Monday 7 December 2015

Khawiah nge Mizo?

Hman ni deuh khan Mizo infiamna chi hrang hrang hmanga inelna buatsaih a ni a, 'Indigenious Sports' tih kha a hming an puttir daih a, ka lung a awi lo viau dawn a, TV lama pe chhuaktute ka ngaihtuahin Mizo mang lo zingah pawh tichhuak thin, DDK lam kha an nih avangin a pawi lo e, ka ti. Chutiang chu ni lo se, Mizo infiamna chi hrang hranga inelna buatsaih hnam dang tawng puttir daih kha chu a fuh lo ka ti hle ang. Mizorama Demand Channel awm tirh atang khan, hnam dang zinga zai pawh tum lem lo, Mizoram chhung chauha lar leh hlawhtlin tum si, tawng dang hla, a bikin sap hla sa ta daih kha an awm thin; an zai ngaithla tura an duh berte chu Mizo kan ni leh si a, a intu lo hle. Mizoram pawn thlenga hlawhtlin tumte chu nise thuhran a nia.

Mizoram hi Mizote ta kan ti tak nain, tunah chuan Mizoram chhungah ngei pawh hian Mizo te chu kan chêp ta hle a, khawiah nge Mizo kha? tia inzawh nawn fo hi a tul ta tlat mai. Eng hnam nge tih inzawt ila, Hmar, Paihte, Pachuau, Mara, Lai etc., kan han inti phawt a, hengho awm khawm hi Mizo ni ta mai awm tak, Mizoram kan tih chhungah ngei pawh Mizo nihnaa tui lo, inlak hran tum ngar ngar mai, mahni veng leh khuaa Mizo nih duh lo, hmun danga Mizo nih duh leh si te kan ni hlawm. Tiau chhak lam an inti Mizo kan ti tak nain, an rawn chhuk a, thil sual ti thin leh suahsual rawng bawl thinte chu thuhranah dah ta ila, mi tha leh fel pangngai tak pawh 'Burma mi' kan ti leh a, Mizo nihtir kan hreh viau lawi si.

Lusei tawng, Mizo tawng kan tih tak mai hmang tam tur te, thiam tur tein kan induh a, he tawng thiam lo leh pai taka hmangte chu Mizo lo riaua kan ngaih laiin, Mizo tawng hmangtu ber berte hian 'Pakhat, pahnih, pathum' pawh kan chhiar thiam tawh lo a, 'One, two, three..' kan ti tlat a, 'Thawhtan, Thawhleh...' tih aiah 'Monday, Tuesday' kan hmang tlat. Kan nambar leh hapta ni sawi dan hi keimahni'n kan hman loh chuan Bengali-ho hian min hmansak dawn lo a, thangthar zel chuan kan theihnghilh thuai ang; kan lehkha zir dan phung fel tawk loin a hrin chhuah pawh a ni mah na. Revd Chuauthuama sawi dan takah 'Nichin' pawh ti thiam lo zirtirtu leh officer kan ngah ta hle bawk. Hnam kal chho zelah tawng hi chu a danglam thin a, mahse hnam dang tawnga thlak hlawk hlawk erawh hnam boralna tur niin alang.

Mizo rilru dik tak leh tluangtlam pu, midangte tana inphal, in hmun leh loah pawh, mahni luah theih chin bak chu midang a nei loten nei mai rawh se tih rilru pu tlat mi, pa duhâm lo, midangte leh thenawm khawvengte hmakhua ngaihsak em em a, mi thilphal leh inpe te chu mi mawl, thil thlir thui thiam lo niin kan ngai ta tlat a; vai leh hnam duhâm, a awm ang ang hi ka neih loh chuan ti thinte rilru ang pu mi chu mi changkang, khawthlir thui niin kan ngai ta tlat. Tuna Mizo hnam dinchhuah nana sulsutu pawimawh tak tak, Aizawl leh khawpui danga in hmun tha ber ber chang thei, in hmun tha lai lai duh ang zat zat nei theite chu pa remhre lo, mawl, khawthlir thui loah kan chan ta a ni. An khawthlir thui loh leh an mawl vang ni loin, an koham lo a, an duhâm lo a, midangte mamawh tur an thlirpui thin vang a ni zawk. Hetiang hi Mizo dik tak rilru a ni thin a, tunah chuan Mizo rilru hi thing kan ti a, kan thlauhthla ta.

Kan thlai leh ranvulh thlengin, Mizo tih tel hian hmun a chang tlem tial tial a, tunah chuan hnam dang ranah te an chang ta mai mai. 'Chiu hiah' an tih ruala lo tlân vang vang thin, Zo ui dik tak maite kha, ui â leh mawlah kan chhuah a, hnam dang ui inngaihsan siak leh invulh siakah kan ram tang a, heng uite hi kan hnamin a mamawh thinzia leh a lo tangkaipui thinzia kha kan theihnghilh a, Mizo hnam a din chhuah theih nan te, khawtlangin mi hlawhtlinga a chhiar leh ngaihte hlawhtlinna phena an hnathawhte kan hriatsak duh ta lo; a sa ei atan chauh kan duh ta. Pasalthain sa a kah hnem theih nan Zo ui thatzia hi tun thlengin, thingtlangah chuan sawi a la ni. Uluk zawka vulh, uluk taka breed a, hnam dangte ngaihsan tura phochhuah lam aiin a ei zawh lamah kan ram tang ta zawk. Zo vawk dik tak chu 'Tuikuk vawk' kan ti a, Zo vawk kan tih chu Australia atanga an breed chhuah kha a ni ta; a Zona lai tak a vang tawh hle. Zo-ar chu broiler-in a luahlan mek a, zo artui chu vai artuiin a thlak ta bawk.

