Friday 3 July 2020

Zu leh Tribal

Mizote hian zu hi kan buaipui nasa hle a, kan buaipui lutukna lamah kan tihlu a, in duh an pun phah ang lek leka sawi pawh a awm. Zu kan han zuar a, kan thi zut zut mai a, tichuan kan khap leh. Zu khap leh khap loh hian thihnaah hian nghawng chu a nei viau chuan a hriat. KTP report-a a landanin, kum 2017 khan KTP member thi 469 an awm a, kum 2018-ah mi 471 thiin thi an pung a; zu khap a nih hnuah kum 2019 khan thi an tlahniam hret a, mi 453 an thi. Zu khap a nih tâk avanga thi hi tlêm ta nge tih erawh zu khap a nih leh hnua report vawi khat atang hi chuan chiang tak chuan a sawi ngam chiah loh nain, chhuidawn theih tak chu a ni ngei mai.

Mizote hi zu in thiam lo bik, zu buaipui nasa bik angin kan insawi thin a; kan chîn em em chu zir chianna awm mumal lo leh inchhiar zau zuina awm lem lo a, nia kan ngaih, thudik ber âwm ang maia sawi luai luai leh ziaktu thenkhatten huai huai tak taka an ziak hi chu a him lo. Ziaktu lar, hming nei chin tawhte hi chuan hetianga kan sawi a, kan ziak dawn a nih chuan eng emaw tanchhan fel tak neih hmasak a, tlêma inchhiar zau deuh a tha thin mang e.

Ram dang tribal-te
Khawvelin zu in thiam lo leh chhiatpui nasaa an sawi chu American Native, Red Indian kan tih hote hi an ni. Tlêm han chhiar mai pawhin an lo buaipuiin, an hnam pawhin an chhiatpui hle tih loh rual a ni lo. US-a Native American leh Alaska-a lo chêng hmasa thi zawng zawnga za zela 11.7 chu zu leh a kaihhnawih vang a ni a; khawvel huap ang chuan thi zawng zawng za zela 5.9 hi zu leh a kaihhnawih a ni. Zu avanga an harsatna hi khawvel huap ang chuan a lêt zetin a tam zawk tihna a ni.

Kum 2006-2010 chhunga thihna chungchang chhinchhiahah, American mipui nawlpui aiin Native American zingah zu leh a kaihhnawih avanga thihna hi a lêt li (4) zetin a tam zawk. Heng thihnate hi zu rawih avanga motor chetsualna te, thin tha lo, zu avanga mahni intihlum leh zurui tluksual leh chetsual vangte a ni. (Wikipedia: Alcohol and Native Americans)

Australia-a lo chêng hmasa Aborigines te khu, mak tak maiin Australia mipui nawlpui ai chuan zu in lo zawk tura ngaih an ni a. Amaherawhchu zu an in vêk vêk thung erawh chuan Australian mipui nawlpuite aia in thiam lo zawk tura ngaih an ni a, an taksa hriselna leh himna atana hlauhawm khawpa in chîng zawk an ni thung a. Zu leh a kaihhnawih avanga damdawi in panpui ngai zawk tura ngaih an ni (https://www.health.gov.au/health-topics/alcohol/alcohol-throughout-life/alcohol-and-aboriginal-and-torres-strait-islander-peoples).

India ram tribal leh hnam hnufual
Mi hrang hrangin an zir chiannaa an sawi lan fo chu India ramah hian Scheduled Caste, Scheduled Tribe leh hnam hnufual dangte hi midangte aia zu in thiam lo zawk kan nih thu hi a ni.

Jharkhand vela tribal-te zu avanga harsatna tawh dan an zirchiannaah tribal zingah hian zu avanga harsatna chi hrang hrang hi a nasa zawk a ni tih hmuhchhuah a ni a. A chhan pakhat chu heng mite zingah hian inthlahchhawn lama zu hnathawh lo chhâwntu (pharmacogenetic leh metabolic) te hi tribal lote nen a inan loh vang nia rin a ni (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3573575/).

Scheduled Caste leh Scheduled Tribe-te zingah, hnam dang aiin, zu leh zuk leh hmuam a hluar hle a. Caste dang zawng aiin heng pahnih leh hnam hnufual dangte hian zu an in duh zawk (more likely to drink) zawk thu tarlan a ni bawk (https://openscholarship.wustl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1024&context=brown_facpubs).

North East-ah Arunachal mite an zirchiannaah zu a hluar hle tih a lang a, Kristian leh Buddhist sakhaw zuituteah aiin anmahni hnam sakhua la zuite zingah zu in leh zu avanga harsatna nei an tam ber (https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/15332640.2017.1355766?scroll=top&needAccess=true).

Mizote leh zu
Heng zirchianna atang hian Mizo kan nih avang hrim hrim leh zu khap a nih avanga zu in thiam lo hrim hrim ai mahin tribal leh hnam hnufualte hian zu an in thiam lo zawk a, chu chu Mizoteah hian chiang takin a lang nih hmel zawk. Zu zawrh a nih chhung khan zu avanga harsatna pun belh thu an sawi châmchi a, thihna pawh nasa takin a pung niin an sawi.

Zu hi kum li-nga vel han zalên se, kan thiam mai ang an ti tak nain, Red Indian-te ang kan nih hlauh chuan kan thiam chuang lo ang. Red Indian te zingah kum za têl zu a zalên a, an chhiat phah nasat avangin khuahkhirhna chi hrang hrang an zam a, chuti chungin tun thlengin, US-ah chuan a hnam anga zu in thiam lo berte zinga mi an la ni reng a. American Addiction Centers-in a tarlan dan chuan US-a mi hrang hrang awm zingah za zela chhutin a tlangpuiin Native American zingah zu in lo an tam ber nachungin, a inte erawhin an in thiam lo ber. Mingo, mihang leh chi dang zawng aiin Native American zingah zu avanga buaipui ngai, za zela chhutin an tam ber.

Hengte a nih avang leh tribal leh hnam hnufual zawkte dinhmun en hian Mizote tan pawn zalên taka zu in tur awm lo hi a fuh zawkin alang a. Sorkar hmasa lamah khan zu hi awmze neia khuahkhirh an tum viau nain, a thei lo ropui mai bawk si. Tuna kan tana tha ber tura lang chu zu hi zalên lem lo se tih hi a ni.

No comments:

Post a Comment