Monday 16 July 2012

PCI Thurin leh Calvin-a TULIP

Mizoram Presbyterian Kohhran hian thurin 10 kan nei a. Thurin tawikim tak mai a ni a, a ziak a tlêm ang huin a huam erawh a zau hle thung. Mi tam tak chuan thurin pawimawhna hi kan hre lo mai thei; thurin chu Bible thu tum fel tak neia ziak chhuah hi a ni. Thurin neih loh hi kohhranah chuan a pawi thei hle a, Bible thu mahni tuipui dan zawng zawnga hrilhfiahna hian inthendarhna, innghirnghona leh inenhranna a thlen thei.

Mizoram Presbyterian Kohhran (Presbyterian Church of India) hi kalphungah Presbyterian a ni a, Pathian thu pawm danah hian Reformed niin kan sawi thin. Reformed Kohhran kan tihte chu Calvin-a Pathian thu hrilhfiah dan tha bera ngai a, chutianga inzirtirte chu an ni. Hetiang zâwnga thlir hian Mizoram Presbyterian Kohhran (PCI) hi Reformed Kohhran a ni chiah em? tiin zawt ta ila, chhân a har hle ang. He zawhna hi tuna chhân kan tum ber tur leh kan chhui zui tur a ni.

Presbyterian Church of India

Tuna Presbyterian Church of India tia koh hi a tirah chuan Presbyterian Church in Assam tih a ni thin a. Kum 1901 khan India chhim lama Presbyterian Kohhran thenkhat chu an inzawmkhawm a, a hnuah American Arcot Mission leh Scottist Presbyterian mission pahnih - Church of Scotland leh Free Church of Scotland te, leh Madras chhehvela mite an inzawmkhawm leh a. Kum 1904 khan India hmara Presbyterian Kohhrante nen inzawmin, Presbyterian Church of India an din ta a ni. A hnuah Congregationalist te nena inzawmin, kum 1924 khan United Church of Northern India din a ni.

Tuna Presbyterian Church of India tih hming pu ta ber hi Welsh Calvinistic Mission-ina a phun an ni a. Kum 1841 atang khan Welsh Calvinistic Methodist hian Khasi ramah rawng an bawl tan a, chuta tang chuan India hmarchhak hmun hrang hrangah an thawk ta zel a ni. Khasi ram hi Presbyterian chakna hmasa a ni a, tunah hian Meghalaya state bikah hian Synod pathum (Biateram-in a huam chin chhiar tel lovin) a awm a. Khasi & Jaintia Synod pahnih - Sepngi leh Mihngi chu Mizo Synod dawta lian ber ber pahnih an ni.

Welsh mission-in rawng an bawlna chu a lo lian chho zel a, kum 1867 khan Khasi Jaintia Presbytery siam tan a ni a. Kum 1895 khan Presbytery 5 awmin, Assembly (tuna Synod kan tih ang hi) siam a ni ta bawk a. Kum 1910 khan Mizoram pum chu Presbytery pakhatah dah a ni veleh ta a ni.

A tir chuan Welsh Calvinistic Methodist tia hriat leh koh an ni thin a, kum 1926-a Sylhet-a khawmpui neih atangin India hmarchhaka mite hian Presbyterian tih hming an pu tan a, Wales rama mite aiin Presbyterian hming hi an pu hmasa zawk a ni. Kum 1923-a Shillong-a Assembly chuan Assembly pathum (tuna Synod ang hi) a siam a rawt a, heng khaikhawm tur hian Synod siam a remti a (Synod hi tuna General Assembly tlukpui a ni). Kum 1953-a Silchar-a Assembly neih chuan Assembly hming chu Synbod tiin a thlak a, Synod chu Assembly tiin a thlak thung a. Churanchandpur-a kum 1972-a Assembly chuan Presbyterian Church in Assam tih chu Presbyterian Church in Northeast India, tiin a thlak a, kum 1992-a Mairang-aAssembly chuan Presbyterian Church of India tiin a thlak leh ta a ni. Tunah hian Synod pariatah awmin, Khasi & Jaintia Synod te hian Regional Assembly an nei a, an vaia khaikhawmtu chu General Assembly hnuaiah a ni. General Assembly hnuaiah Regional Assembly a awm a, chumi hnuaiah Synod awmin, Presbytery, Bial leh Tualchhung Kohhran tiin an inkhaichhâwng a ni.

PCI Thurin-ah hian 10 (sawm) a awm a, Thurin thuhmahruaiah chuan Nicaea Thurin, Apostol Thurin, Westminster Confession leh Welsh Confession of Faith te chu rawngbawltute, Upa te, Pro. Pastor leh Pastor te zirtir tlak nia an pawm thu an tarlang a. Thurin an siamthat hret hma kha chuan "Pathian thu hrilhfiahna tha tâwka ngaiin' tiin heng a chunga tarlante hi sawi an ni. Thurin 10-te hi Thuhmahruaia Thurin pawimawh a tarlante nen hian inanna leh inlaichinna tam tak nei mah se, a pumpui thua lak chuan a danglam hlein a lang.

PCI Thurin 10

PCI hian Thurin 10 a nei a, heng a Thurin lakna hnar nia lang chu United Church of Nothern India (UCNI) a ni (Tochhawng, Rosiamliana. The Ten Articles of Faith of the Presbyterian Church of India). UCNI hi kum 1924-a din chauh kha a ni a. Kum 1904 khan Presbyterian Church of India din a ni a. Kohhran inpumkhatna zawn kawngah PCI hi hma latu hmasa niin, congregationalist te nena inzawmin UCNI hi an din ta a ni.

UCNI hian Thurin felfai tak, 12 an nei a. He Thurin hi tuna PCI, India hmarchhaka mite hian an hmang zui niin alang. UCNI Thurin 12 te leh PCI Thurin 10 te hi a thuah pawh inang deuh chiah chiah a tam mai a, PCI hian UCNI Thurin hi tlemin a kai tawi deuh chauh niin alang (Confession of Faith of the United Church of Northern India).

