Tuesday 8 September 2020

US-a inthenna


Pew Research Centre-in US-a naupangte a zirchiannaah nu leh pa kara awm lo naupang an pung nasa hle.

Kum 1968 atanga zirchianna an buatsaih tanah hian a, kum 1968 kha chuan US-a naupang za zela 13 te chu nu leh pa kara awm ni lo, nupa inthen fa emaw, sâwn emaw an ni a, kum 2017 kha chuan hetiang naupang hi za zela 32 zet an tling tawh. Kum 1968 kha chuan nu leh pa kara awm naupang hi za zela 85 an ni thin a, tunah chuan za zela 65 an ni a, za zela 3 te chu an nu emaw pa emaw bulah pawh awm lo, pi leh pu emaw, hnuchham inah emaw, chhungte dang enkawlna hnuaia awm an ni.

Nu leh pa kara awm lo naupang, kum 18 hnuai lam zawng zawng hi kum 2017 khan US-ah hian maktaduai 24 zet an awm a. Heng zinga maktaduai 15 hi nuten an hmeithai pui an ni a,maktaduai 5 chu an nute in lamah emaw, an pate in lamah emaw an khawsa kawp kual a, maktaduai 3 te chu an patena an enkawl an ni.

Nu leh pa kara khawsa lo naupang an pun takna chhan hi Pew Research chuan inthenna a tam tak vang te, inneih hmaa nau piang, sawn an tam tak vangte a nih thu a tarlang. Nu leh pa innei ngei, an inneihnaa piang naupang panga zela pakhat nu leh pate hi a hnua inthen leh an ni.

Midum zingah nu leh pa kara awm lo naupang an tam ber. Midum naupang za zela 58 hi nu leh pa kara awm lo an ni a, Hispanic naupang zawng zawng zinga zaa 36 chu nu leh pa kara awm lo an ni. Mingo naupang zingah zaa 24 chu nu leh pa karah an awm lo a, Asian zingah zaa 13 chauh an ni thung.

Retheihna

CNN/Kaiser Family Foundation-in a zirchiannaah chuan America-a hnam lian pathum - Mingo, Midum leh Hispanic zingah Midum an rethei ber tih a lang. Chhungkaw khatin kum khat chhunga an sum lakluh chawhrualah midum chhungkua an hniam ber a, kum khatah chawhrualin USD 35,400 lalut ang an ni. Hispanic chhungkaw sum lakluh hi USD 42,500 a ni a, Mingo erawh USD 60,250 lai a tling thung. Pew Research tarlanah chuan Asian chhungkaw pakhat kum khat sum lakluh chawhrual chu USD 73,060 a ni a, Mingo aiin an khawsa thei tlangpui zawk.

Chhungkaw hausak lam tehnaah pawh Midum an hniam ber a, midum chhungkaw hausak lam hi chawhrualin USD 11,030 chauh a ni a, Hispanic chhungkua chu USD 13,730 a ni a, Mingo chhungkua erawh chu chawhrualin chhungkaw pakhat hausakna hi USD 134,230 hu zet a tling. Mingo zinga za zela 71.9 hi mahni in ngeia cheng an ni a, Hispanic zingah zaa 46.1 hi mahni ina cheng niin, Midum zingah zaa 42.4 an ni a, an hniam ber. Pew Research-in a tarlanah, Asia mi za zela 57 chuan anmahniin in an nei.

Midum zinga zaa 9.2 hi hna nei lo an ni a, Hispanic zingah zaa 6.3 an ni a, Mingo zingah chuan zaa 4.4 chauh hna nei lo an ni thung. Midum za zela 26.2 hi US-a rethei tia an sawi chin zingah an tel thei a, Hispanic-in an dawt a, zaa 23.6 an ni a, Mingo zingah chuan zaa 10.1 chauh an ni.

Inthenna leh retheihna

Heng atanga lang chu retheihna leh inthenna hi a inkungkaih nasa hle tih a lang. Retheihna lam thil hrang hrangah Midumho an hniam ngar ngar a, nu leh pa kara awm lo naupang pawh an tam ber. Hispanic-in an dawt a, Mingo chu an khan lo deuh hle. Retheihna tehna lamah hian Asian lam mi an lan loh avangin retheih leh hausakna avanga inthenna tlema tam nge, hnam leh chhungkaw pawm dan avang zawkin Asian zingah hian nupa kar ni loa awm fa an tlemna chhan tih sawi mai a harsa.

Nupa kar ni loa nau piang an tam hian hmakhua tha lo zawk a thlen thei. Mizote zingah pawh hei hian kan hriat a tul hle. Inneihna hi thil pawimawh a ni a, mihring, a nihna ang taka a than chhoh theihna tura pawimawh chu nupa kar, chhungkaw kim hi a ni. Inthennain hei hi a tihchhiat chuan naupang tan kawng dik lo zawh a hlauhawm zual hle.

Pawikhawihna

US-ah hian kum 2010 chhiarpuiah khan mihring maktaduai 321 an awm a. Mingo hi za zela 61 an ni a, Midum hi za zela 12.3 niin, Hispanic hi za zela za zela 17.6, Asian za zelah 5.3 niin, a bak zawng chu thlahpawlh leh Native American te an ni. Pawikhawihna lamah chuan, tharum thawha pawikhawihna thleng za zela 58 hi Mingo inhnamhnawihna a ni a, za zela 39 chu Midum an ni. Mihring tam dana chhutin, Midum zingah pawikhawihnaa inhnamhnawih an tam ber a, Hispanic-in an dawt a, Mingo chu pathumna an ni.

Heta tanga a landanah chuan mihring tam dan ngaihtuahin, Midum zingah inthen an tam ber a, pawikhawihnaa inhnamhnawih an tam ber a, rethei an tam ber bawk. Inthenna leh thil dang zawng zawng hi nghet takin a inkungkaih vek e tihna chu ni chiah lo mah se, eng emaw chen chu inzawmna a nei a ni. Chuvang chuan inthen loh hram hi a tha ber mai.

(Hispanic hi Puerto Rico, Mexico, Cuba etc atanga pem lut te sawina, Spanish tawng hmang Latin America ramte atanga pem lut sawina a ni ber)

Tuesday 25 August 2020

Evangelism - Kristiante mawhphurhna


Thuhmahruai

Mizoramin kan hman pawlh leh kan hriat pawlh fo chu Evangelism leh Evangelical tih hi a ni. Tunhma deuh khan (tun thleng pawhin a ni ang) branch tam tak chuan an huam chhunga ruihhlo ngai leh member hlate huikhâwm turin Evangelical Cell kan din a, kan nei deuh vek a ni. Evangelical tih hi a awmzia chu Chanchin Tha/Kristian inzirtirna mila nung tihna a ni. US-ah khuan 'Evangelical Christian' an tih chu keinin 'Kristian piangthar' kan tihna tluk a ni. Evangelism tih awmzia thung chu Krista Chanchin Tha puang darh emaw, Krista thuhretu nihna mite hmuha lan chhuahtir tihna te pawh a ni. Evangelical Cell kan tih chuan 'Kristian Piangthar awm khawmna' tiin a sawi theih ang a, anmahni intihchak tawn nana inpawlkhawmna a kawk thei ang. Evangelism Cell kan tih erawh chuan Chanchin Tha puangdarh tura inpawlkhawm, inhuikhawm sawina a ni thung. KTP ten kan hawi lam leh kan hmalak dan ngaihtuah chuan 'Evangelical Cell' ni loin, 'Evangelism Cell' tih hi a dik zawk awm e.