Mizoin pangpar mawi tak tak kan neihte hnam dang hmuha a mawina leh thatna phochhuak tura chîn pun leh tihlansarh aiin hnam dang pangparte chu kan inngaihsan siak a, hnam dang pangpar hming hialin kût kan nei ta. Chutihlaiin Sap pangpar te, kumtluang par, zamzo leh a dangte chu tumahin khawi enah kan en meuh lo. Kan neih ve ang ngei ngei kâtchât te pawh an hming anga koh kan hreh ta ni fahmiang 'fern' kan ti ta tlat a! Kan mau neih sa, kan pipute mamawh zawng zanwg phuhruksaktu lah chu kan ning emaw ni, Foreign mau kan sawi ta sek mai. Mizo nia inchhâl mihringten he rama awm tur leh damkhawchhuak tur te, hnamdangte aia keimahni rama thunei zawk tura dikna leh chanvo kan neih ang tho hian kan ram thing leh mau leh nungchate hian dikna leh chanvo an nei ve ngei ang. Kan lui dungahte hian hnam dang sangha hming mak pui pui chhuah loin, Zo sangha ngei mai hi chhuah thin ila a va duhawm êm! Thing kan phun te hian Mizorama tualto sa thing ang te hi phunin kuitiak ila, Zo leh Zo runhmunah kan lengdun a ni ang.

Pathian biak danah lah, hnam dang hmanrua, keyboard te drum set te chu îhe loin biak inah kan lalut a, kohhran hruaitute pawhin sawisel loin, tha kan ti em em zawk thin. Mizo rimawi tumrikte erawh biak ina lalut tur chuan mitmei vên a na duh viau thung si. Seki hi hmang ta ringawt ila, sawiselna a tawk ngei ang, bengbung te, darbu leh darkhuangte hi kan biak in zaiah hian kohhran hruaitute rawn hmasa loin lalut ta ila, zawhna kan tâwk viau lo maw? Chutihlai chuan tunhmaa kan hman ngai mang loh hnam dang tumrik, violin te chu kohhran hruaitute hnena dil hmasa miah loin, biak inah zai rem nana hman pawhin, kan pawm nghal thlap thung si! Mizoramah ngei hian Mizo hian pawm (accept) a mamawh a, enkawl a mamawh a, tihchangtlung a mamawh a, humhalh a mamawh a ni.

Thursday 15 October 2015

Hmun Thianghlim

Hun eng emaw ti lai deuh atang khan revival team thenkhatten hmun thianghlim te, zahna kâwn tih leh, a tlukpui dang eng eng emaw siam an ching a, thenkhat hian tun thlengin kan la ching niin ka hria. Hmun thianghlim siam emaw, a anpui thil dang siam hi a dik rêng em?

Bible zirtirna

Thuthlung Hlui hunah khan hmun thianghlim leh a anpui, a tlukpui dang tam tak kan hmu a, a bikin Juda sakhaw pawn lamah a ni ber. Israelte huang chhungah kha chuan Pathian biak in emaw, Bâwkte emaw a awm tawh kha chuan thil dang an siam vak lo tih kan hmu. Sakhaw dang, milem biakna sakhuain a chiahpiah nasat khan hmun thianghlim leh hmun sang siamte an chîng a ni.

Israelte tan kha chuan Thuthlung Bâwm awmna apiang kha an hmun thianghlim, Pathian an biakna hmun, an biak in, an temple a ni a, khami pawn lamah kha chuan Pathian an be lo niin alang. Milem biakna sakhuaah erawh chuan hmun sangte an siamah, chutah chuan an inthawi a, pathian an be thin. Thuthlung Thar hunah pawh khan hetiang, hmun thianghlim emaw, serh hran bik hi hmuh tur a awm lo; Paula'n thu a sawina, Areopagi hi mi thenkhat chuan pathian biakna zawnna hmun atan liau liau niin an ngai thin a, a ni lem lo. Areopagi hi Grik tawng Areos Pagos a ni a, Mars (Sikeisen - Rom-ho leh Grik-ho pathian) Tlâng tihna a ni a, khaw hotuten ro an relna hmun a ni. Judate zingah, Jerusalem temple ni lo, Pathian an biakna hmun pawimawh chu sunagogue a ni a, kha kha tunlaia biak in tlukpui angin an hmang a ni ber.

Bible-a hmun thianghlim, hmun sang tih kan hmuhte reng reng hi milem biakna nen a inzawm deuh vek a, Jehova biakna nen a inkaihhnawih lo tlangpui. Juda lalte khan sakhua an siamthat reng rengin hmun sangte hi an beih hmasak leh an tihchhiat hmasak a ni zel.

Kristiannaah

Kristiante chuan Pathian biakna atana hmun serh hran bik biak in kan nei a, Kristian kohhran pawl hrang hrang tihdan a inang lo nual a, kohhran thenkhat chuan hmun thianghlim bik an nei fo. Roman Catholic, Orthodox leh Eastern Rites kan tihho zingah mahni in chhung, dawr leh hmun remchangah hmun serh hran, Pathian biakna hmun an nei thin a, heng hi Household Shrine tih a ni. Hmun thianghlima serh hran bik a awm leh bawk a, heng hmun thianghlim bik chungchangah hian kum zabi 13-na lai khan Roman Catholic chuan thuchhuah siamin, Episcopal conference pawmpui a ngaih thu a tichhuak a, a tul dan azira Holy See-in a pawmpui a ngaihna te pawh a awm.

Sakhaw dangah

Thuthlung hluia sakhua kan hmuh hrang hrangah khan hmun thianghlim bik siam an ching hle. Temple bakah khaw dai leh hmun remchangah hmun serh hran an nei a, Bible-ah chuan Hmun Sâng tiin dah a ni. Heng hmunte hi an inthawina hmun a ni a, Hebrai tawng chuan 'bamah' (plural - bamot) a ni. Heng hmunahte hian maichâm an dah a, Kanaan mite mai bakah, khulai Middle East vela hmanlai mite khan pathian biakna hmun pawimawha an hman a ni.

Tunlai thlengin Kristianna pawn lama sakhaw dangah chuan hmun pawimawh tak a ni reng a, Hindu sakhuaah pawh hmun a chang lian hle a, India ram hmun hrang hranga kan zin chuan hetiang hmun, Mandir an sakna hi a tam hle. Buddhism-ah pawh an ngaisang hle a, Buddha lim an dah a, an tawngtai thin. Orthodox Muslim-te chuan hetiang hmun bik neih hi an duh lo viau nain, Sunni, Shia leh Sufi chhungah, thlân emaw, mi thianghlim tu emaw behchhana siam a awm nual a, Shia-ho hian an uar zual deuh. Taoism te leh sakhaw dang dangah pawh a tam hle.