Tuna PCI Thurin thuhmahruaiah chuan Westminster Confession te, Welsh Confession of Faith te chu Pathian thu hrilhfiahna tha tawka ngaiin, a rawngbawltu zawng zawngte zirtir tlak nia a pawm thu a chuang a. Thurin I-ah chuan Bible thu a awm, zirtirna dik lo thei lo a nih thu a lang a. Thurin II-na hian Pathian chungchang a sawi a, III-naah Trinity kan hmu a, IV-naah Pathianin ama anpuia mihring a siam thu leh, mi zawng zawng thlahtu thuhmun kan nih thu a chuang a, Thurin V-naah chuan mihring sual tlûk thu leh Isua Krista chungchang a tarlang. Thurin VI-nain Thlarau Thianghlim chungchang a sawi a, Thurin VII-nain Chhandamna a sawi a, Thurin VIII-naah chuan Sakramen pahnih - Baptisma leh Lalpa Zanriah te tarlan a ni. Thurin IX-na hi ringtute tih tur tarlanna a ni a, Thurin X-naah chuan hun hnuhnung thu tarlan a ni.

Arminianism, leh TULIP

 

(Remonstrance) leh TULIP Tobul

Kum 1600 bawr vel khan Holland (Netherlands)-ah Arminianism leh Calvinism chungchangah inhnialna nasa tak mai a chhuak a. Arminianism chu Jacob Arminius-a zirtirna zuitute an ni. Aminius-a hi Calvinist mi ropui Theodore Beza ke hnuaia seilian a ni a. Amaherawhchu amah zirtirtu zirtirna lo angin a kal ta a ni.

Arminius-a hian chhandamna chungchangah te, ruatlawk chungchangah te Calvin-a zirtirna hi a hnial a. A hnuah a zirtirten an rawn chhawm zui zel a. Arminius-a thih hnu kum khatah (kum 1610-ah), Arminius-a zirtirna (Pathian thu hrilhfiah dan) zuitu Arminians te chuan thupuanchhuah (creed) panga (Five Remonstrance) an tih chu Holland ram thuneitute hnenah an theh lût a. Hetah hian minister 46 laiin hming an ziak a ni.

Arminians tena an thu thehluhah chuan, pakhatnaah hian Pathian chuan leilung pian tirh ata tawh khan rem lo ruat tawhin, tupawh Isua ring a, a thu zâwmtute chu chhandam an ni ang a, ringlote chu thiam loh chang an ni ang, tih a ni a, pahnihnaah chuan tlanna chu mi zawng zawng tan a ni a, mahse Krista ringtute chauhin sual ngaihdamna tak tak leh tlanna hlimawm chu an chên ang. Pathumna chuan mihring chuan amahin chhandamna tling khawngaihna a nei lo va, a duhthlanna hmang tur pawhin chakna reng a nei lo; kalsualna leh sualna avangin thil tha tak tak a ngaihtuahin a ti thei tawh lo. Thlarau Thianghlim kaltlanga Kristaa a pianthar phawt a ngai a ni, a ti a. Palina chuan Pathian khawngaihna chungchang sawiin, khawngaihna hnathawh chu mihringin a lo hnar thei a ni a ti. Pangana chuan piangthar tawh chuan Isua Kristan Thlarau Thianghlim kaltlanga a puih avangin thlêmna a do hneh thei a, amaherawhchu chhandamna chu a tluksan leh thei (chhandamna bo thei) a ni, a ti.

Five Remonstance hian Calvin-a zirtirnaa thil pawimawh tak tak - Pathian khawngaihna chu mihringin a hnâwl thei lo/dang thei lo tih te, Pathianin thlan bik - vanram kai tur leh hremhmun tla tur a nei a ni, tih te, Lal Isua tlanna hna thawh chu thlante tan a nih thu leh, chhandamna a bo thei lo (Perseverence of Saint) te a rawn hnial a ni. Hemi hnial lêt nan hian November 13, 1618 atanga May 9, 1619 chhung khan Synod of Dort neih a ni a, Canons of Dort an siam a, hei hi tun hnu zela Reformed Kohhrante thurin innghahna pawimawh tak a ni chho ta zel a. Arminian-tena Five Article chhân lêt nan hian Five Points of Calvinism an tih, TULIP tia an sawi chu an phuah chhuak bawk a ni.

French mi John Calvin-a hi kum 1509 khan a piang a, kum 1530 vel khan Roman Catholic atangin a chhuak a. France ram hi Roman Catholic ram a nih avangin Protestant ten tihduhdahna nasa tak an tuar a, chuvang chuan Calvin-a hian France chhuahsanin Switzerland-a Basel khuaah a raltlân ta a. Switzerland-ah hian insawhnghetin, Geneva khawpui chu khawpui tawp tak atangin khawpui thianghlim takah a chhuah a. Kum 1536 khan a lehkhabu hmingthang, Institute of the Christian Religion a chhuah a. Kum 1564 khan kum 54 mi chauh niin a thi ta a ni.

Calvin-a zirtirna khaikhawmna an tih thin, TULIP lampum hi Total Depravity, Unconditional Election, Limited Atonement, Irresistible Grace leh Perseverence of Saint tihnate a ni.

Total Depravity

Mizo tawng chuan sawi ila, Chhe lailet dêr tihna a ni ang. Calvin-a chuan heti hian a sawi "Pathianin a tira mihringa a dah/pêk chu sual avang chuan a chhia (corrupted) a, thilthlawnpek danglam bik a pek (supernatural gift) pawh mihring atang chuan phelh thlak (stripped) a ni (Insitute of Christian Religion 2.2.12). Book 2, Chapter 2, Section 12-ah vêk hian Supernatural gift chu rinna, felna, Pathian hmangaihna, thianghlim duhna te a nih thu a ziak a, hengte hi mihring chhungrilah hmuh tur a awm tawh lo a ni, a ti. Calvin-a chuan a kuangbâng erawh tlêm azawng a la awm niin a sawi a. 2.2.12-ah chuan, finna leh thuthlukna siam kawngah a kuangbâng a la awm a ni tih sawiin, mahse chungte pawh chu a chak lo va, thim zingah chiah luhin a awm a. Mihring hriatthiamna te chu a chhe vek lo deuh a, a then azar tih chak lohvin a awm a, a then azar tihchhiatin a awm a ni, a ti. Mihring duhthlan theihna chu tisa châknain a thunun a, mihringin a tha tihzawng tipuitling thei turin a chak tâwk tawh lo a ni, a ti.

Book 2, chapter 2, section 6-ah chuan khawngaihnain mihring a pui a nih loh chuan chhia leh tha hriatna ringawt atangin mihringin thil tha a ti thei lo a ni, a ti a, thlante chuan khawngaihna bik (special grace) avangin siamtharna (regenaration) kaltlangin an ti thei a ni, a ti. 'Mihring rilru leh thlarau leh taksa hi sual hlâwm chhe lailet dêr chu a ni lo,' tih hi chu Calvin-a sawi dan nena enin a tawngkam a na mah mahin alang (Rev. Lalchhuanliana. Fimkhur rawh: TMEF Zirtirna lakah). Hetianga keuhthluk hi Semi Pelagianism rawngkai a ni.