Evangelism - Thupek ropui

Isua Krista vana lak chhoha a awm dawn khan a zirtirte hnenah chuan, "Chutichuan, kal ula, hnam tina mi zirtirah te siam ula, Pa leh Fapa leh Thlarau Thianghlim hmingah chuan baptis ula, thu ka pek zawng zawng che u pawm turin zirtir rawh u," (Mat. 28:19-20a) a ti. Hetilai thu hi ngun taka kan chhiar chuan Isua hian min ngên lo a, 'In hman hunah' a ti hek lo; hetilai thu hi 'thupek' a ni. Thupek a nih chuan Isua ringtutena kan tih ngei ngei tur, kan mawhphurhna, kan kova tla a ni. Kan duh leh duh loh lam a ni lo a, kan peih leh peih loh lam a ni lo a, kan phur lai leh phur loh lai a ni hek lo, Kristian kan nih chhunga kan tih ngei ngei tur a ni.

Chanchin Tha hril ngai pawimawh kohhran apiang an nung a, an chak a, a ngai pawimawh lo kohhran chu an tlahniam tawlh tawlh thin. Kum zabi 16-na thlenga khawvel roreltu an tih hial chu Spain ram a ni a, khawvela missionary tir chhuak hnem ber an ni a; an thawh rah atangin South America ram zawng zawng Kristian ram a nih phah a. Kum zabi 17-na atanga Indopui II-na hma lam thlenga khawvela ram chak leh thiltithei ber chu Great Britain a ni an ti thin a, khawvela missionary tir chhuak hnem ber ram a ni bawk. Indopui II hnu lama khawvela thiltithei ber chu United States of America a ni a, tunlai thlenga missionary tir chhuak hnem ber ram a ni bawk. Isuan thu min pek awi a, tihhlawhtling nasa apiang an chak a, thil an ti thei a, Pathianin mal a sawm a. A ngaihthah apiang an tlahniam a, an chak lo mai a ni.

Evangelism chuan engte nge a huam?

Mi tam tak rilrua 'Evangelism' tih ruala rawn lang chu sakhaw dang betute zinga missionary tirh a lo lang nghal a. Hei hi Evangelism huang chhunga mi, Chanchin Tha hrilna pawimawh tak a nih rualin hei bak hi tunlai khawvelah chuan thil tam tak a awm ta. Missionary tirh chhuah hmanga rawngbawlna bakah hian Christian Evangelism tih hian zirna hmanga rawngbawl te, eizawnna hmang leh thil chi hrang hrang a huam a ni.

Ringlo, Kristian la ni ngai lote Kristiana siam chauh mai bakah tunlai khawvelah chuan Kristian ni tawh, inthlahdah leh ta chawhharh leh tihchak thlengin a huam thei tawh a. A hming maia Kristian kan tam tial tialnaah hian Isua thupek hlen chhuahna tur kan ngah tial tial a ni.

Mizoram chhungah

KTP ten Evangelism Cell kan dinin a tum leh a kawh berte chu kan chhehvela Kristian ve tho, biak in thleng pha tawh lo te, ruihhlo leh khawvel nawmna thlakhlelh avangin Pathian lam hawi ta lo te, sual phuarna avanga anmahnia chhuak thei lo kaih chhuah te a ni.

Kristian zirtirna leh nun dan hmanga inkaihhruai vek tumte awmnaah hian nawhchizuar, ruihhlo ngai, khawvel nawmna thlahlel, nun hahdam tum luat avanga biak in pan peih lo kan thahnem tial tial. Hengte hi Krista ke bula hruai a, Krista duhzawng nunin an chhungril a luah a, Thlarau Thianghlim awmpuina an neih theih nan beih leh thawhchhuah hi kan tum pakhat a ni.

Kan thlawhhma hi 'Missionary' kan tihte thlawhhma nen a har dan a inang lo hle a ni tih kan hriat a pawimawh. Mizoram chhungah chuan chul kan rît a ni ber a; chul rihah chuan hlo a har a, a thar pawh a hlawk lo thin. Chuvang chuan inpêkna a ngai em em a, teirei peih, dawh theih, thahnemngaih te hi a inkawp tlat loh chuan hlawhtlin a har.

Kan harsatnate

1. Ruihhlo leh ruihhlo ngai

Kan ramin kan buaipui em em chu ruihhlo ngaihna hi a ni. Mizoram hi ruihhlo tawlh rukna kawng pawimawh em em a ni a, Golden Triangle atanga ruihhlo rawn kal chu Manipur leh Nagaland, hel tamna ramah ai chuan dan leh thupek kenkawh chak tâwk lohna, zalên si, Mizoram kaltlangpui a awlsam zawk hle. Hei vang hian a siper kan dawng hnem tial tial ang. Zu zawrh khap leh khap lohin hei hi chu a nghawng lem loh avangin zu hi thlah zalên pawh nise kan harsatna hi a kiam phah chuang lo ang. India ram hi ei leh barah kan ngelnghet chho tial tial a, chu chuan Mizoram pawh a tha lamin min nghawng a, sum leh pai thawh chhuah a awlsam a, chu chuan nun nawmna min zawntir nasa a, hei vang hian ruihhlo ngai kan pung tial tial ang.

2. Nawhchizawrh

India ram hmasawnna avangin tunhmaa kan hmuh phâk loh thil tha tam tak Mizoram a rawn thleng tam tial tial a. Khawvel thila intlansiakna a nasa tial tial a, rualawhna a nasa tial tial. Hei hian sum hmuh nana mahni taksa zawrh/nawhchizawrh hreh lohna a siam tial tial ang. Make-up a tha tial tial a, incheina a nalh tial tial, chumi leina tur sum tuak dan erawh kan duhtui lo tial tial. Rualawhna hian kawng dik loah min hruai nasa tial tial a ni.

3. Nawmsak thlakhlelhna

Tunhmaa kan hriat loh thil nuam a lo chhuak tam tial tial a. Thianhoa nula rîm dual dual ai chuan mahni in luma games khelh a nuam ta zawk mah a, tuikang nghah paha nula rim ai chuan ride dun a hahdam zawk. Biak ina attention taka thut ai chuan ina hahdam taka thuta phone khalh melh melh kan thlahlel mah ta zawk. KTP hnatlanga kal ai chuan thianhoa picnic kan phur ta hle zawk mai. Hei hian ruihtheihthil pawh ti lem lo, zuk leh hmuam pawh ti lo, fel ve tawp, kohhran bêl ngai lo a siam hnem tial tial.

4. Kawppui neih har leh fa neih tlêm

Evangelism huang chhungah nupui pasal neih chungchang hi leng lo angin a ngaih theih laiin, Mizoram dinhmun thlir chuan a leng ve tlat tho mai! Kohhran ngaihsak lo, zu hmun vela tâl mai mai thinten fa an nei zung zung a; heng an fate hi kohhran ngaihsak lo mite enkawlna hnuai a nih avangin sakhuanain an nunah thu a sawi lo tial tial. Kohhran bêla ngaihsak mite zingah erawh nula tlangval lengrei kan pung tial tial thung. Heng mi, kohhran ngaihsak mite hi han ngaih maiah chuan fa enkawl tha thei tur zawka ngaihte an ni. Piangthar aiin piangthar lo an inthlahpung chak zawk a, hei hian Mission Field a tizau tial tial a ni. Pawikhawih hreh lo an pun tial tial a, Krista zirtirna ngaithla tam loten fa an ngah zawk zel avangin thil tha lam hi chu a bet hret hret zel ang.