Protestant-ah

Protestant-ah chuan Anglican Kohhran hian hetianga hmun serh hran, hmun thianghlim kan tih ang chi hi an nei fo a, a bakah hi chuan kan inzirtirna pawn lam deuh a ni. Siamthatute zinga mi  Andreas Karlstadt, Huldrych Zwingli leh John Calvin te kha chuan hetiang hmun neih hi an duh lo hle a, milim emaw, milem emaw biak in leh a chhehvela lakluh pawh an do hle. Kum 1523 khan Zurich khawpuiah chuan milim leh hetiang hmun thianghlim, shrine tihchhiat runpui an nei a, Geneva-ah kum 1535 khan an nei bawk. Scotland, Germany leh Denmark-ah te pawh milim leh shrine do beihpui hi a hnua thlak chhoh a ni a, tam tak tihchhiat a ni.

Protestant kohhran kal chho zelah chuan hmun thianghlim leh a tlukpui dang hi leklam a ni ngai lo a, biak in hi hmun thianghlim a ni a, a dang siam tulin a hre lem lo. Biak in ni lo, hmun thianghlim dang inzirtir hi Presbyterian leh Baptist kohhranah chauh ni lo, protestant kohhran dangah hi chuan tih ngai a ni meuh lo a, Roman Catholic kal dan hnaih deuh, Anglican leh Episcopal hnahthlakhoah hian a awm deuh. Presbyterian kohhran zik chhuahna, Calvin-a phei chuan a do nasa hle a, a rawngbawlna hmun, Geneva-ah pawh kum 1535 khan hetiang hmun, a hmaa kohhran hmasain a lo siam an nuai bo a ni.

Tlipna

Tunlaia evangelical pawl leh revival team-tena hmun thianghlim an siam thinte hi Protestant inzirtirna nen a inhnaih lo hle a, Bible zirtirnaah pawh nghahchhan a nei lo. Pathian hnaihtirna hmanrua tak tak aiin mihring rilru tihnona, chawhphurna, emotional feeling tihchhuahna hmanruaah an hmang a ang zawk. Pathian kan biakna hmun, biak in aia hmun thanghlim dang inkawhhmuh leh inzirtir hi zirtirna him a ni lem lo a, mipui rilru mawl takte ngaihtuahna leh sukthlek hruai pênna hmanrua a ni mah zawk âwm e.

Tuesday 25 August 2015

Mizo King James Version

Mizo leh English dahkawp (Parallel Bible pum), Dr PC Biaksiama lehlin chu tun hnai khan tlangzarh a ni ta a. Mipui nghahfak a lo ni nge, a tlangzarhna function-ah Vana Pa Hall khatin mi an kal khawm a, khami ni khan bu 900 dawn lai hralh chhuah nghal a ni a. An pho chhuahna lehkhabu dawr pawh a l<n hlawm hle a. Synod Bookroom-in an zawrh remchan loh avang erawh chuan a lei duhtuten hmun dang an dap phah niin a lang.

Lehlin nana English Bible hman hi King James Version (KJV) update tawh, New King James Version a ni. KJV hi Saptawnga Bible hlun berte zinga mi, kum 400 laia upa tawh ni mah se, a thu a nung a, mite Bible ngainat ber leh chhiar hnem ber, tun thlenga mite rilrua thusawitu a la ni fan. Tawng hrang hranga Bible lehlin tawh zingah Pathian thutak vawnhimna bu anga ngai mi tam tak an awm a, Bible lehlin dik leh tha berah conservative leh fundamental Kristiante chuan an la ngai reng. Hetianga Bible lar leh hman hlawh ber ni reng hi Mizo tawnga kan neih theih nan Dr. PC Biaksiama hian kum ruk tal tawp a thawk a, sum tam tak sengin Pu F. Kapsangan a chhut man a lo tumsak a; India rama Press thaa sawi Thomson Press, Delhi-ah chhuin chhuah a ni ta.

Alexandria leh Antiokei

Kohhran hmasa hunlai khan Kristiante hmunpui pawimawh tak tak pahnih a awm a, chungte chu Aigupta-a Alexandria khua leh, Suria rama Antiokei khuate an ni. Heng khaw pahnihte hi kohhran hmasa hunlaia Kristiante hmunpui leh, Pathian thu inzirtirna kawngah pawh hmunpui a ni. Pathian thu zirtir danah an kalhmang a inang lo a, Isua Pathianna zia chungchangah pawh heng khaw pahniha Kristian mithiamte an inhnial nasa hle. Alexandria lam hian Bible, kuta an ziak chhawn chu khawih danglam anga sawi a ni fo a, a khawih danglam nasatua puh leh ngaih chu Origen-a kha niin an sawi thin. King James Version tantute hian Alexandria khaw lam hi zirtirna dik loin a tihbuai fo, Bible an ziak chhawnna lamah pawh an duh ang paih a, telh thin angin an sawi thin.

Heng khaw pahnih hi Pathian thu kalpui leh zirtir danah an dik tluantling tawk chiah lo ve ve. Antiokei (Antiochene school) lam hian Isua mihrinna an sawi uar lutukna lamah a Pathianna an sawi nep a, zirtirna dik lo tichhuak thin, Nestorius-a chhuahna lam a ni. Alexandria lam hian Isua Pathianna an sawi uar leh lutuk a, a mihrinna an sawi bo ve thung. Amaherawhchu Mari chungchang sawi danah Protestant lamte hi chuan Antiokei-in an lo sawi dan zawk (Nestorius-a rawt chhuah), 'Kristokos' (Krista paitu/hringtu) tih kha kan pawm zawk a, Alexandria lamin an sawi dan (Cyril of Alexandria phuah chhuah) 'Theotokos' (Pathian paitu) tih hi Catholic, Orthodox leh khawchhak kohhran peng dangten an pawm zawk niin alang. Heng khaw pahnih chanchin hi chu kan sawi tam lo ang; Antiochene lam kutchhuak hi Bible, kuta ziak hmuhchhuah tam zawk erawh a ni.