Rom 3:10-ah chuan, 'Tumah mi fel tak reng an awm lo, Pakhat mah an awm hauh lo;" a ti a, châng 18-ah chuan, "An mithmuhah Pathian tihna rêng a awm lo," a ti bawk. Marka 7:21-23-ah chuan mihring thinlung atanga chhuak thil tha a awm loh thu kan hmu a, Rom 6:20-ah chuan mihring chu sual bawiha awm a nihzia kan hmu bawk. Mihring chuan thlarau lam thil a hrethiam lo va (I Kor. 2:14), Pathian nen an inhmelma a (Eph. 2:15), thinurna fa kan ni thin (Eph. 2:3). Isua chuan, "Keimah lovin engmah in ti thei si lo," a ti (Joh. 15:5).

Sual avangin thihna a lo awm a (Rom 5:12), Thlarau Thianghlim tanpuina lo chuan mihring chu Pathian ram thuah chuan mitdel leh bengngawng mai a ni (Mk. 4:11-12). Pathianin a khawngaihna nasa tak avanga mi a tinung a nih loh chuan keimahni theihna chuan Pathian lamah kan nung thei lo (Eph. 2:1-5).
Hemi chungchang hi PCI Thurin-ah hian tlêm a lang a. Mahse, kan thusawina leh mi tam takin Bible kan hrilhfiah danah hi chuan hei hi kan kalsan ta khawp mai. Chhe lailet dêr kan ni a, keimahni theihna chuan chhandamna kan chang thei lo, kan ti thin tak nain, kan pawm danah hi chuan thil tih a langsar sâwt hle mai. Thurin VI-naah chuan Thlarau Thianghlim hnathawh sawiin, "Isua Krista chu an Lalpa leh Chhandamtua pawm tura ngênin, pawm thei turin a pui a," a ti. Hei hian mihring chu chhe lailet dêr kan ni tih a tilang a, ring tur pawhin mihring chuan theihna a nei lo. Thlarau Thianghlimin Lal leh Chhandamtua Isua Krista pawm tura min puih loh chuan camping-ah 'I pawm em?' han inti ringawt thin mah ila, kan pawm tak tak thei lo. Piangthar da leh kan tamna chhan pawh hi mihringin an nawrna avanga Lal Isua an pawm vang a ni a, Thlarau Thianghlim puihna a tel loh chuan rei an daih ngai lo ang.

Theoritical chuan (Thurinah chuan) Total Depravity hi kan pawm nachungin, Practical chuan Mizo Presbyterian hian kan pawm ta meuh lo. Hei hian Pathiana innghah aiin mihring thiltihtheihna leh duhthlanna dah lenna a hring a, chu chuan rinna tak tak min hlamchhiahtir a ni. Tlûk hnua mihring chhiatzia thu hi Martin Luthera te, Augustine-a te zirtirna/Pathian thu hrilhfiah dan a ni a, Bible zirtirna pawimawh tak a ni.

Unconditional Election

Chhan leh vâng awm miah lovin, a khawngaihna nasa tak avangin Pathian chuan mi a chhandam a ni. Thil tha an tih nasat vang emaw, an fel em avang emawin Pathian mi a thlang lo, a khawngaihna avang liau liauin a thlang a ni. Pathianin chatuana nunna chang tur hian inserh em em a ni chuang lo, a khawngaihna avangin, mihring lam theihna te, thiamna te, inpêknate ni lovin mi a thlang a ni.

Unconditional Election tihah hian hriat tel ngai chu Pathian hian mihring hi hremhmun tla tur leh van ram kai tur a ruat/thlang a ni, tih hi a ni. Mihring kha a sual viau vang emaw, a that viau vang emawa Pathian khawngaihna hmu tur a ni lo, Pathian chuan a khawngaihna avangin a duh a thlang a, a duh loh chu a thlang lo mai a ni. A thlan lohte tan chuan an chan tur kha a ngai reng a, a thlante tan chuan thlan nihna kha khawngaih thil thlawnpek liau liau a ni.

Hei hi Mizo Presbyterian te hian an ring mang hauh lo mai a. Ring tâwk chu an awm mai thei. Mahse, Pathian thuneihna leh lalberna, John Calvin-a thu ken pawimawh tak ringtu tan chuan hei hi thilmak leh âwm lo a ni lo. Pathian hi kan nunah hian thu kan neihtir lo sâwt em a, chuvang chuan kan ringlo pawh hi a mak lo e! Mi thenkhatin rin harsa an tihna chu Lal Isua thihna a ni, nakkinah kan la sawi chhunzawm ang.

Calvin-a chuan thlante an awm ang bawkin thlan lohte pawh chu Pathian chuan chatuan hremnaa kal turin a thlang a ni, a ti. Hemi chungchangah hi Calvin-a chuan Christopher Liertet-a lehkha a thawn tuma sawifiahin, hremhmun tla tur leh tla lo tur Pathianin a thlang tih hian Pathian rorelna chu a dik lo hle nia a ngaih chuan, chu chu thudik ngaihsualna lian tak a ni ang, tiin a ziak (The Teaching of Calvin, Chapter Vl, Page 109).

Calvin-a chuan Predestination kan tih chuan Pathianin a chatuan thu ruat, mimal tin chunga Pathian thuthlukna siam a ni, a ti a, mi zawng zawng hi inang tlâng veka siam kan ni lo va, thenkhat chu chatuana nung tura ruat an ni a, thenkhat chu chatuan boralna chang tura ruat an ni, a ti (3.21.5). An thil tih ang zela a relsak a ni lo va, a tir atanga an chanvo tura a ruat a ni. Hemi chungchangah hian Calvin-a chuan Pathian hian thiam lohna a nei lo, tih sawiin, leibattirtu chuan a duh chuan a leibatu thenkhat chu a ngaidam thei a, a duh chuan thenkhat dang chu a ngaidam lo thei a ni, a ti. Mi zawng zawng hian Pathian thinurna kan hmabâk theuh a, hrem hmabak vek kan ni. Chutihlaiin thenkhat Pathianin a ngaidam bik hi a fair loh em vang ni lovin, Pathian hian khawngaihna a ngah em vang zawk a ni (3.23.3).