Hmalak dan tur

1. Midang veina rilru kan neih a tul ta hle mai. Intha en mai mai anga kan kal zel chuan kan dinhmun hi a duhawm loh thei. Midangte vei tur leh midangte Krista ke bula hruai a tulzia hi KTP member-teah hian kan inhrilh tam a pawimawh hle.

2. Krista thu zawm kan tum tak tak a ngai. Isuan thu min pêk hi kan ngaihtuah chhuak fo thin em? Isua ni se engtin nge a tih ang tih kan ngaihtuah fo a tul a, chumi tur chuan kan inzawh tawn fo pawh a tul awm e.

3. KTP thiltum pali zinga pakhat chu 'Krista Chanchin Tha puandarh' tih a ni. KTP te hian kan thil tum tihhlawhtlinna tur ai hian kan thiltum leh innghahnaa lang lem lo thil kan buaipui nasa tial tial. Kan agenda te hi KTP thiltum phawk lam chi a tam a ngai a, chumi tur chuan keimahni pawh kan inenlêt fo a tul. Kan programme buatsaih thinte hi keimahni hlim leh lâwmna tur nge kan thil tum tihlawhtling tur zawk? tihte hi i ngaihtuah fo ang.

4. Inpêkna tel lo chuan hma a lak tak tak theih loh. Ruihhlo ngai leh mi awm-eu-te kawng dika hruai a, Krista ke bula hruai tur chuan kan inpêk a ngai a, kalsan kan neih a ngai. Kan thiante bula tâp chawt reng kan tum a nih chuan kan hlawhtling thei lo ang.

5. Huho nun kalsan ngam a ngai bawk. Branch anga hma kan lak chauh loa hetiang mite zinga hmalak tum lem lo, kal pêl mai mai thei kan nih chuan kan inenlêt a ngai. Branch-in hmalak dan tur ruahmanna nei lo pawh ni se, mimal tin hian keimahni tih tur ang theuha kan ngaih loh chuan kan hlawhtling tak tak thei lo ang.

6. Tawngtai leh Pathian pawlna tel lo chuan kan tum kan hlen thei lo ang tih hriat tur. Ringtu chu a tawngtai thin tur a ni a, mut dawn leh chaw ei dawn chauh ni lo, hun dang remchang apiangah kan tawngtai tur a ni. Biak in chhuata thingthi deuh khera tawngtai kan tum a nih chuan kan tawngtai thei lo fo ang. Inthiar lai te, lirthei khalh lai te, kawnga kal laite pawh hian a tawngtai theih a ni. In lamah Pathian thu kan chhiar fo tur a ni.

7. Ruihhlo ngai leh nun pawlawhte hmachhawn tak tak tur chuan Thlarau Thianghlim hmachhuan ngam tak tak nih a tul mai bakah, hetiang lama thiam bik hi kan mamawh tial tial. A huhoa bawh huk a, fel duak chi a nih loh avangin Branch leh Bial hminga mithiam zawk rawih hi a hun ta viau mai

8. Mahni eizawnna bansan thak khawpa inpek hi a harsa tial tial a, chuvang chuan midang, mithiam zawk, tawnhriat nei leh, heti lama tui mite rawih/hman hi chîng ta ila. Anni tana eizawnna leh rawngbawlna kalkawp nghala beih hi a awlsamin, inpek a harsa lo zawk. Heti lam zawng hian kan rilru kan sên tam a tha.

Bawih thahnem lo

Lk. 17:10-ah chuan "Chutiang bawkin nangni pawhin, in hnena thupek zawng zawng anga in tih hnuin, 'Bawih thahnem lo kan ni e; kan tih tur rêng a ni kan tih ni,' ti rawh u,' a ti a" tih kan hmu. Ruihhlo ngaite kawng dika hruai tura zankhaw tairek thlenga kan men a, mahni in lum chhuahsan a, kâwm kil leh daikil kara kan fehchhuah hian midang aia ti tha, inpe bik kan ni lo, kan tih tur rêng ti kan ni tih kan hriat a pawimawh. Hetiang ti ve lo, ti peih ve lo kan nih erawh chuan 'Krista bawih' tia insawi ve tur kan ni lo ang.

Kan inkhawm a, thian leh chhungte kalsana kan chhuah reng a, zan rei tak tak thlenga member hla, ruihhlo ngai leh awm tha duh lote Krista Chanchin Tha kan hrilh vek hnuah pawh, thil tha chuangtlai ti kan ni lo, kan tih tur ve rêng ti kan ni tih kan inhriat a pawimawh. Isua chuan, hetiang thil kan tih zawh vek hnuah pawh 'Bawih thahnem lo kan ni e; kan tih tur rêng a ni kan tih ni' ti turin min ti a ni. Hengte kan tih miah loh emaw, kan tih that peih loh emaw phei chuan 'Bawih sual leh zawmthaw pa' tia koh tur kan ni ang.

Miin biak in an pan a, Krista an pan theih nana theihtawp kan chhuah a, mi rêl leh sawichhiat kan hlawh phah pawh hian, thil tha tih belh kan ni hran lo, tih tur awm sa kan ti a ni. Miin awmpui a nei a, a awmpuiin hmun a phiah duh loh a, ei rawngbawl a ngaihsak miah loh chuan awmpui tha lo, chhiahhlawh rintlak loh a ni tihna a ni. Ei rawng bawl vekin, tih tur awm zawng zawng ti zo vek mah se, thil ropui tak ti a ni chuang lo, a awmpuituin a awmpui chhan a tihlawhtling ve mai a ni a, han fak hluai tur pawh a ni chuang lo. Chutiang chian chuan keini pawh hian rawngbawlna chanvo tihlawhtling tura theihtawp kan chhuah a, hah kan intih a, thawkhnem nia kan inngaih lai pawh hian, kan tih tur kan ve chauh zawk a ni. Chuvang chuan, 'Bawih thahnem lo kan ni e, kan tih tur rêng a ni kan tih ni' tih hi kan rilruin i vawng tlat ang u.

Wednesday 5 August 2020

Rawngbawl vs. hnathawh?

Hnaruak zawnna pakhatah hian hna thawk tur an duh thu leh diltu chu kohhrana inhmang vak lo ni thei se an duh thu an chhuah a. Hemi chungchanga hian khel a hlawh hle thin a, Kohhran thalaite hian hna tak tak thawk tur chuan an buaithlak tih te, zirna leh thalai activities-ah inhman chungchangte sawi a ni fo thin.

Ruaitu tu pawhin a hna thawk tur chuan taima leh rintlak an duh vek a. Chawlh la fo thin leh eng eng emaw chhuan lam siama kal tlai leh haw tlai fo thinte an duh lo. Hemi kawngah hian 'Work is worship' tih hi sawi a ni fo a, taima taka kan thawh chuan, dik taka kan thawh chuan Pathian biakna pawimawh tak a ni tih kan sawi thin.

Taimak hi a pawimawh hle a, Bible pawhin a chawisang hle. Gideon-a pawh Israelte hruaitu ni tura koh a nih laiin hna a thawk a, Mosia pawh a beram ven laia koh a ni a, Petera te pawh lên an den laia koh an ni. Thufingte buah phei chuan taimak pawimawhzia a sawi châmchi a, thatchhiatna chu a sawi chhe hle.

Work is Worship
Hnathawh pawimawhzia sawi nana Sap tawng thuchheh kan thehlar tak chu hnathawh hi Pathian biakna, 'Work is worship' tih hi a ni. He thu hian sawi a nei thui hle a, a pawimawh hle a, hnathawh hi mihringte tana thil pawimawh, hmasawnna innghahna pawimawh tak a ni. Amaherawhchu heti zawng hian ngaihtuah ila - Pathian biak hi hnathawkah kan ngai em?