Parallel Bible ziarang thenkhat

Bible hman tlanglawna Krista ‘thisen’ awm lohna laiah Parrallel Bible hi chuan a telh zeuh zeuh. 1 Tim. 3:16-a mi “Tisaa lo lang a,” tih chu Bible tharah hi chuan, “Pathian chu tisaah a lo chang,” tiin a tarlang a, Mt. 6:33 - ‘A ram leh a felna’ tih thin chauh chu Matthaia tawngkam ni rêng âwmin, ‘Pathian lalram leh a thatna’ (kingdom of God and his righteousness) tia dah a ni bawk. Thup. 21:24 thua “hnam tin a >ngah chuan an awm ang a...,” tih chu Parallel Bible-ah hian, Reformed zirtirna innghahchhan ni âwm takin  “hnam tin atanga a chhandamte...,”  tia dah a ni bawk

Bible tam taka lang lo, King James Version-a lang si, 'Krista' tih lanna a awm nual. Phil. 4:13 thu ‘Mi tichaktuah chuan engkim ka ti thei,’ (Phil. 4:13) tih chu, “Mi tichaktu Kristaah chuan...” tih a ni a, Rom 1:16-a ‘Chanchin Tha chu ka zahpui si lo va...” tih pawh “Krista Chanchin Tha chu ka zahpui si lo va,” tih a ni. Hetiang hian ‘Lalpa,’ ‘Pathian,’ leh  ‘Krista’ hming awmna hmun 210 laia KJV-in a dah angin Parallel Bible-ah pawh hian dah a ni.

Mizo tawng chungchang

Mizo tawng Bible kan neih, kan hmang tlanglawn leh, lehlin tharte inkar tawng hi a inhlat hle a, hei hi mi tam takin lehlin thar an ngainat lohna chhan a ni. Tuna kan hman tlanglawn, OV leh OV (Re-editted) te tawngkam hi thangthar zawkte chuan hriat thiam har ngial ngial, thumal hriat ngai tawh loh a tam hle a, mi tam tak chuan a awmzia hre loin kan chhiar liam a ni ber mai. Lehlin thar thung hi a tawngkam a tunlai leh lutuk a, OV-a a thuchheh mawi leh mi tam tak lung tilengtu kha a rawn thlak burh mai si a, a tawngkam hrim hrim pawh a zahawm tâwk lo deuh em tihte pawh a ngaihtuah theih. Hengte avang hian Lehlin thar hi reference ang chauhah mi tam tak chuan an hmang chauh a ni.

Parellel Bible-ah hi chuan OV-a tawngkam un lutuk aia tunlai leh hriat nuam zawk si, lehlin thar aia tawngkam tlema un deuh, hriatthiam har si lo, tunlai thalai zawkte tan pawh hriat nuam leh hriatthiam theih turin a dah chhuak a, hei hi Bible Society-in Bible an lehlin leh zelna turah pawh hria se a duhawm hle. Vawi leh khata tawngkam leh thuchhe thlak burh mai hi chu kan zo lo deuh a, Bible lehlin kherah pawh ni loin, kalphung leh inkaihhruaina te, nun danah thlengin, tum leh khata inthlak burh mai hi kan zo ngai lo.

Ka hlauhthawn

Ka chipui, Dr. PC Biaksiama thawhrimna, inpekna, tih tak takna ka chhuan a, ka ngaihsan em em rualin, hetianga mimal thahnemngai leh inpetena Bible an lehlin hian a ni lo zawngin midang a tiphur ang tih ka hlau hle. Hman deuh khan kohhran pakhat chuan an kohhran thurin mil tur zâwng deuhin, copyright lam pawh ngaihtuah miah loin an lo letling tawh a, buaina a awm a, Bible Society lamte nen paw'n an inkawm zak zak a ni. Hetiang thil hi a thlen fo a hlauhawm a, chutiang laka kan inven theih nan chuan Bible lehlin leh tihdarh chungchang hi kan fimkhur a, kan khirh a ngai hle.

Parallel Bible letlingtu hian phalna pawh a la thlap a, a lehlinna tur Bible chhuahtuten an phalsak a ni. Ani hi Kristian dik leh rinna dik humhim tum ngar ngar a ni a, ani chu a kalsual dawn lo tih kan hria a, kan ring ngam. Amaherawhchu nakin zelah mi nazawngin, Sap tawng, Greek leh Hebrai tawng thiam nazawngin tawng danga chhuahtute hnen atanga phalna laa an letling zel a nih chuan thil buaithlak a thleng theiin a rinawm. Parallel Bible-a a tarlan, rinna dik loten an duh anga an ziak chhawng ang deuh hian, rinnaa nghet vak loten an phur lai denchhenin an letling ve chhên ang tih a hlauhawm a, chutiang kalsualna, pawlhdalna leh paihthenna laka kan him theih dan tur leh kan Bible kan humhalh theih dan tur zawn a ngaiin a lang.

Dr. PC Biaksiama hian chipchiara research beia a chhui chhuahna bu phek 300 zeta chhah ‘Bible Rintlak Lo a Awm Em?' tih chu a buaipui mek bawk a, hei hi Bible a lehlin chhunga a thil zir chhuah leh hmuhchhuah pakhat a ni a, chhiar a chakawm tawh hle.

Wednesday 12 August 2015

Thim Thuah Hnih leh Hrilhlawkna

Nostradamus-a hrilhlawkna kha engtik emaw lai khan a lar khawp a, khawvel chhiat hun tur chungchanga a thusawi kha kan khel luai luai thin a nih kha. Tuna Pope Francis-a Pope-a thlan a nih hlim khan hrilhlawkna lo awm tawh kaihthawh thar a ni a, tuna Pope hi Pope hnuhnung ber tur niin, hmanlai puithiam pakhatin a lo sawi lawk a ni. Pope hming sawi lang loin, an mizia tur atangin a sawi lawk a ni.

Hun tawp emaw, chhiatna lo thleng tur ang hrilhlawkna hi hmanlai atangin thil thar a ni lo a, Kristianna leh Juda sakhaw huang chhung mai ni lo, ringlo sakhua kan tihte zingah pawh a lar hle thin. Ziaka chhiatna thlen tur hrilhlawkna hmasa bera ngaih chu Assuria-ho thuziak hlui, BC 2800 vel laia mi nia ngaihah a inziak. Chu hrilhlawknaah chuan khawvel mihringte nun hi a chhe tial tial ang a, tichuan khawvel chu a tihchhiat vek a ni dawn nia tarlan a ni a, chu thuziak hunlai chu hun tawp anga tarlan a ni bawk. Assuria mai bakah hian Norse-ho thawnthu, Ragnarok-ah chuan hun tawp chungchang leh chhiatna chungchang tam tak sawi lawk a awm bawk. Pathiante leh milian (giant)-ho an indo ang a, khawvel hi a chhia ang a, tuiin a chîm vek dawn niin an sawi thin.