Heti hian sawi ila, kan hrethiam ang. Thawnthu bu ziaktu chuan a thawnthu bu ziakah misual leh a changtu a siam a. A tawpa thi tur te, a tawpa dam turte a ziak a. A thi tur leh misual lama a tantirte khan a ziaktu kha a ti-fair lo, thleibik a nei, pawh ti se, a ziaktu chuan thleibik a nei lo. A thawnthu ziak a ni a, a duh duh danin a ziak thei a, a thawnthu ziaka mite khan a ziaktu thu ziak dan turah thuneihna an nei pha lo.

Mi thenkhat chuan Pathian hian thil thleng tur zawng zawng a hriatlawk vek/ hmuh lawk vek avangin a ruatlawk a ni, an ti. Hei hi Calvin-a zirtir dan a ni lo. Calvin-a chuan, hetianga ngaih hi chuan Pathian hi chhandamna thlentu, ruahmantu leh siamtu ni lovin, chhandamnaah hian mihring thawhpui ve pakhat mai a ni a, thlan chungchang pawh hi mihring remtihna a ni ang. Chubakah mihring duhthlanna chu Pathian thil ruahman leh rorelna aiin a chungnung zawk tihna a ni ang a, Pathian thil ruahman chu a châng chuan mihringah (hawi zawngah) a innghat thin tihna a ni ang, a ti (3.24.3). Pathian hi engkim chunga roreltu, engkim chunga thunei a ni tih hnawlna a ni e, tihna angin a sawi theih awm e.

Paula chuan, "Hmangaihnaa thianghlim leh sawiselbovin ama hmaah kan awm theihna turin leilung pian hmain Kristaa min thlang ang khan," a ti a (Eph. 1:4), kan chhiar zel chuan Isua zara ama tana faa ruat lawk kan ni tih kan hmu bawk. Thil tih vang ni lovin Pathianin mi a thlang a ni tih Paula chuan tarlangin, Esauva leh Jakoba chu an la pian hma hauh atangin, an thil tih vang ni lovin, a kotu duh vang zawkin Esauvan Jakoba rawng a bawl tur thu a sawi bawk (Rom 9:11). Rom 9:15-ah chuan "Ani chuan, 'Ka khawngaih apiang chu ka khawngaih ang a, zah ka ngaihna chung apiangah chuan zah ka ngai ang," tih ziak kan hmu bawk. Bêlvawtu chuan a bêl vuakah tha deuh a vaw thiang a, tihkeh leh mai theih tur a duh chuan a siam thei bawk (Rom 9:19-24). Lal Isua pawhin, "Sâwmte chu tam tak an ni a, thlante erawh chu tlêm tê an ni," a tih kha (Mat. 22:14).

Unconditional Election hi PCI Thurinah hian chiang faka sawina a awm lo va, Welsh Confession of Faith leh Westminster Confession-ah te chuan chiang taka hmuh tur a awm thung. Hemi zâwnga kan thlir chuan Presbyterian Church of India hi Reformed Kohhran tih theih a ni lo ang. PCI hnuaia rawngbawltute zingah hian pawm tâwk chu an awm mai thei, hei hi Baptist Kohhran tam tak pawhina an pawm theih loh a ni. Arminius-a leh John Wesley-a te chuan mi zawng zawng hi thlan kan ni tiin an sawi a, hei hi PCI Thurin pawhin a sawi. Chuvang chuan Unconditional Election chungchangah hi chuan Reformed aiin Wesleyan leh Baptist a hnaih zâwk.

PCI Thurin VII-naah chuan, "Pathianin Kristaah chuan mi zawng zawng hnenah chhandamna famkim chu a thlawnin a rawn hlan a, an sualte simtir leh Lal Isua Krista chu an chhandamtu atana ring tur te, Amah entawn a, Pathian duh ang taka inngaitlawm leh thianghlima nung tur tein thu a pe a," a ti. Welsh Confession of Faith (WCF) chuan thlan chungchang hi a ziak chiang hle a. Pathian chuan Kristaah mi tam tak, chhiarsen loh a thlan thu tarlangin, Pathianin a ruatlawk avanga thil dik lo ti a nih loh thu a sawi a, thlan bik awm lo se chuan, tumah chhandam kan nih loh tur thu a sawi. Thlan bik a neih avang hian Pathian hian thil dik lo a ti lo a ni, a ti (WCF 12). Westminster Confession-ah phei chuan a ziak chiang lehzual a. 'Mi dang ruat lawk lohte chu Thua kohna Thlarau hnathawh tlangpui hi lo chang ve pawh ni se, Krista hnenah an lo kal tak tak ngai lo va, chuvangin chhandam an ni thei lo,' a ti hial (10:4).

Limited Atonement

Hei hi mi tam takin Calvin-a zirtirna pawm harsa an tih lai ber a ni fo. Hei hian sawi a tum ber chu Lal Isua tlanna kha mi zawng zawng tan a ni lo va, thlan bikte tan a ni, tih a ni. Calvin-a zirtirna hian thlan chungchang hian a zem a, a zirtirna kawng hrang hrangah hian Pathian chungnunna leh thlan bik chungchang hi a langsar ber pawl a ni fo.

Mi thenkhat chuan Calvin-a hian hremhmun kal tur leh van ram kal tur Pathianin a thlan lawk chungchang hi a sawi lo niin an sawi thin a, mahse Calvin-a hian a lehkhabu, Institute of Christian Religion, Book 3, Chapter 21-ah hemi chungchang hi a sawi nasa hle. Calvin-a hian Chanchin Thain mi hrang hrang a thlen dan chungchang uluk takin a chhui a, a thlen dan a rualkhai lo a ni tih a hmu a. Thenkhatah Chanchin Tha thu a tlak that em em laiin, thenkhatah chuan a hnawng leh hle a. Hei hian Pathian chatuan remruatna, mihring hriat phak rual loh a tarlang niin a hria a ni (3.21.1).