Hnathawh hi Pathian biakna a ni tih pawm tlat si, Pathian biak hi hna tha tak thawka ngai leh si lo a awm theih. Hna aia Pathian kan dah pawimawh zawk si loh chuan eng ang pawhin thawkrim mah ila, Kristiante thlirna atang chuan thil dik ziktluak a ni thei lo ang. Pathian biak pawh hi hna pawimawh tak thawka kan ngaih theih hunah hnathawh leh thawhrimna awmzia kan hre tak tak chauhin a rinawm.

Rawngbawltu chuan a hna aiin Pathian a dah pawimawh zawk tur a ni a, a laiah Isua a dah tur a ni. Isua aia hnathawh a dah pawimawh zawk chuan Kristian tak taka chhiar a harsa deuh mai thei. Amaherawhchu, Kristian dik tak chu a thatchhe thiang lo a, a taima ngei ngei thin.

Pathianin tute nge a koh?
Pathian hian a rawngbawl turin thatchhia a ko ngai lo tih kan hria a, mi taima a ko thin; Gideon te, Mosia te, Petera te atang chauh pawh hian a lang chiang hle a ni. Amaherawhchu kan hriat tel tur chu Pathianin mi taima leh inpe a ko thin tih hi a ni.

Mosia hian koh a nih hian a hnathawh lai a kalsan a, Gideona pawhin a kalsan a, Petera pawhin a lên a kalsan tih kan hmu. Pathian hian mi taima satliah a ko ngai lo a, mi taima, mahse Pathian avanga a hnathawh mawlh mawlh lai pawh kalsan ngamte hi a ko thin. Pathian tana mi inpe phal turte hi koh leh sâwm an ni a, taima em em, Pathian avanga a hna kalsan ngam lote leh phal lote a ko ngai lo.

Ruai ropui tehkhin thu (Lk 14:15-24)
Isuan tehkhin thu a sawi, Ruai Ropui Tehkhin thuah hian mi pakhatin ruai ropui tak a siam a, chuta ei tur chuan mi a sawm a. A mi sawmte hi mi taima tak tak an nih hmel a, mahse an buai êm avangin a sawmna hi an hnawl vek a ni.

Pakhat chuan lo a lei a, chumi ena a kal avangin ruai a kil ve hman lo a. Pakhat chuan sebawng tuak nga a lei a, pakhat chuan nupui a nei a, an kal thei lo. Pahnih hian an eizawnnaa an buaizia chu chhuanlamah an hmang a, hna an thawh nasatzia a lang a. A zâna zânin lo en turin pakhat a kal a, chutiang bawkin pakhat pawhin sebâwng en turin a chhuak a ni. Pakhat leh chu chhungkaw ngaihsak mi, chhungkaw uap lum ngai pawimawh mi a ni a, nupui a nei a, a kal hman lo a ni.

An taimak êm avang te, chhungkua an ngaih pawimawh êm avangtein Pathian sâwmna an tihhlawhtling thei thlawt lo a, ruai kil turin midang sawm an ni ta zawk.

Kan taimâk êm avang te, hna kan ngaih pawimawh êm avangte hian ngaih pawimawh hmasak ber tur Isua sawmna hi kan hnawl ang tih a hlauhawm hle. Rawngbawl tura chhandam kan ni a, hei hi kan dah pawimawh ber a ngai a ni. Hnathawh hi pawimawh em emin, mihring kan nih chhunga thil tul a ni a, chutihlai chuan hna kan thawh nasat avanga Pathian rawng kan bawl hman loh palh chuan kan tih tur kan ti lo tihna tho a ni ang.

Fimkhur ngaihna Rawngbawlnaah
Pathian thu atanga thlir chuan hnathawh emaw eizawnna, mahni pumpuarna ai chuan Pathian hi a hmasa zawk tur a ni a, a pawimawh berah a awm tur a ni a, ngaih pawimawh ber tur a ni. Pathian rawngbawl hi mihringte mihring kan nih chhan pawimawh em em a ni. Hetih mek lai hian, rawngbawlnaah hian fimkhur a ngai hle.

Pathian rawngbawl nia kan inhriat reng lai hian keimahni rawng kan inbawl chawp a ni thei. Mi hriat hlawh nih tum vang te, pawimawhna eng emaw tal neih kan duh vangte leh Pathian lam hawi chiah lo emaw thleng pha chiah si lo a nih chuan Pathian hian a ngai haw hle a ni. Zan tin chhuakin, keimahni eizawnna kalsan thak thak pawh ni ila, Isua Krista hmu pha lo, Kalvari tlang thleng pha si lo rawngbawlna a nih chuan a pawi viau ang. Chuvang chuan, 'Rawngbawl' kan intih hian tu rawng nge kan bawl le?

Pathian rawngbawlna dik takah chuan ramin hma a sawn a, mipuiin kawng dik an zawh a, chhungkua a hlim a, kohhran hlim a, khawtlang leh ram a nuam thin. Chutiang rawngbawlna chu kan thleng pha em tih ngaihtuah fo a ngai. Thufingte 14:12 & 16:25-ah chuan, 'Mi ngaiha kawng dik ni awm taka lang, a tawp chu thihna kawng ni si a awm' a ti. Chuvang chuan 'Tu rawng nge i bawl?' tih zawhna inzawt reng chungin Lalpa rawng hi thahnem ngai takin i bawl zel ang.

Wednesday 15 July 2020

Human Rights leh Kristianna

Tunlai khawvelin a buaipui, miin a bawhchhiat leh chhiat loh an ngaihven leh ngaihchân, ram tam takin inpuhmawhna behchhan bera an hman pakhat chu Human Rights chungchang hi a ni. 'Ka rights a nia lawm' tih chu keini Mizote ngei pawhin kan sawi châmchi a ni ta. US-a hmunpui nei, Open Doors chuan kum tinin Kristiante rahbeh nasat ram, an rights an palzut nasat ram an thlang chhuakin, khawvel hriatah an tar chhuak thin a, N.Korea hian pakhatna a luah deuh ziah a, Muslim ramten an dawt thliai thliai thin. Hetiang taka khawvel titi phunglêng luah nasatu Human Rights kan tih hi eng nge ni le?

Human Rights
Mihring hi kan han pian chhuah phat hian mihring kan nih avanga chanvo chan tur, kan neih tur thil a awm a. Chung kan chanvo leh kan neih tur, keimahni ta bil liau liau turte chu Human Rights kan tih hi a ni. Mihring kan nihna anga kan nun chhohna kawnga zalênna bulpui kan neihte hi a huap vek a; mihringin hlutna leh dikna kan neihte hi kan nihna tur ang kan nih theih nan humhim a, inzahsak tawn a tul a ni. Human Rights tih Henry David Thoreau-a rawn hman chhuah hmasak nia ngaih a ni. Human Rights hi vantlang nun a lo nawm a, a lo that zawk theihna tura a innghahchhan pawimawh nia ngaih a ni.

Rights tih hrim hrim hi chi hnih lianpuiin a then theih. Pakhat chu Natural Rights a ni a, hei hi tuma min pêk ni lo, mihring kan nih a, kan pian chhuah atanga kan chanpual hrim hrim a ni. Nun hi mihring kan niha kan chanvo a ni. I nunna tiderthawnga mi a chêt chuan i Natural Rights kha a tiderthawng tihna a ni. Pakhat leh chu Legal Rights an ti a. India khua leh tui ka nih chuan vote ka nei ngei tur a ni a, vote ka neih theihna tura min dâltu chuan ka legal rights min rahbehsak a ni.