Lalpa Ni

Thuthlung Hluiah hian chhiatna thu hrilhlawkna a tam hle a, a bikin zawlneiten an sawi nasa a, Israel (chhim leh hmar) chhiatna leh tawpna thu an sawi nasa hle. An tawngkam hman langsar tak chu 'Lalpa Ni' tih hi a ni. Israel mite khan Lalpa Ni chu hnam dangte chunga ro an rel hun a, Israelte ropuina ni turah an ngai fo a, mahse zawlneite khan chutiang ni loin, Israel hnam chunga Pathian thinurna leih buakna ni a ni dawn zawk tih an sawi thin a ni.

Thuthlung Tharah pawh 'Lalpa Ni' leh a tlukpui hman chhunzawm a ni fo a, a bikin Joela 2:28-32 thu hi Tirhkohte Thiltih 2:17-21 chuan a rawn la chhuak. Hemi tawngkam hawh hian Paula chuan II Thessalonika 5:2-ah khan 'Lalpa Ni' chu mi thianghlim lawr leh, Isua lo kal lehna sawi nan a hmang. Kristiante hman zui leh sawi zuiah, hun hnuhnung hrilhlawkna tih chuan Isua lo kal leh hun leh a dawna thil thleng tur a kawk thin.

A Biblical em?

Hnam bil leh ram pakhat chunga Pathian thinurna thleng tur anga puan chhuahna pawh tam tak a awm a, Mizote zingah pawh a lar hle a, tunlai taka kan buaipui phei chu 'Thim thuah hnih' hi a ni. He thim thuah hnih eng ang tak nge tih erawh an sawi chiang mang lo a, ngaihtuah thiam a har. Hetianga chhiatna lo thleng tur sawi chiam chiam hi dawt a ni tih ngam ni lo mah se, Pathian thu kalhmang nen chuan a dan a danglam deuhin a hriat.

Thuthlung Hluiah khan Israelte chungchanga chhiatna thlen tur thu vawi tam tak zawlneiten an sawi a, mipui an hrilhlawk a, an sual an sim loh chuan Pathianin nasa takin a hrem dawn tih an hrilh thin. An tihsual avanga Pathianin a hrem tur thu ngei ngei an puan laiin, Pathian thlamuanna an chunga la thlen tur thuin an chhilh leh ziah. Thim Thuah Hnih chungchang sawi vak vak a, chuta tanga Pathian ropuina lo lan theih dan tur emaw, a mitena Pathian lam an hawi tur leh an la chawimawi tur emaw sawi lan a ni leh si lo hian he Thim Thuah Hnih hrilhlawk dan hi a Bible thu lo deuh a, Pathianin a mite hnena a lo puan chhuah thin dan nen chuan a zia a danglam ang reng khawp mai.

Zawlneiten Jerusalem chhiat tur thu an sawi an sawi rualin Jerusalem tundin a nih leh tur thu an puang tel ngei ngei thin. An thinlung luhlul avanga hrem an tawh tur thu an sawi rualin Pathian duh ang thinlung an la neih tur thuin a tlâng an kâwm ziah bawk. Pathianin a mite an sual avanga a hrem tur thu an puan chhuah thin rual hian, a hrem avanga hlawkna an neih tur hi a thup ngai lo tih Thuthlung Hluia Israelte chanchin atangin chiang takin kan hmu. Paula pawhin Israelte tlukna chungchang leh, Pathianin a zar atanga a tan chhum chungchang a sawi hnuah Israelte tundin lehna tho a sawi (Rom 11). Chuvang chuan tuna thim thuah hnih kan sawi hi chu Bible-a Pathian inhriattir thin dan nen chuan han khaikhin chi niin alang lo a, a Biblical lem lo. A awmzia chu Pathianin chhiatna thu a tlangautir rual hian a mite tana chhanchhuahna thu a sawi tel thin.

Tunlai hrilhlawkna

Chhiatna emaw, hremna emaw lo thleng tur hrilhlawkna hi sang tam tak a awm tawh a, kum 2000 hmalama mite phei kha chu sawi sen a ni lo. Kum 2000 hnuah chauh pawh sawi tam tak a awm tawh a, Nibiru chungchang avangin namenin khawvel a buai a, mi tam takin an hlau a, mahse eng chu a thleng lem lo. Mayan Calendar kan buaipui leh chiam a, Mayan calendar a zawh hnu pawhin khawvel chu a la kal leh rih zel. Harold Camping chuan kum 2011-a lir nasa taka a nghin a, a mithianghlimte chauh Pathianin vana hruai tur thu a sawi a, mahse eng chu a thleng lem lo a. John Hagee leh Mark Blitz te chuan April 2014 atanga 2015 September thla chhungin thla chu thisenah a chang dawn niin an sawi a, a chang lo.

Awi loh tur emaw awi tur emaw ka ti hran lo. Chhiatna leh hun hnuhnung lo thleng tur hrilhlawkna hi a la chhuakin a la awm fo dawn a, chiai tur a ni lo e. Bible thu anga khawvel hun tawp a lo thlen dawn tak tak chuan hai rual a ni lo ang. Kan ram chunga chhiatna lo thleng thei tur hi zawlnei lem lo tan pawh sawi ve theih chu a awm nual ang. Lirnghing kawng kan nih chungchang avangte pawhin lo thleng thei turte chu a sawi ve theih e. A pawimawh chu eng chhiatna pawh lo thlengin, eng anga malsawmna leh ropuina nasa hun pawh lo thleng dawn mah se, engtik hunah pawh Pathian tawk tura inpeih nun kan neih a pawimawh zawk. Zan khat mitchhin pawh lo tawk dawn ila, zâm lo tur leh Pathian ram lut tura kan inpeih a pawimawh ber tih hria ila, chu chu engtik lai pawha mi tin tana pawimawh em em a ni reng a ni.

Tuesday 14 April 2015

Pathianin lal atan Saula a hnâwl

I Samuela 15:1-31
Israel lal hmasa ber Saula Pathianin a hnâwl mai hi makna riau a nei a. Davida pawh khan thil a tisual a, a thil tihsual avang khan Pathianin a hnâwl ngawt lo va, a ngaidam zel a. Chutihlai chuan Saula erawh chu vawi khat a tihsualah Pathianin a hnâwl nghal ngawt mai hi a mak hle.