Calvin-a chuan thenkhat chu chatuan nunna nei tura thlan an ni a, thenkhat dang chu chatuana hremna chang tura thlan an ni, a ti (3.21.1). Mi zawng zawng hi chhandamna chang turin a thlang lo va, mi thenkhat a chantir a, thenkhat dang erawh chu a hnawl thung a ni, a ti bawk (3.21.1). Lal Isua chhandamna hnathawh hi mi zawng zawng tan a tâwk a, a bak a ngai tawh chuang lo a, amaherawhchu chu chhandamna hlawkpuitute erawh chu mi zawng zawng an ni lo (3.22.10). Krista chu Pa hnena min sawisaktu a ni a, amaherawhchu mi zawng zawng sawisaktu a ni lo va, a thlante chu a hria a ni (Joh. 13:18). Khawvel tan a ngensak lo va, an tan a ngensak zawk a ni (Joh. 17:9). Isua chuan a ta chu a hria a, a ta chu he khawvela mi zawng zawng an ni lo va, a ta, thlante tan chuan Pa hnenah a ngensak a, chung thlante chu an thil tih that leh, an piantirh atanga an rilru dik bik vanga thlan an ni lo (3.22.7). Krista kha mi tin tana Chanchin Tha lawmawm em em a nih rualin, a chhandamna hnathawh kha a beramte tan a ni a, kêlte tan a ni lo. Pathian fate tan Krista kha a thi a ni (A treatise on the Eternal Predestination of God. Trans. H. Cole) in Calvin's Calvinism (1927), p. 94).

Lal Isua khan a tawngtainaah khan Pathianin a pêkteho tana tawngtai a nih thu a sawi a (Joh. 17:9), Pathian hian pêk loh tam tak a nei tih a lang. Johana 6:44-ah chuan, "Pa mi tirtuin a hip loh chuan tumah ka hnenah an lo kal thei lo vang; tin, keiin ni kin niah chuan a lo kala chu ka kai tho avng," a ti. Engati nge mi thenkhat Isua hnena an kal a, mi thenkhat an kal si loh? Pa-in a then Isua hnena kal turin a hîp a, a then chu a hip lo tihna a ni. Isua thisen kha mi zawng zawng tana thuthlunna tur a ni lo va, mi tam tak tana thuthlunna a ni (Mat. 26:28).

Johana 10:11-15-ah chuan Isua berampu tha a nih thu kan hmu a. Isua chuan a beramte tan a nun a pe a, a beramte chu a hria a, a beramte pawhin an hria a ni. Kêlte tan Isuan a nun a pe lo va, hun tâwpah Isua chuan a beram leh kêlte chu a thliar hrang dawn a ni (Mat. 25:32-33). Tirhkohte Thiltih 13:48-ah chuan, "Tin, Jentailte chuan chung thu chu an hriatin an lawm a, Pathian thu an chawimawi a, tin, chatuana nunga nung tura ruat apiang chuan an ring ta a," a ti bawk.

Camping, crusade leh hetiang lam chi hi Reformed tradition a ni lo va, pentecostalism te, charismatic ziarâng a ni. Methodist ten an uar a, Baptist hnahthlakten an kalpui nasa hle. Miin Pathian thu a sawi a, Chanchin Tha a hril a, mahse mi zawng zawng thinlungah hna a thawk tlat lo! Thlarau Thianghlim tanpuina lo chuan mihring chu Pathian ram thuah chuan mitdel leh bengngawng mai a ni (Mk. 4:11-12), an mit tihvarsak a ngai. Thlarau Thianghlimin mi a puih loh chuan tumahin anmahni duhthu ngawtin Isua hnen an pan thei lo; mahse Thlarau Thianghlim chuan mi zawng zawng mit a tihmensak lo va, mi zawng zawng Isua hnenah a hruai miah lo! Eng nge a chhan? Camping-ah chhandamna chan duh theuh theuh, mi tam tak an lût a, mahse engati nge mi zawng zawng thinlung Thlarau Thianghlimin a khawih si loh? Juda Iskariot-a kha mantirtua a tan tur engkim Isuan a hre vek a, engati nge Isua khan a chhandam ve miah loh? Pathian hian chatuana nunna chang turin mi a ruat a, chatuana hremna tuar turin min a thlang bawk a. Nunna chang turte tan Isua hi a lo kal a ni. Hei hi Calvin-a thlir dan chu a ni ber mai.

PCI Thurin chuan he thu hi a hnâwl (a tawngkam hi a na lutuk mai thei) niin alang. PCI Thurin VII chuan 'mi zawng zawng' a ti; hei hi Reformed Kohhrante thurin nen chuan a inang lo deuh a, hringtu kohhrante thurin atang pawhin a pêng ta deuh. Wesleyan leh Arminianism zirtirna a lang a, Calvinism tak erawh chu ngaihbel tur zawn viau chuan a awm mah na! Westminster Thurin 10:1-ah chuan Pathianin nung tura a ruat lawkte chauh chu Isua Kristaa khawngaihna leh chhandamna chang tura hlawhtling taka koh chu a lawmzawng a nih thu a tarlang a. Mi dang ruat lawk lohte chu Krista hnenah an kal tak tak ngai lo a ti bawk (10:4). Bung 11:4-ah chuan, "Pathian chuan thlante chu thiamchantir turin chatuan ata a lo ruat tawh a, a hun bi a lo kimin Krista chu an sual aiah thiin thiam an chan theih nan a tho leh a; mahse Thlarau Thianghlimin a hun takah Krista a neihtir hma chuan thiam an chang rih lo," a ti. Welsh Thurin pawhin 'A hnena pekteho sualna chu phura anmahni a tlan theih nan...' a ti bawk (WCF 18). Welsh Calvinistic Methodist kan tih thin, Welsh Presbyterian Kohhran Thurin pawhin 'zawng zawng' hmang lovin, 'chhiarsen loh mipui' a tlan thu a sawi bawk (Confession of Faith of the Calvinistic Methodists or the Presbyterians of Wales: Adopted at the Associations of Aberystwyth and Bala in the year 1823. Bung 18: Of Redemption.).

Hetianga PCI Thurin a danglam tak viauna chhan hi Rev. Rosiamliana Tochhawng chuan Welsh ram harhnain chhandamna chungchang a ken niin a ngai a (Rosiamliana, Tochhawng, A Study of the Ten Articles of Faith of the Presbyterian Church of India, p. 50). Amaherawhchu tuna PCI Thurin leh Welsh Calvinistic Methodist Thurin te han thlir a, han khaikhin hian hei chauh lo pawh hi thil dang a awmin a hriat. Hringtu kohhrante thurin nena danglamna a awm takna chhan dang nia lang chu United Church of Nothern India hi niin alang. UCNI Thurin leh Presbyterian Church of India Thurin inan dan leh, an hnen atanga lak chhawn a nih theih thu a hmain kan tarlang tawh a. UCNI hi India hmar lama Presbyterian Kohhran hnahthlakho leh congregationalist inzawmkhawmten an siam a. India hmar lam, a bikin Bengal velah hian Baptist Missionary Society chu nghet takin an inbun a, William Carey te hovin kohhran nghet tak an phun a, heng mite hian influence eng emaw chen an nei theiin a rinawm a, chubakah India-ah hian Lutheran mission an awm nual bawk a, heng .