Rights kan neihte hi min humhimsak turin khawvelah pawl hrang hrang an awm a, UNO ngei pawhin Human Rights chungchangah thupuan chhuah pawimawh em em a nei a (UN Declaration of Human Rights). Right palzûtna a awm em tiin khawvel ramte hi an inenthla tawn a, insawiselna chhuanlam bera an hman a ni.

India ramah hian kan danpuiah Fundamental Rights a chuang a, chu chu khua leh tuiten rights an neih ngei ngeite a ni. Hengte hi mihring kan nihna leh khua leh tui kan nihnaa kan neih a, kan chen a, kan hman theihte a ni. Mi rethei rahbeh leh chanvo chhuhsak te, mi chan ai eisak te hi dân bawhchhiatna lian tak a ni.

Kristiante tan
Tunlai khawvela mihring ngaih pawimawhna leh mihring nunna dah hlutna hi Kristian zirtirna atanga rawn pâr ti ila a sual lo mai thei. Bible zirtirnaah chuan mi retheite hnehchhiah leh dikna rah beh chu Pathian pawi sawina lian tak a ni. Tunlai khawvelah pawh hei hian ngaihven a hlawh a, 'Mihring rahbeh an ni em? Diknain ro a rel em?' tih chu Human Rights pawl hrang hrangte ngaihven a ni. Mihringin, mihring a nihnaa a duhthlanna a hman theih loh a, dânin a chanvo tur ngeia a ruat pawh a chan loh chuan Human Rights-in palzut a hlawh a ni an ti thin.

A vun rawng a danglam avangtea a ta tur midangin a chhuhsak emaw, a pek duh loh emaw chuan a rights kha rahbehsakin a awm tihna a ni. Mihring chu thlamuang taka awm tur a nih laia tuin emaw a rikrap emaw, thlamuanga a awm theih lohna tur thil eng emaw a thlen chuan, chumi rights chu humhalhsak a ngai tihna a ni. Mihring chu a lo pian chhuah phat atangin nung turin dikna a nei a, nunna chu a chanvo a ni a, mi tuin emaw a duh ang anga a tihtawpsak ngawt tur a ni lo. Mihring a nih chuan  in leh lo a din thiang a, chu chu miin a duh ang angin a thiahsak ngawt tur a ni lo. Heng, miin an rights an palzutsak a, an chhuhsakte tan hian Thuthlung Hlui hunah khan zawlneiten nasa takin an bei thin. Mi rethei, an dikna leh chanvo an chhuhsak leh rahbehsakten an chanvo tur dik tak an chan theih nan zawlneite khan lal leh milian an pawisa lo a, Pathian aiawhin heng rahbeh tuarte tan hian an ding a, tihduhdah an tâwk a, tân inah an khung bawk a nih kha.

Zawlneite hna hi tunlai khawvelah kohhran leh Kristiante hian kan thawk chhunzawm reng a, mi rethei, rahbeh tuar leh an chanvo tur miin an chhuhsakte tan hian Kohhran leh Kristiante an au chhuak reng a, thuneitute leh sorkar mi liante pawh sawi loin, an tihdik lohah an sawisel a, mi rethei leh rahbeh tuarte tan hian an la bei reng a ni. Kristian kan nih a, Krista Kohhran kan nih chuan hei hi kan hna pawimawh leh kan tih tur a ni a. Kristian thalai chuan a thalaipui, a chanvo ve tur rêng pawh tute emaw thuneihna hman sual avanga a chân lohna turte a vênpuiin, chutiang thil a thlen chuan a au chhuak ngam tur a ni.

Kan hriat sual thung le...
Rights leh dignity chungchangah hian kan thangharh viau tawh a, kan inzirtir mek zel bawk. Chutihlai chuan hriat sual tam tak kan nei thung si. Kan inenfiah a, kan insiamthat loh chuan Pathian pawi kan sawi ang a, midangte tan tlûkna kan siam ang tih erawh a hlauhawm hle. Kan duh dan ang diak diaka kohhran rorelna a kal loh a, kohhranin hma a lak loha kan sawisel hi khawvel mite thlirah chuan kan 'Rights' a ni mai thei a, amaherawhchu Bible zirtirna atang erawh chuan kan tih tur a ni chiah em? a tih theih. Mahni tanghma haina chi khat a ni daih thei a, kalsualna thlentu a ni thei. 'Ka rights a nia lawm' kan ti thlazen a, Isua engtin nge a sawi a, a tih le? tih erawh kan ngaihtuah chang lo fo.

Mahni rights kan hriat a, kan claim mêk lai hian Isua zirtirna erawh a danglam thung hle. Mat. 5:39-ah chuan 'Kei erawh chuan ka hrilh a che u, mi sual dodal suh u; i biang ding lama bengtu hnenah chuan a lehlam pawh dawh rawh. Tin, tupawhin i lakah thupawi siamin, i kawr lak a tum chuan, i puan pawh laktir nghal rawh. Tin, mêl khat kala phût luitu apiang che hnenah mêl hnih kal rawh' tiin Isuan min zirtir. Hetilai thu hi uluk takin chhiar ila, 'Ka rights alawm, ka ti ang chu' tih hi Isua zirtirnaah chuan a leng tam vak loh hmel hle mai.

Lal Isua nun dan leh a zirtirna pumpui hi han en ila, mahni rights claim turin min zirtir miah lo! Isua pawh kha a chungthu an rêl khan insawifiahna hun engmah an pe lo a, a rights an palzutsak nasa hle, mahse a phunnawi hauh lo. Isua hian mahni rights claim turin min zirtir lo a, midangte rights humhimsak tur erawh chuan min duh thung; hei hi kan hriat a tul khawp mai. Keini Kristiannaah hi chuan kan rights kan claim a, midangte rights rahbehsak mah se, ka rights ka neih theih phawt chuan pawi kan ti lo. Midang mualpho mah se, kei ka mualpho loh chuan pawi kan ti miah lo a nia! Midangte rights humhimsak tur erawh chuan Isua kha a che na hle thung. Khatih hunlaia vantlangin an ngaihsan leh an chung en, Pharisaite leh Sadukaite kha, midang rights an rahbehsaknaah chuan hlau miah loin a sawisel siah siah ngam a, ama rights erawh humhim a tum hran lo. Midangin an chanvo tur dik tak an chan theihna tur a nih phawt chuan a chanvo tur dik tak pawh chân vek mah se pawi a ti hauh lo.

Mahni rights claim ngar ngar chunga beihnaah ai chuan mahni chanvo tur pawh chân ngama rawngbawlna hian mite thinlung a hneh zawk. Kristian hmasate Rom sorkarin a tihduhdah chiam khan, Kristiante khan an chanvo an chan theihna turin beiin nawr ngar ngar se, mite thinlung an hneh mawh viau ang. Amaherawhchu Krista tan a nih phawt chuan an basic right, nung tura dikna leh chanvo an neih pawh pe phal khawpa an inpekna khan mite thinlung a hneh a, Rom ram ngei pawh Kristian ram a nih phah ta zawk.

Tlipna
Tunlaia Kristianten kan hriat thar atana pawimawh tak chu Krista tana kan dikna leh chanvo chân ngam hi Kristian nun, Kristan min zirtir kha a ni tih hi a ni. Krista aia kan rights kan dah lian lutuk te, kan zalênna tur kan dah pawimawh lutuk avangte hian mite thinlung hi kan hneh thei ta meuh lo niin alang. Krista tan a nih chuan kan dikna leh chanvo hi kan chân ngam a ngai a, chutiang a nih tak tak hunah chuan kan thusawi aiin kan nun hian Chanchin Tha a puang darh nasa ang a, mite thinlung kan hneh thei ang.