Amalek-ho nen an indo dawnin Pathian chuan lal Saula chu Amalek mi zawng zawng that a, tiboral vek tur leh, an ranrual thlenga zuah pakhat mah nei lo turin a hrilh a (I Sam. 15:1-3). Amalek-ho chu a bei ta a, tam tak an that a, an lal Agaga chu a nung chungin an man a. Tin, Amalek-ho ranrual zinga a tha tha chu Pathian tana hlan turin an zuah bawk a, chungte nen chuan an haw leh ta. Pathian thu awih lova sal leh rallâk thil tam tak a rawn hawn avangin a thin a rim a, lalah a hnâwl ta a ni.

Pathian hian ngaih pawimawh a nei a, chu chu Saula a ni emaw, mi tupawhin an zawm a duh a. A thu anga ti lote chu Pathian hian a rawngbawltu atangin a hnâwl thin a ni. Pathianin a ngaih pawimawh chu eng nge?

1. Mihring ngaiha tha hi Pathian ngaihin thil tha a tling lo

Mihring hian tha tih zâwng leh duh dân riau kan nei thin a, hei hi Pathian ngaih chuan luhlulna leh a thu zawm lohna a ni. Pathian chuan a thu ngai pawimawh ber turin mihringte a duh a, amah dah pawimawh ber turin min duh a ni. Mi tupawhin Pathian thu aia a ngaihdan leh tha a tih zawng a ngaih pawimawh chuan, chûng mite chu Pathianin a hnâwl thin. Rawngbawlna kawngah pawh, mihring duh dân leh tha tih zâwng hi Pathian duh dân leh tha tih zâwng a ni vek lo va, Pathian chuan tum dân leh duh dân hrang a nei thin a, chu chu kan zawm loh chuan Pathianin kan rawngbâwlna a tichak ngai lo vang. Saula pawh hian ama ngaihdan a kalpui a, tha a tih ang zâwngin a kalpui a, Pathianin tihlum vek tura thu a pêk chu ama'n tha a tih angin a kalpui a, tam tak a zuah a, hei hi Pathianin a duh loh thil a ni.

Thufingte 3:5,6-ah chuan 'I thinlung zawng zanwgin LALPA ring la, nangma hriatnaah innghat suh, i kawng zawng zawngah amah hre reng la, i kawngte chu a kawhhmuh zêl ang che,' a ti. Davida kha chuan, Pathianin thu a pêk ang apiang a ti zêl a, a thupêkte kha a tihlawhtling zel a ni. Pathian hian mihring rinchhan a, mihringa rinna nghat leh, mahni hriatna leh, mahni finnaa rinna nghah hi a ngai thei lo hle. Mihring rinchhan a, mihring bân chakna ringtu chu thlalera hnimbuk to rire ang an nih tur thu te, amahah chuan thil tha chhuak a awm loh tur thute Jeremia chuan a sawi a nih kha (Jer. 17:5ff). Lalpa rinchhantu chu tui kianga thingphun angin a tehkhin nghe nghe (Jer. 17:7-9).

Mihring finna hi Pathian chuan a ngainêp a, Pathian rawng bawl tur chuan mihring finna hi hmachhuan chi a ni lo."He khawvel finna hi Pathian ngaih chuan âtna a ni si a," tiin Paula chuan a sawi (II Kor. 3:19). I Kor. 1:19-ah vêk chuan, "Mi fing finna chu ka tiboral ang a, remhre remhriatna chu ka paih thla ang," a ti bawk. Mihring finna leh theihna kan chhuan chhûng chuan Pathian thlarau hian min hnaih ngam lo ang tih hria ila. Pathian thlarau awmpuina kan chang a nih pawhin, mihring finna te, kan ngaihdan leh tha kan tih dan te kan dah pawimawh hun tikah Thlarau Thianghlim hian min hlatsan dawn a, Pathian ruat kan nihna hi kan hloh dawn a ni.

2. Sakhuana aiin thuawih a duh zawk

Rallak thil an lak, ranrualte kha, a thau tha tha leh, a hmelhem lo, Pathianin inthawina atana a phût ang chi a ni. Saula hian a mimal thahnemngaihna leh, sakhawmi a nihna atangin Pathian tan tha dawn hlein a hria a, Pathian tan, tiin a kawi haw teuh mai a. A sakhawmi nihna atang chuan a âwm hle mai a, Pathian tan thahnem a ngai ve hle a ni. Mahse, Pathian chuan thilpêk leh, a hnena inthawina aiin a thuawih a ngai pawimawh zawk a ni.

Thilpêk tam tak pein, thawhlawmah tam tham tak pe thin mah ila, Pathian thu kan awih chuan si loh chuan, Saula chan hi kan chan a ni. Mika chuan, "LALPA chu berampa sang tam tak emaw hriak lui singte emawah a lungni dawn em ni? Aw mihring, tha chu a entir tawh che a ni; LALPAN a phût che chu...dik taka tih leh khawngaihna ngainat leh i Pathian nena thuhnuairawlh taka lên dun a ni lo vem ni?" a ti (Mika 6:7-8). Israelte chuan inthawina beram leh, beram thau (fat) leh hriak te an hmang thin. Heng hi Pathian chana an ngaih a ni. Thilpêk ringawta tlawn lungawi chi a ni lo, kan Pathian hi. Pathianin a phût leh a duh zâwk chu a thu awih a, thuhnuairawlh taka amah nena lên dun a ni. Hei hi kan hmaih chuan, Pathian tan, tiin sum tam tak kan thawh thin hi Pathian thin tiurtu mai a ni palh mai ang.

Amosa hun lai pawh khan sakhuana an la urhsûn hle a, thilpêk leh inthawi pawh an uar narawh. Sâwma pakhat pawh ni thum dan zela pe thei khawpin an sakhaw mi a, sakhua an ngai pawimawh a, Pathian thu erawh an awi si lo (Amosa 4:4-5). Pathian chuan sum a ngai pawimawh ber lo va, keimahni, kan thlarau a ngai pawimawh ber a. Sum ringawt kan pêk a, chhungril lam kan pêk tel si loh chuan Pathianin a pawm lo a ni. Pathian chuan keimahni leh kan sum zawng zawng hi a duh a. Keimahni tel lova kan sum ringawt kan pekin awmzia a nei lo, akn thlarau a boral hi a hlau ber zawk a ni. Sakhuana lak urhsûn ringawt hi chhunglam inserhna a tel si loh chuan awmzia a awm lo va, Pathian beng a thleng zo lo thin.