Thuhriltu ropui George Whitefield khan thlan chungchang hi na lutuk si lo, khawng ang reng viau siin a sawi thiam khawp mai. Whitefield chuan, "Pathian thua thlan leh ruatlawk chungchang kan hmuh, kan rin leh kan hril hi misualte tana inthlahrunna tur a awm lo va, piangthar tura daltu a ni lo...Pathianin a thu kaltlanga min sâwmna, kohna leh sim leh Krista ring tura thu min pekna a ni a...a thlante chu Krista hnena kal duhna a siamsak a, an sualzia a hriat chiantir a, an dinhmun hlauhawmzia a kawhhmuh a, Krista a kawhhmuh thin a, Krista chu himna awm chhun a ni tih leh amah nena inremna a ni tih a hriattir thin...Pathian ringtu tak tak chu Pathianin a thlante an ni," a ti (Clarkson E., George. George Whitefield and Welsh Calvinistic Methodism. p. 44). Misual, sim duhna tak tak nei a, an thinlunga Isua pan duh tak takte chu Pathianin a thlan a ni, a tihna a ni thei ber ang chu.

Limited Atonement chungchang leh, thlan/ruatlawk chungchang hi Baptist lam hian an pawm meuh lo va. Fundamental Baptist Worldwide chuan Krista thisen kha mi zawng zawng tan, tupawh a ring apiangte tan a ni, an ti a, chu thisen chu misual tupawh chhandamna atan a tâwkin a tling zo em em a ni, an ti (http://www.biblebelievers.net/calvinism/kjcalvn1.htm).

Irresistible Grace

Arminius-a khan Thlarau Thianghlim hnathawh hi mihringin a hnar thei niin a zirtir a. Pathianin mihringa hna a thawh dawnin, mihring chuan duhthlanna a neih avangin a lo hnar thei a ni, a ti. Arminius-a zirtirna hi tunlaia Baptist kohhran hote hian an zui tlângpui a, Irresistible Grace chungchangah pawh hian Baptist leh Reformed te an pawm dan a danglam a ni.

Irresistible Grace kan tih chuan mihringin Pathian khawngaihna a lo hnâwl thei tih kha paihthlain, Pathianin khawngaihna hnathawh chu mihring tan dan rual a ni lo, kan tihna a ni. Pathian hian kohna narân leh kohna bik a nei, niin Calvin-a chuan a hria a. Kohna naran, khawngaihna a lantir pangngai chu tupawhin an duh chuan an dodalin, an pawm thei a, amaherawhchu kohna bik (special call) erawh chu tumahin an hnial thei lo a ni, a ti. Tuma hnial rual, dan theih loh khawngaihna chu 'saving grace' a ni.

Pathian thu an hril pangngai hmangin mi zawng zawngin kohna pangngai an dawng vek a, chumi hmang chuan mi zawng zawng hi inang tlangin Pathianin a sâwm a (3.24.8), mahse kohna bika a kohte erawh chuan an hnar thei lo a ni, tiin Calvin-a chuan a sawi (3.24.8).

Tlêmin han kir leh lawk ila. Limited Atonement leh Irresistible Grace chungchang avang hian thenkhat chuan eng nge fel tum hi a tangkaina? Heti hian sual takin awm ila, min thlan chuan loh chuan fel tum pawhin awmzia a nei dawn em ni? Pathianin min thlang a nih a, a khawngaihna hnathawh kan chunga a lantir a nih chuan kan hnial thei dawn chuang lo va, kan la tha mai dawn alawm, an ti mai thei. Mahse, Calvin-a ngaihdanah hi chuan, mi zawng zawng, ringtu leh ringlote pawh, general call hmangin a ko va. Tupawh, nunphung pangngai, Pathian tiha a nun phawt chuan malsawmna, vanneihna, hlimna leh lawmna te a nei dawn a ni. Fel taka a nun a, khawvel sualna hrang hranga a nun a thiar fihlim chuan a nun a tlo ang. Mahse, chu mihring felna chuan chhandamna a thlen lo. Eng ang pawhin fel mah ila, thlarau chhandamna chu a koh bik (special call) te tan a ni. Tupawh, ringtu pawh ringlo pawhin, a ram leh a felna a zawn hmasak phawt chuan khawvela malsawmna hrang hrang a chang ang a, sakeibaknei vanglai pawhin tlakchham nei mah se, ani chuan a nei lo vang.

Chhandamna chu thil tha tih vang ngawt te, felna avang ringawt tea neih a, chan theih chi a ni lo. Mihring hian amah maiin Lal Isuaah rinna a nghat ngawt thei lo. Ama chakna leh, thiltihtheihna leh tumna te, duhthlanna leh beih nasat avangin Isua a ring ngawt thei lo. Thlarau Thianghlimin ring thei tura min puih loh chuan awmzia a awm lo a ni. Mahse, Thlarau Thianghlim chuan mi zawng zawng, a duh leh bei ngawrh apiang a pui ngawt bawk si lo; tute emawah hna a thawk a, tute emawah chuan Thlarau Thianghlim hian hna a thawk lo. Tute emaw, Thlarau Thianghlimin hna a thawhna te chuan chu hnathawh chu engti kawng mahin an dang zo lo.

Tirh. 16:14-ah chuan Ludii thinlung chu Thlarau Thianghlimin a hawnsak tih kan hmu a. Johana 6:37-ah chuan Isuan, "Pain mi pek zawng zawng ka hnenah an lo kal vek ang," a ti a, chu mai ni lovin, "Pa mi tirtuin a hip loh chuan tumah ka hnenah an lo kal thei lo vang," a ti bawk (c. 44). Paula chuan, "Pathian Thlarau hruaia awm apiangte chu Pathian fate an ni si a," a ti a, (Rom 8:14), "Chuvangin a duhtu avang a ni lo va, a tlantu avang a ni hek lo, a khawngaihtu Pathian avang a ni zawk e," a ti bawk (Rom 9:16). Phil 2:13-ah pawh, "Ama lawmzawng atana tih tum tur leh bei tura nangmahnia thawktu chu Pathian a ni si a," a ti. Petera pawhin, "Tin, khawngaihna zawng zawng Pathian, a chatuan ropuina chang tura Kristaa kotu ngei che u chuan rei lo te in hnu-an a siam tha famkimin, a tinghetin, a tichak ang che u," a ti bawk (I Pet. 5:10).