Friday 3 July 2020

Zu leh Tribal

Mizote hian zu hi kan buaipui nasa hle a, kan buaipui lutukna lamah kan tihlu a, in duh an pun phah ang lek leka sawi pawh a awm. Zu kan han zuar a, kan thi zut zut mai a, tichuan kan khap leh. Zu khap leh khap loh hian thihnaah hian nghawng chu a nei viau chuan a hriat. KTP report-a a landanin, kum 2017 khan KTP member thi 469 an awm a, kum 2018-ah mi 471 thiin thi an pung a; zu khap a nih hnuah kum 2019 khan thi an tlahniam hret a, mi 453 an thi. Zu khap a nih tâk avanga thi hi tlêm ta nge tih erawh zu khap a nih leh hnua report vawi khat atang hi chuan chiang tak chuan a sawi ngam chiah loh nain, chhuidawn theih tak chu a ni ngei mai.

Mizote hi zu in thiam lo bik, zu buaipui nasa bik angin kan insawi thin a; kan chîn em em chu zir chianna awm mumal lo leh inchhiar zau zuina awm lem lo a, nia kan ngaih, thudik ber âwm ang maia sawi luai luai leh ziaktu thenkhatten huai huai tak taka an ziak hi chu a him lo. Ziaktu lar, hming nei chin tawhte hi chuan hetianga kan sawi a, kan ziak dawn a nih chuan eng emaw tanchhan fel tak neih hmasak a, tlêma inchhiar zau deuh a tha thin mang e.

Ram dang tribal-te
Khawvelin zu in thiam lo leh chhiatpui nasaa an sawi chu American Native, Red Indian kan tih hote hi an ni. Tlêm han chhiar mai pawhin an lo buaipuiin, an hnam pawhin an chhiatpui hle tih loh rual a ni lo. US-a Native American leh Alaska-a lo chêng hmasa thi zawng zawnga za zela 11.7 chu zu leh a kaihhnawih vang a ni a; khawvel huap ang chuan thi zawng zawng za zela 5.9 hi zu leh a kaihhnawih a ni. Zu avanga an harsatna hi khawvel huap ang chuan a lêt zetin a tam zawk tihna a ni.

Kum 2006-2010 chhunga thihna chungchang chhinchhiahah, American mipui nawlpui aiin Native American zingah zu leh a kaihhnawih avanga thihna hi a lêt li (4) zetin a tam zawk. Heng thihnate hi zu rawih avanga motor chetsualna te, thin tha lo, zu avanga mahni intihlum leh zurui tluksual leh chetsual vangte a ni. (Wikipedia: Alcohol and Native Americans)

Australia-a lo chêng hmasa Aborigines te khu, mak tak maiin Australia mipui nawlpui ai chuan zu in lo zawk tura ngaih an ni a. Amaherawhchu zu an in vêk vêk thung erawh chuan Australian mipui nawlpuite aia in thiam lo zawk tura ngaih an ni a, an taksa hriselna leh himna atana hlauhawm khawpa in chîng zawk an ni thung a. Zu leh a kaihhnawih avanga damdawi in panpui ngai zawk tura ngaih an ni (https://www.health.gov.au/health-topics/alcohol/alcohol-throughout-life/alcohol-and-aboriginal-and-torres-strait-islander-peoples).

India ram tribal leh hnam hnufual
Mi hrang hrangin an zir chiannaa an sawi lan fo chu India ramah hian Scheduled Caste, Scheduled Tribe leh hnam hnufual dangte hi midangte aia zu in thiam lo zawk kan nih thu hi a ni.

Jharkhand vela tribal-te zu avanga harsatna tawh dan an zirchiannaah tribal zingah hian zu avanga harsatna chi hrang hrang hi a nasa zawk a ni tih hmuhchhuah a ni a. A chhan pakhat chu heng mite zingah hian inthlahchhawn lama zu hnathawh lo chhâwntu (pharmacogenetic leh metabolic) te hi tribal lote nen a inan loh vang nia rin a ni (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3573575/).

Scheduled Caste leh Scheduled Tribe-te zingah, hnam dang aiin, zu leh zuk leh hmuam a hluar hle a. Caste dang zawng aiin heng pahnih leh hnam hnufual dangte hian zu an in duh zawk (more likely to drink) zawk thu tarlan a ni bawk (https://openscholarship.wustl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1024&context=brown_facpubs).

North East-ah Arunachal mite an zirchiannaah zu a hluar hle tih a lang a, Kristian leh Buddhist sakhaw zuituteah aiin anmahni hnam sakhua la zuite zingah zu in leh zu avanga harsatna nei an tam ber (https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/15332640.2017.1355766?scroll=top&needAccess=true).

Mizote leh zu
Heng zirchianna atang hian Mizo kan nih avang hrim hrim leh zu khap a nih avanga zu in thiam lo hrim hrim ai mahin tribal leh hnam hnufualte hian zu an in thiam lo zawk a, chu chu Mizoteah hian chiang takin a lang nih hmel zawk. Zu zawrh a nih chhung khan zu avanga harsatna pun belh thu an sawi châmchi a, thihna pawh nasa takin a pung niin an sawi.

Zu hi kum li-nga vel han zalên se, kan thiam mai ang an ti tak nain, Red Indian-te ang kan nih hlauh chuan kan thiam chuang lo ang. Red Indian te zingah kum za têl zu a zalên a, an chhiat phah nasat avangin khuahkhirhna chi hrang hrang an zam a, chuti chungin tun thlengin, US-ah chuan a hnam anga zu in thiam lo berte zinga mi an la ni reng a. American Addiction Centers-in a tarlan dan chuan US-a mi hrang hrang awm zingah za zela chhutin a tlangpuiin Native American zingah zu in lo an tam ber nachungin, a inte erawhin an in thiam lo ber. Mingo, mihang leh chi dang zawng aiin Native American zingah zu avanga buaipui ngai, za zela chhutin an tam ber.

Hengte a nih avang leh tribal leh hnam hnufual zawkte dinhmun en hian Mizote tan pawn zalên taka zu in tur awm lo hi a fuh zawkin alang a. Sorkar hmasa lamah khan zu hi awmze neia khuahkhirh an tum viau nain, a thei lo ropui mai bawk si. Tuna kan tana tha ber tura lang chu zu hi zalên lem lo se tih hi a ni.

Wednesday 19 September 2018

Hnam dangte - Israelte nâka hlîng : Tunlai Mizoram dinhmun nena khaikhinna

Tunhma deuh atang tawh khan kan chhehvela hnam dangte hian Mizote min zuam sawt hle tiin kan sawi thin a; ngaihbel theih tur thil tam tak a thleng thin bawk. Tunhnaiah Chakma chungchangah boruak a awm thar deuh reng a, chutiang bawkin Tuikuk chungchangah thuthar a awm deuh reng bawk. Chutih mek lai chuan hmar lama Mizoram ramri chu Assam-in a rawn nêk hle niin kan hria a, MZP lamte pawhin vuak tuar khawpin an zu humhalh a nih kha. Kan chhehvela hnam chak lo zawka kan ngaih leh, kan pi leh puten an ngam thin zawkten kan ram an rawn luah a, Mizo mipuite chungah harsatna an thlen an thlen ta mai hi Bible hlimthla atangin i'n thlir dawn teh ang.

