta a,' tiin Matthaia 28:8-ah chuan kan hmu. Krista an hnena a inlar tawh chuan lungngai te pawh an lawm em em a, an hnena inlar, tholeh Krista chanchin chu midangte hrilh hlan an nghakhlel a, an tlangaupui thuai thin a ni. 'An kal' pawh a ti mai lo, 'an tlan ta a' a ti hial a ni. Tlân dawr dawr khawpin an lawm tihna a ni. Krista a inlar chuan lawmna a awm thin. Kawng inkhar hnana awm a zirtirte hnena a inlar pawh a zirtirte chu 'an lâwm ta' tih kan hmuh bawk kha (Joh. 20:20).

Kleopa te thian dun chu 'an mit a var' tiin a ziak a, Jerusalem-ah Emmau atangin an let leh a ni. Krista a inlar chuan an Krista nihna an hmu thiam a, an thlarau mit a lo var ta thin. Khawvel miten an hmuh thiam loh leh an hriatthiam loh an hrethiam a, an hmuthiam a, khawvelin a hlutna a hriat loh hlutzia an hrethiam ta thin a ni. Krista an hnena a inlar hnuah Kleopa te thian dun chuan khua a tlai tawh leh tawh loh an ngaihtuah lo, Jerusalem chu Emmau atanga engtia hla nge an ngaihtuah lo, a thawhleh ngei thu hriattir turin Jerusalem an pan vang vang mai a ni. Isua a inlarnate chuan a thawhleh thu chanchin hril an châk a, eng hun nge tih an ngaihtuah lo va, an hrilna tur hmun chu engtia hla nge an ngaihtuah lo. Ramthim ram ro pawh nise, an pan vang vang thin.

Tlipna

Tholeh Krista hi kan hnena a inlar theihna turin amah zawng ila, kan hnena awm turin sawm ila. Ama hmingin khawvel thilte kalsanin, khawvel hmuhsit leh huat hlawh huam ila. Tichuan kan hnenah a inlar ang a, amah kan hmu ang. Chu chuan hriatfiahna te, hmuhfiah te min pe ang a, Chanchin Tha puandarh hi nasa lehzualin kan tuipui ang a, kan ram hi kan hneh thei ngei ang.