Pathian hian pawn lam mawina a thlir lo va, chhungril felna leh thatna a thlir zawk a. Sakhaw miin. la urhsûn hle mah ila, chhungril lam Pathian tana kan serh leh chuan si loh chuan awmzia a nei lo ang. Isua pawhin lehkhaziaktute leh Pharisaite chu thlân hnawih vâr, pawn lam chauh mawi, chhung lam erawh mitthi ruh leh bawlhhlawh awmna an ni, a ti hial a. Kan thinlungah Isua a lalber chuan si loh chuan, sakhaw mi eng ang ni mah ila, thlân a pâwn lam hnawih var ang tho kan ni.

3. Mipui aw/duh dan hi Pathian duh dan a ni kher lo

Saula'n a thil tihsual chhana a puh chu mipuite an ni. "Thil ka tisual dêr mai a ni: LALPA thupêk leh i thu chu ka bawhchhe reng mai a nih hi: mipuite ka hlauh va, an thu ka lo awihna lamah hian," tiin Saula chuan a sawi (I Sam. 15:24). Mipuiten tha an tih ang chu Saula hian tha a lo ti ve mai, mipui tihlâwm a tumna lamah Pathian pawi a sawi ta a ni. Heta lang chiang tak chu mipuiin aw hi Pathian duh dan a ni kher lo va, mipuiin tha an tih hi Pathian duh dan kalhtu a ni fo.

Rawngbawltu tam tak leh, ram hruaitu tam tak hian mipui tihlâwm kan tum lutuk a, Pathian duh dân aia mipui lâwmna tur leh, mitena tha an tih kan ngai pawimawh zawk thin hi Pathianin a rawngbawltu atan te, a mite hruaitu atantea mi a lo hnawl tawh thinna chhan a ni. Roreltute chu Pathian ruat an ni a (Rom 13:1), roreltuin a hna pawimawh tak chu mipuite Pathian duh dana hruai a ni a, mipuitena an hruai a nih chuan roreltu dik, Pathian tih mi a ni thei ngai lo ang.

Mipuiin Arona chu bawngno lem siam tura an tih avangin a siamsak a, Israel mipuite chu kawng dik lo lamah an kal phah a (Ex. 30:1), Pilata chuan mipui a hlauh avangin Isua a khêngbet ta a nih kha (Mk. 15:15). Mipui ngaihdan leh tha tihdan hi Pathian thu kalh a ni fo. 'Mipui aw hi Pathian aw a ni' ti thin mah se, Pathian duh dan a kalh chuan Pathian aw a ni thei lo. Rawngbawltu chuan a tih tur chu hlobet hring dup hmuna ranrualte tlattir a, hliam an neiha tuam dam a ni. Chaw leh tui thatna hmuna mipui hruai kha a tih tur a ni. Chutihlaia an duhna lam lama a kaltir mai chuan rawngbawltu tha a ni thei lo ang a, mipuiin an hnuh kal zawk, hruaitu tling lo, tihna a ni ang. Mipui aiin Pathian a hlauhawm a, mipui aiin Isua Krista duh dan leh zirtir kan ngai pawimawh zawk tur a ni.

Pathianina a ngaih pawimawh leh a ngaihhlutte hi kan ngaih pawimawh a, kan ngaihhlut chhung chuan Pathianin min awmpui ang a, min tanpui ang. Kan thinlung chhunga Isua kan laltir loh a, Pathian duh dana mite hmuha mawina leh an fak hlawhna kan ngaih pawimawh chhung chuan rawngbawltu tha kan ni ngai lo ang. Kan ngaihdan dik ber nia kan hriat chhung leh, kan ngaihdan kaltlangpui kan tum chhung chuan Pathian hian min hruai ngai lo ang, tih hria ila. Pathian duh dân leh a ngaih pawimawhte ngai pawimawha zâwm thei turin Pathian hnenah i inhlân thar ang u.

Monday 16 March 2015

Harhna leh tunlai thil

Mizoram hi Thlarau Thianghlim chenchilh ram kan ti a, sawi nuam kan ti hle. Tunhnaiah Mizoram hmun hrang hrangah harhna thâwm kan hria a, mi tam takin chu harhna chu chan ve duhin an pankhawm a ni. Hetihlai hian harhna chungchangah, tunhmaa kalsual leh zirtirna dik lo lo chhuah tawhte avanga a ni mai, kan fimkhur viau a, ringhlel ang lek lekin kan thlir. Fimkhur a tul viau rualin kan thlir dan leh kan beisei danah hian fuh tawk lo erawh a awm mai thei.

Harhna leh phûrna

Harhna hrim hrim awmzia hi kan man lo deuh thin niin alang. Harhna leh hlimna emaw phûrna emaw hi kan ngaihfin a, a chang leh dah hran lutuk kan tum thin. Harhna chu tawngkam pangngaiah chuan muthlu, muhil, chau, ngui emaw atanga thawh chhuah lehna, emaw phûr tharna emaw, thanharhna tihnate a ni thei ang. Mi thenkhatin harhna a ni lo e, phûrna ringawt a lawm an ti hi a dik tluantling lo deuhin ka hria. Mi a chau ngawih ngawih a, a hna thawh tur a thawh peih loh a, chumi hnua a rawn harh leh chuan phûrna a awm tel fo a, hna pawh chak zawkin a thawh that leh theih phah thin. Amaherawhchu chu damlo a rawn harh chhuah chuan a khaw hmuh a fiah a, a thil hriat a chiang thin. Harhnaah chuan thlarau lamah kan khaw hmuh a fiah a, kan thil hriat a chian phah thin a ni. Phûrna a tel avanga harhna emaw, Thlarau Thianghlim hnathawh tel ta lo ang hiala kan ngai hi chu kan tisual niin alang.

Pentikos Nia Thlarau Thianghlim a rawn thlen a, zirtirtena harhna an chanah khan phûrna a keng tel a, hlauhna avanga kimki khan phûr takin Chanchin Tha an hril a, tawng dangin an lo tawng a, miin an thâwm an hriat leh hriat loh an ngaihtuah tawh lo a nih kha.