I. Israelte hnena Pathian thupêk
Israelte Kanaan rama an luh dawn khan Pathian chuan hnam dang awmte chu hnawt chhuak vek turin a ti a (Ro. 2:2-3), anni nena thù thlung lo tur te, inneih pawlh lo turtein a hrilh a (Ex. 34:12-13; Deut. 7:2-5), mahse Pathian thu an zâwm famkim ta lo. Bokim khuaah LALPA vantirhkoh a inlar a, chu chuan an chhehvela hnam dangte chu Pathianin a hnawh chhuahsak dawn tawh lo tih a hrilh a, 'In nâka hlîng ang an ni zawk ang' tiin a hrilh a ni (Ro. 2:3). Heng hnam dang, an hnawh chhuah loh leh an chimih lohte hi a hnu zelah Israelte tan chuan thang leh hlîng an ni hle a, Pathian an hawisanna chhan tam tak pawh a ni.

1. Israelten Pathian an hawisan
Vantirhkohin a hrilh ang chiahin thil a thleng chho ta. Israelten Pathian duh loh zawng an tih apiangin Pathianin hnam dang kutah a pe a, Israel mi, Pathian hnam thlante chu an that teuh teuh thin a ni. 'Israelte chuan LALPA mit hmuhin thil sual an lo ti ta a' (Ro. 3:7,12; 4:1; 6:1; 10:6 etc) tih a nih apiangin Pathianin a hawisan thu kan hmu a, hnam dang kutah a pe a ni. Hnam thlan, hnam thianghlim ni tura a thlan chhuahte (Deut. 7:6) chu an hnawh chhuah tak loh, thu an thlunpui hnam dangte chuan an tiduhdah a, an rapbet thin a ni. Pathian an lam a, Pathian lam an hawiin Pathian chuan chhan chhuaktu tur hruaitu a pe a, chung mite chu Roreltute tiin kan sawi a ni.

Hruaitu tha awm lohna hmunah chuan mipuite an kal dik rei thei lo a, an chênpui leh an chhehvela hnam dangte tih dan tha lo chu an la chhawng thuai zel thin. Mipuite hian hruaitu tha an mamawh a, hruaitu tha an awm chuan kawng dik an zawh mai thin.

2. Lalten Pathian an hawisanna leh hremna
Israelten lal an neih hnuah an ram kalsiam leh dinhmun chu an lalte kutah an innghat thui ta hle. Davidan Israel ram a tinghet a, a pa beih hahna leh Pathian tihna zarah Solomonan ropui takin ro a rel a; Solomona nawmchenna avangin a thih hnuah Israel ram chu ram pahnihah then a ni ta a ni.

Hmar lam, Israel lam chuan Pathian Jehova an kalsan a, chumi rah chhuah chu lalna inchuh avangin anmahni leh anmahni an inphiar ru a, tâm leh khawkhêng hmangin Pathianin a hrem thûl, an harh chhuak chuang lo. An depa hnam, Davida leh Solomona hunlaia an awp hnuaia awm thin Suria chu Pathianin a tungding a, an indoin an innghirngho reng a, a châng leh Moab ram, Israelte aia tlem leh chak lo zawk thin chu Pathianin a tungding a, an beih tâwk an tling em em reng mai a ni.

Chhim lam, Juda ram lam pawh an lalten Pathian an hawisan a, Pathian duh loh anga ro an rel chuan an chhehvela hnam chak lo zawk, tunhmaa an awp hnuaia awm thin, an chhiah khua ni thinte chu Pathianin a tichak a. Edom te, Amon te, Moab te pawh Pathianin a tilian a, an hmelmaah a siam thin a ni. Lalten Pathian duh dana ro an rel a, dik taka an tih a, mipui an ngaihsak a, Pathian duh loh thil tihbo tuma hma an lak chuan an hmuingil a, an ramah ralmuanna a awm thin a ni.

II. Mizorama hnam dang
Mizoramah Lusei nawlpui an luh hi chuan hnam dang an awm mang lo a, Chakmate pawh hriat tur an awm lo thin. British-in min awp hnuah Chakmate hi khawthlang lamah an lo lang tan a, Mizoram a buai hnu atangin an rawn pêm lut nasa ta a ni. Tuikuk pawh hi tlêm tê tê chu tunhma chuan an awm thin mah na. Israelte nena kan inan lohna lai chu Israelte chuan hnam dang ram an va chhuhsak a, Mizoram chu Mizo hnahthlakten kan luah lum fel hnuah hnam dang an rawn lut a ni.

Chûng hnam dang, tunhnaia Mizorama rawn lût leh awmte chu tunah chuan an lo langsar ta hle a, kawng thenkhatah chuan Mizoten kan tluk lo ta fo mai. Chu mai bakah Mizote laka an chêt ngam dan hi a mawi lo ta hle a, Mizote min zuam sawt viauin a lang. Keini aia tlêm leh chak lo zawka kan ngaihte hetianga hma an sawn a, Mizote tana hnawksak anga an lan tan tak chhanah hian Thuthlung Hlui hlimthla atanga thlir hian kan tidik lo zawk niin a ngaih theih ta viau mai.

Hetianga hnam dangte an lo len tâkna chhanah hian kan ram hruaitute rorel dik loh vang hi a ni thei mai ang em? Israel lalten Pathian an hawisan apiangin Pathian an chhehvela an hnam aia chak lo thin a tichak ang hian, heng kan chhehvela hnamte hi Pathian duh loh dan kan tih apiangin Pathianin a tichak ve thin angin a ngaih theih tlat mai. Hetianga hnam dangten phût sang tak an neih ngam a, min beih min beih ngamna chhanah hian kan Pathian kan hawisan a ni thei mai ang em? tih te hi chhut tham a awm ve hian ka hre deuh a! Kan nâka hlîng ni tura Pathian min pek an ni thei mai ang em?

Hei bakah hian Roreltute hunlai atang tawha Bible-a lang chiang tak chu Pathian tihtu hruaitu tha an awm loh chuan an ramah milem biakna a pung a, Pathian duh loh zawng tihna a punlun thin. Mizoramah hian zu leh ruihhlo hmansualna te, duhâmna (milem biakna - Kol. 3:5) te a pung nasa em em a, hei hi eng vang nge ni ang? Kan ram hruaitute hi an that tâwk loh vang a ni thei ang em? Nge, khawvel kalphung pangngai ve reng zawk ni ang?

III. Gerim - hnam dang
Chakma leh Tuikuk kan tihte hi Bible tawngkam tak chuan 'Gerim' an ni. Bible hian Gerim dinhmun hi a dah hnuaihnung lem lo; Israelten an nawm an mâka an tih turah a dah lo a, chanvo a neihtir thlap a ni.

Deut. 10:18-ah chuan 'Ram dang mite (gerim) chu ei tur leh silhfente pein a hmangaih thin' tiin Pathian nihna tarlan a ni. Heta 'ram dang mite' a tih hi Gerim a ni a, a awmzia chu Israelte bula chêng ve, a ram leilung fa ni lote sawina a ni. Lev. 19:33-34-ah chuan, "Tin, ram dang mi, in rama khawsa ve an awm chuan in tichhe tur a ni lo. Ram dang mi in zinga khawsate chu in tan in rama mi reng ang an ni tur a ni a, nangmah i inhmangaih angin i hmangaih tur a ni," a ti. Rorelnaah thlei bik an ni tur a ni lo a (Deut. 1:16), Israelte ang bawkin thil sual tih chungchangah pawh inhumhimna khua an chang ve vek a ni (Num. 35:15). Chutihrualin heng hnam dangte hian Israelte chunga Pathianin tih tur leh tih loh tur a tihte chu an zâwm ve ngei tur a ni (Lev. 18:26). Chuvang chuan kan chhehvela hnam dangte hi kan tichhe tur a ni lo a, kan rapbet tur a ni lo. Chutihrual chuan dân an zâwm ve tur a ni a, thupek an awih ve tur a ni ang.