Calvinistic Methodist Church in Wales Thurin chuan Thlarau Thianghlim chu chatuan nunna chang tura thlante hnena a thawh thu a tarlang a, (Bung 20: Of the Person and Work of the Holy Ghost). Westminster Thurin chuan, "...Pathian thilte hre turin an rilru chu Thlarau lam leh chhandamna lamah a tihênsak a; an thinlung lung anga sak chu la bovin, tisa anga nêm thinlung a pe a, an duhnate titharin, a thiltihtheihna chak tak chuan a tha lam a hawitir a, hlawhtling takin Isua Krista a hnaihtir a, chutichung chuan, a khawngaihnaa duhtira awmin, anmahni duh thu ngeia lo kal an ni," a ti (Westminster Thurin Bung 10: Kohna Hlawhtling Chungchang). Welsh Confession of Faith pawhin, "Chanchin Tha kohna...a hlawhtlinna apiangah Pathian thiltihtheihna chuan khawngaihnain, hnar rual loh leh chhandam turin a thawk a..." a ti bawk (Welsh Confession of Faith Bung 22: Chanchin Tha Kohna).

Presbyterian Church of India Thurinah hian mumalin he thu hi a lang lo leh a. Thurin VII-naah chuan, "Lal Isua Krista chu an chhandamtu atana ring tur te, Amah entawn a, Pathian duh ang taka inngaitlawm leh thianghlima nung tur tein thu a pe a," a ti a, hei hian Irresistible Grace chungchang a sawi teuh khawp mai a. Kan tarlan tawh angin PCI Thurin hi a tawi hlawm em avangin a kawh tum hi thil thenkhatah chuan hriat a har lek lek zawk fo. Thurin VII-na pawh hi sawi dan chi hnihin a sawi theih a, Irresistible Grace a sawi lang lo nia ngaitu tan chuan a sawi lanna awm lo angin a sawi theih ang a, chutianga ngai lotu tan pawh a sawi theih ang. Amaherawhchu, PCI Thurin hian Calvin-a zirtirna ziktluak pangngai a ngai pawimawh ber lo, ti ila sawi na lutuk kan ni lo vang chu maw. Ka hriatthiam dan chuan PCI Thurin hian Irresistible Grace hi a tarlang lo va, heti lam zawng hian thu a kalpui lo hrim hrim niin ka hria. Heti hi a nih chuan Presbyterian Church of India hi Reformed Kohhran tihchat tur khawp chu a ni lo ang.

Pathian khawngaihna hnathawh chu dan theih loh a nih si chuan eng nge Chanchin Tha hril a, missionary tirh hi a tangkaina tur ni ang? George Whitefield-a chuan, "Tute nge thlante chu tih leh, tute nge hnâwlte chu tih kan hriat loh avangin tumah thleibik nei lovin mi zawng zawng hnenah kan hril tur a ni. Pathian thu chu a tangkai a, thlan ni lote tan pawh a tangkai a, Pathian thu tel lo chuan sualna leh bawhchhiatna tam zawk a thlen a ni," a ti (Clarkson George E. George Whitefield and Welsh Calvinistic Methodism. p.40).

Perseverence of Saints

Hei hi Calvin-a zirtirna khaikhawmna an tih, TULIP-a a tawpna ber P hi a ni. Perseverence of Saints tih chu Mizo tawng chuan mithianghlimte tuarchhelna tih a ni a, a kawh tum ber zawk chu chhandamna bo theih loh chungchang a ni. Pu PC Biaksiama ziak, Chhandamna bo theih leh theih loh chungchangah hman deuh khan inhnialna a tam hle mai a. Presbyterian mi leh sa, Reformed zirtirna pawmtu nia inchhâl zingah khan Chhandamna a bo thei a ni, tia tang eng emaw zat an awm a, hei hian Presbyterian Church of India hian Pathian thu pawm dan turah mipui a kaihruai tawk lo a ni tih a tilang a, chutihrual chuan, mipui tam tak hian hringtu kohhrante thurin leh inzirtirna kan hre lo hle, tih a tilang bawk.

Arminius-a zirtirna zuitutena Calvin-a zirtirna an hnialna zingah hian chhandamna bo thei lo tih hi an hnial a. Chhandamna chu a bo leh thei a ni, tiin Five Remonstrance-ah an tarlang a ni. Mahse, uluk taka Bible a zir hnu a, Thlarau Thianghlimin a hruai hnua Calvin-a hmuhchhuah pawimawh tak chu chhandamna hi a bo leh thei lo, tih hi a ni.

John Calvin-an I Johana 3:9 a hrilhfiahnaah, "Pathiana piang tawh chuan sual a ti thei tawh lo, amahah chuan Pathian zia a awm tawh a Pathianah (atangin) a pian tawh avangin a sual thei tawh lo a ni," a ti a, Thlarau Thianghlim chuan keimahniah a khawngaihna hna a tawp thlengin a thawk chhunzawm zel a ni, a ti bawk (Calvin, John. Commentaries on the Catholic Epistles (Eerdmans, 1948), 214). Chhandamna a bo theih loh avanga mihring, ringtu chu thu mai mai tur a ni chuang lo va, Calvin-a vek hian chhandamna bo theih lohna chuan mihring lamah harsatna karah pawh theihtawpa beih hram hram a phût a ni tiin a sawi a (Calvin, John. Commentary on the Book of Psalms (Eerdmans, 1949), 5:4 (comment on Ps 119:123).

Eng vangin nge an chhandamna chu a bo loh? Pathianin a thlang a, Krista Isuan a tlan a, Thlarau Thianghlimin anmahniah chhandamna hna a thawh vang a ni. Lal Isua chuan, "An hnenah chatuana nunna ka pe a,; kumkhuain an boral lo vang a, tuman ka kut ata min chhuhsak hek lo vang. Anni mi petu, ka Pa chu, mi zawng zawng aia ropui ber a ni a; tuman Pa kut ata chu an chhuhsak thei lo vang," a ti (Joh. 10:28-29). Rom 8:1-ah pawh, "Chutichuan tunah zawng Krista Isuaa awmte tan chuan thiam loh chantirna reng a awm tawh lo," a ti bawk. Thlante tan chuan an tuar theih aia nasa thlêmna a awm dawn lo tih I Kor. 10:13-ah chuan tarlangin, "Mihring tuar theih ang chauh lo chu thlêmna reng reng in chungah a thleng ngai lo...tlân chhuahna kawng a siam nghal zawk" a ti a ni. I Pet. 1:23-ah pawh, "Chi chhe thei lakah ni lovin, Pathian thu nung reng leh awm rengah chuan chi chhe thei lo laka piang thar in ni zawk si," a ti bawk.