Phûrna hrim hrim hi an sawihnâwm viau a, kei chuan a thatna tam tak a awmin ka hria. Phûr takngial pawh phûr thei tawh lo tam tak an awm laia a phûr thei tâwk kan awm hi a la lawmawm viauin ka hria. Phûrna pawh nise, miin Isua chanchin a buaipui phah a, inkhawm a taimak phah a, a tawngtai nasat phah a, Pathian a fak nasat phah chuan, phûr chuan tur awm tawh lo ai chuan a la tha hrim hrim a ni. Tihphûr zawh tawh loh chu a nun a chau tak zet tawh niah ka ngai. Chutihrual chuan phûrna ringawtah kan tâwp ang tih erawh a hlauhawm hle a, nun tak lai kha thlen phak tum ila, phûrna hi a tak tak ram min hruai thlengtu hmanruaah hman i tum ang u.

Mihring finna leh Thlarau Thianghlim
Rev. Vanlalbela thusawi pakhat ka hriatreng chu "Pathian hian fatu tur a duh" a ti. Isuan chhangper panga leh sangha pahnih a tihpun tum chungchang a sawia a sawi lan a ni. Tunlai khawvelah chuan fatu tur hian kan inpe tha peih ta lo a, chu bakah, a ei siam dan tur, eng chhang leh eng sangha nge, engtia siam tur nge tihah kan buai lutuk a, Thlarau Thianghlim hian fatu atan min duh ta lutuk lo niin alang. Pathianin a duh chu mal a sawm a, a tihpun tawh phunnawi leh, engtia a tihpun nge tih zawt zawt lem loa sem tawptu a duh a ni. Mihring kan intifing ta lutuk a, kan sem tur pawhin Pathian chuan a tipung duh ta meuh lo a ni âwm asin!

Kan ngaihtuah thui ta lutuk a, kan chhûtril ta lutuk a, Thlarau Thianghlim tan pawh hnathawh châkawm lo khawpin kan fing ta niin ka hria. Ngaihdan tha pui pui, Thlarau lem lo tak tak kan nei a, kan ngaihdan chu Pathian thu hleah kan ngai thin bawk si a, a buaithlak. Hei hi kan Harhna chanin a daih rei lohna thin a ni.

Hnathawh thulh leh Harhna
Mi thenkhatin harhna an chang a, hna pawh thawk hlei thei loin an awm a, kan sawisel viauin, thenkhatin kan thlir dan phei hi chu thatchhiatna lam thil nen kan kaihzawm a ni. Rev. Lalsawma ka kawm tuma harhna kan chan rei theih tâk lohna chhan leh harhna a thlen khât tak chhan a sawi pakhatah chuan, "Hmanlai chuan daipawn hmun remchang zawng zawng hi chu miten tawngtai nana an hman nasat avangin a bel tel tul thin," a ti a, tunlaiah hi chuan kan buai ta a, Pathian pawh kan au hman ta mang lo tih a sawi. Tunah chuan 'Work is Worship' tih kan changchawi lutuk ta a, Pathian hman theih pawh hian kan awm ta lo a ni ber mai. Bethel a, daipawna tawngtai tur pawhin a era kan er a ngai ta hle.

Hnathawh hi Pathian biakna a nih si chuan Pathian biak hi hnathawkah kan ngai lo tihna a ni em? Kan buai ta lutuk a, Pathian hian hman tur pawh a nei tlem ta niin alang. Hna leh tih tur, keimahni taksa thil kan dah pawimawh ta lutuk a, chu chuan materialism-ah min hruai lut tial tial a, Pathian tan hun kan pe tlem tial tial a, chu chuan kan nun chhungril hi a tiro a ni mai lo maw? Miin nileng lenga Pathian avanga hnathawh a thulh ngam hi a huaisen thlakin a taimak thlak ka ti hle a, Pathiana innghahna tak tak a tlingin ka hria. A ram leh a felna zawng hmasa tura Isuan min chah laiin, heng kan zawn avanga min pek belh chhah tur zawk, a free gift zawk hi kan zawng nasa lutuk ta zawk a ni. Lalpa nghaktute chu an tlachham ngai lo ang tih kan chhiar mek laiin, tlakchham kan hlau lutuk a, Lalpa hi kan nghak hman ta lo zawk niin alang.

Work is Worship
'Hnathawh hi Pathian biakna a ni' tih hi Mahatma Gandhi thusawi chhuah niin ka hria. A sawi chhuahna, a sitz im Volksleben hi Hindu philosophy a ni a, chu chu thil tha tih hmanga chhandamna chan chungchang a ni. Kristiante inzirtirna nen chuan a inhlat ang reng hle. Chutihrual chuan kan thatchhe tur ka tihna chu a ni hauh lo mai. Amaherawhchu Kristiante chu kan inzirtir dan a danglam a, chhandamna hi thil tha tih vang a ni lo, chuti lo chu miin an chhuang hlauh dah ang. Anni chuan chhandamna atan thil tha tih an dah pawimawh ber a, keiniah chuan rinna avanga khawngaihnaa chhandam kan ni. A bul thuta inang lo chu a lêrah pawh a inang thei hauh lo ang. Kristian kan nih chuan a laiah Isua a awm tur a ni, hnathawh ni loin. Kristiante thil thlir dan tur chu Christocentric a ni tur a ni a, engkimah Krista a laili berah a awm tur a ni.

Hnathawh hi ka sawi bawrh bang a ni hauh lo a, mahse Upa C. Ngurthantluanga thusawi, "Hnathawh paha Pathian rawng bawl loin, Pathian rawng bawl chungin hna i thawk zawk ang u," tih hi a dik hlein ka hria. Lehkha zir pawhin Pathian rawng bawl chungin zir zawk se, chu chu zir dan tur dik niin alang. Engkimah Pathian kan dah pawimawh ber loh chuan kan harhna chan te, Thlarau Thianghlim tihtharna kan chante hian rei a daih thei lo ang. Hnathawk nasa hnam leh ram, Pathian dah pawimawh lo zawktute ram dinhmun kan hriat hi. An ram a hausa a, sum leh pai pawh an ngah a, mahse an chhungril nun a tlabal a ni tih kan hriat kha. Pathian hian lalna chang phawt se, a dang chu a pahnihnaah i dah ang u.
(Published on Vanglaini March 13, 2015 Friday)