Monday 20 March 2017

Laih-Puam

Bul tanna
Kum 1847, thâl khaw ro vanglai tak a ni a, California phei chu a lum lehzual hle; taima vak lo tan phei chuan chhuanlam a tha a, daihlim hnuaia tawmbo mai pawh a remchang hle. Putar John Sutter erawh chu a intunnunna tur ngaihtuaha a chhuah a ngai a, ni a sat leh sat loh ngaihtuah a hun lo.

Putar, khabe hmul pawr ve tak, a thawmhnaw inbel atang rêng chuan thuhriltu emaw, sumdawng emaw a ni lo tih hriat ngawih ngawih John Sutter chu khawvelin 'mi ropui' tia a chhiar zingah engtikah mah a lang pha dawn lo va, pa taimate zingah pawh a lang pha chuang lo. W. Marshall-a thawhpui pakhat ve mai a ni a, buhrawtsawmna hmun an din chu a hming chherna a ni ve mai, a bak thil dangah a ropui em em lo.

Chumi tûk kher kher chu ni pawh a sa tha lehzual hle a, ni êng chuan a no nalhna zawng zawng dah thain a rorumna leh a tawrhhlelhawmna a chhuah ni maiin alang a. Putter John Sutter pawh tûk dang ang bawkin hnathawkin a chhuak leh ta a. A hmaa lui kawr a lo kal fo tawhna thinah a tuithawl thun khah pahin a'n chawl zawk a, chumi pah chuan lui chhuata thil tle vât vât chuan a mit a la tlat. Luia a thil hmuh en chiangin a luh chilh a, chu thil tle var var chu eng dang ni lovin rangkachak tlang a ni tlat! A mit a nuai a, mahse rangkachak ngei a ni; a mitvai ni lovin. A hnathawh tur pawh ngaihtuahin lovin khuaah a tlânpui thuai a, midang a entir a, rangkachak ngei a ni tih an nemnghehpui a ni.

Chu thu chuan reiloteah America khawthlang lam a fan chhuak a, khawchhak lamah a chho zel a, khawvelin tun thlenga a hriat, 'California Gold Rush' chu a intan a ni ta dêr mai, Sâp Laih-Puam chu!

Laih-puam
California-a rangkachak hmuh chhuah thu chuan ram kâng ang maiin a vêl a fan chhuak a, hmun tin hmun tang atangin California Laih-Puam chu hlawkpui ngei tumin a khau kâpin mi an rawn pung khawm a. Khawchhak tawp New York atang te, Alabama leh Latin America lam atangtein mipui an rawn chhuak mur mur mai a. Laih-Puama hlawk ve ngei tum chuti zat zingah chuan vannei tâwk an awm a, vanduai ta pawh tam tak an awm.

Hausak thut duhna mihring thinlunga awm rawn puak chhuak chu a nasa kher mai. Prairies phaizawla Commanche, Sioux, Cherokee leh Red Indian dangtena an phil tur pawh pawisa lo leh, ruk hmang leh suamhmang rual kuta tualthi mai thei an nih pawh ngaihtuah chang lo lêkin, hausak thut duh avangin Laih-puam hlawkpui ngei tumin mipui an rawn pungkhawm a. Misual tawn chu sawi loh, ramsa tihbaiawm tak tak kuta ram daia ring rawlh mai thei an nihna zawng zawng theihnghilhin, sum leh paia hlawk tumna chuan hmun hrang hrang atangin a ûm chhuak a.

Hausak thut tum tam tak chuan an tum hmun, California an thleng pha lo kher mai. Mississippi lui pawh kân hman ta lo mi tam tak an awm a, a kân theite pawh Rocky Mountain-ah te an tlu hlum a. California thleng thla thei eng emaw zat zingah laih-puam lai ve ngei, mahse kut bênga awm, tiau vut leh lung nawi mai lo chu lai chhuak ta lo tam tak an awm bawk. Hlawhtling tlêm tê zinga thenkhat chu, an thawhchhuah ve chhun suamhmangten an chhuhsak bawk. Hausak thut châka mi tam tak tuihalna chu tihreh a ni chuang lo; inthahna, insuamna leh tharum thawhnate chu a chanchin ken belh a ni lek ta fang zawk. Chu chu a ni, Dan Fogelberg-an 'And some would curse John Sutter's Mill, Some men's thirsts are never filled' a lo tih ni.

Duhâmna chimawm
Hausak thu duhna leh, hahdam zawka sum hmuh duhna hian mihring hi a lo va ti â nasa thei tak êm! Spanish Conquistador ten El Dorado zawngin South America dung leh vâng an fang a, eng ruai an hmu chhuak lo. An kal kawnga an thil tihchhiat, American Civilization ropui tak te avangin khawvelin a dem a ni. Fountain of Youth inzawnsiakna khawvel chuan Caribbean thliarkara lo cheng hmasate he khawvel ata a nuai bo bawk!

Mizote pawh hi hnam fing zawkte beidawn tawh hnuah hausak thut châknain min man ve leh hnuhnawh a! Chiahpuam avanga kan buainain reh lam a pan mêk laiin awke banga awm mai mai kan thlêk kan thlêk a, gram eng zat nge a tlin tawh ang, tih ringawt kan ngaihtuah a. Awke-in kan tuihalna a fah zo ta chiah lova khehpuam lamah kan lût leh ta. Hausak châka tuihal mihring rilru rapthlakzia hi kan ngaihtuah ngai em?

Environmental Issue hi a bul thut atangin chhui dawn ila, kan mawhpuh ber tur chu khawthlang ramho duhâmna a ni ang. A leh pek tur pawh ngaihtuah miah lo va, pawisa tam tak an hmuhna tur ringawt ngaihtuaha thil siam chhuak a, thing leh mau leh, nungcha chena an tuar nasatzia hi! Chutah hnam mawl zawkte nun dan, nature nena inzawm tha em em, an mamawh an hmuh duh tâwk mai a, hausak tum lova mitina kan mamawh kan hmuh theihna tur an ngaihtuahna khawvel chu 'uncivilize' min tihsak mai a. Red Indian hovin 'Ghost Dance' an tih hnua ram lawi (bison) an rawn kir mai thin a, chuta tanga an ei khawp tâwk an lo kah ve ang chu hnam mawl zia niin an ngai a, a vun hralh atana an duh avangin an veh rêm lek lek a nih kha.

Mihring duhâmna hi chin tâwk nei lêk lova kan chhuah zalen chuan kan leilung hian a tuar a, kan mihringpuiten an tuar a, mahni ngei pawhin kan chhiatpui thin. Khawvelin hausakna a ken, a rah hi mi zawng zawng mamawh phuhru tâwk a ni a, mahse hausakpui tum chuan he khawvel hausakna hian a daih ngai lo ang. Mahni chan tur tâwk aia tam chan kan tum theuh avangin hmasawnna tur sum pawhin a thlenna tur hmun a thleng thei lo thin a nih hi. Chiahpuam a ni emaw, khehpuam a ni emaw, laih-puam pawh chu lo ni ta tehreng se, mihring min phuarkhawmtu zawk chu kan mamawh inphuhruk tawnna hi a ni a. Duhâmna hian mihring min thendarh a, huatna leh innghirnghona a thlen thin.