Chhandamna bo thei lo chungchanga Calvin-a zirtirna miten an hnialna ber pakhat chu Heb. 6:4-12 leh, Heb. 10:26-39 te hi a ni. Calvin-a Pathian thu hrilhfiah dan pawmtute chuan heng chângah te hian piangthar tawh (chhandam tawhte) nge a sawi, ringtu tak tak te, tih a chiang lo a ni, an ti a. A then chuan a ziaktu hian a sawi uar (uchuak) hrim hrim a ni, an ti bawk. A then chuan Juda Kristian, a hnua Juda sakhuaa inlet leh te a kawk a ni, an ti a, thenkhat dang chuan ringtu mimal sawina ni lovin, thuthlung fate a hnawlna thu a ni zawk, an ti. Theologian David DeSilva chuan, hetilai châng hian ringtu/ring tawhte a sawi lo va, ringlo, Pathian thilthlawnpek dawng a, Pathian khawngaihna hnathawh lo hlawkpui tawhtu, mahse rinhlelhna la nei fote a sawina a ni zawk a ti (http://en.wikipedia.org/wiki/Perseverance_of_the_saints#Calvinist_interpretations).

Chhandamna a bo thei lo, kan tih hian, awm mai mai mah ila, heti hian thil sual ti mah ila vanram kan kai dawn tho, tihna a ni lo. Pathianin a thlan, Pathian khawngaihna chang tawhtute tan chuan Pathian hmangaihna ropuizia te, kan tana thil a tih nasatzia te, malsawmna a pek nasat tawhzia te an hria a, an hmu a. Pathian hlauhawmzia an hmu a, phuba latu Pathian a nihzia an hria a, an tluksan phal tawh lo va, an tluksan duh tawh lo a ni. Chak loh châng erawh an nei a, mahse Thlarau Thianghlimin a siam thar thin, tihna a ni.

Chhandamna bo theih leh bo theih loh chungchangah hian Presbyterian Church of India chu a ngawi a, tluksan theih a nih leh nih loh a tarlang lo. Mahse, hemi chungchanga inhnialna lo awm tawhte thlir chuan, Mizoram Presbyterian Kohhran mipuite rin dan hian Reformed lam aiin Arminianism a hnaih zawk. Welsh Calvinistic Methodist thurinah pawh kohte leh Thlarauvin a tihthianghlim tawhte chuan khawngaihna chu an tluksan hlawmhlawk thei lo a ni a ti (34: Of Perseverence of Grace). Tluksan theih loh a nihna chu an duhthlanna vang a ni lo va, Pathian thuthlukna, tihdanglam theih rual loh vang zawk a ni, a ti bawk.

Westminster Confession chuan, "Mi tute pawh Pathianin a fapa Duhtakaah chuan pawm a, a Thlarauva hlawhtling taka a kohva a tihthianghlimte chu, khawngaihna hmun atangin an tlu bo hlen thei lo; a tawp thlengin an bei hrâm hrâm zel ang a, chatuana chhandamin an awm ang," a ti a (17:1), hemi innghahna chu 'thlanna thuruat tihdanglam rual lohah te, Isua Krista tlinna leh dilsakna hlawhtlinnaah te, thlarau chênchilhna leh anmahnia Pathian chi awmah te, khawngaihna thuthlung ziaah te' a ni ti (17:2). Sualah hun eng emaw chhung chu an tlu thei niin Westminster hian a sawi a, mahse thlan tawhte chu an tlu thei a ni, eng emaw hun chhung chu sualah an tâng rih thei a ti (17:3). Welsh Confession pawhin, "Pathianin a Fapa duh takaa a pawm tawh, hlawhtling taka a koh tawh leh a Thlarauva a tihthianghlim tawhte chu khawngaihna huang ata an tlu bovin an tlu hlen thei lo, a tawp thlenga tuar chhuak tura tihchak an ni ang a, chhandamin an awm ang a" a ti a, tluin, Pathian sawichhiatna remchang siamsakin awm thin mah se, chhandamna chang tura rinna avangin Pathian thiltihtheihnaa venin an awm ang, a ti (WCF 34: Khawngaihnaa Dinnghehna).

PCI hawi lam

Calvin-a TULIP leh PCI Thurin thui tâwk takin kan khaikhin ta a. Heta tanga lang chu Presbyterian Church of India hi Reformed Kohhran han tih tur em chu niin alang lo. Thurin leh Pathian thu pawm dan hrang hrang atanga thlir chuan PCI, a bikin Mizoram Presbyterian Kohhran hian Calvinist mi ropui John Knox-a kohhran kalhmang siam a zui a, Pathian thu pawm danah erawh chuan a fawm lawr hle thung.

Reformed Kohhran lenna leh chakna ram chu ram changkang leh hmasawn an ni, an ti thin a. Mizoram mipui zatve vel hi Presbyterian, Reformed Kohhran inti member kan ni a, chuti chung chuan India rama state changkang lo pawl kan ni tho si a, hei hi a chhan ni ta bera lang chu Pathian thuah hian innghahna mumal kan neih loh vang a ni. Hawi zâwng bik nei lovin, tawngkam thiam leh hrilhfiah thiam thiamte hrilhfiah danah kan innghat a ni ber a. Hei hian nun dan leh rin danah kal dan mumal nei lovin min siam a ni.

Reformed Kohhran kan intiha hi enchian deuh a ngaiin alang a, Presbyterian kan nihna hi chu a danglam lo va, Pathian thu kan pawm dan, hrilhfiah dan leh a taka kan kalpui dan en hi chuan Arminianism lam kan hawi zawk mah a, chuvang chuan Reformed kohhran inzawmkhawmna pawl hrang hranga kan telnate hi enchian a tha mang e.

5 comments:

  1. I sawi tha hle mai a lawmawm in a bengvar thlak ka ti, kan ram in hei hi kan mamawh a ni,

    ReplyDelete
  2. A va ha tha thuai thuai em.
    ? Kohhran Thurin chungchamg ah leh Kohhran Kalphung ah ka chiang uar uar mai.. Fb lam a share hial ka duh ami

    ReplyDelete
  3. Ava hlawk thlak emmm

    ReplyDelete