Zalênna thiangzau!

India tana zalênna sualtu ropui Bal Gangadhar Tilak-a ten khawvel hriattham thusawi ropui phuh chhuakin, an thih hnuah pawh a thusawi tâwmpuiin a khât tâwkin 'Freedom is my birth right' kan lo ti ve sek a. Zalênna hlutzia kan tlangaupui lauh lauh lai leh, zalên tâwk lova kan inhriat laiin keini aia zalên lo, tuboh leh dolung inkara chetla mi sang tam tak khawvelah hian an chêng mêk a; chutihrual chuan a thiangzau zâwnga zalênna chhehpui phêt tumna hian tunlai khawvêl nunphung a ni lo lamah a her mêk thung.

Thalaite zingah chintâwk neih lohna a nasa chho tial tial a. Kal hmasate thawhrim, beihna leh sualna zâra zalênna neite hian zalên dân kan thiam lo tial tial a, chu chuan kan nun a tichhe tial tial a. Nun dân tha leh mawi nia kan hriat, mahni hnam nun nena inngheng tlat nia kan hriat thinte pawh thlauh thlâk tial tial a ni a, hnam nun mawi inzirtir thar leh tumna keini ramah mai ni lo, ram dangah te pawh a awm fo thin a, mahse a sâwt hlei thei lo a ni. Tunhma zawnga mawi lo leh tha lo nia kan ngaih thin te pawh tunah chuan thil pangngai leh nihphung ve rêngah a chang zo tawh a. Thil danglam leh maksak a awm hlei thei tawh lo. Heng zawng zawng rawn hring chhuaktute zinga mi chu Permissive Society hi a ni.

Permissive society

1960s chho vel atanga khawvelin a hmelhriat tak tak, society thar, kan nun dân leh ngaihdân zawng zawng rawn kuaihera thlâk danglam mêktu hi a hmasâwn hmasa deuhin an hmelhriat hmasa a, a hnufual deuhin an hmelhriat hnuhnung a. Hetiang khawtlâng nun dan zau lutuk hian ram leh chhungkaw nihphung pangngai ve rênga kan ngaih te, mihring nihphung tur leh tih tur ve renga kan ngaih thin zawng zawng a rawn sawinghing a, a kuai zangthal tawp a ni ber.

Mihring duhzâwng leh nuam tih zâwng, a châk zâwng te rilru inthiam lohna leh khawtlang mitmei vêng hauh lova tih pawp theihna hmun leh, chutiang thil a lo thleng ta a nih pawha engah vak maha an ngaih lohna hmun, chu khawtlâng chu Permissive Society tih hian a kâwk a. He society hnuaiah hi chuan engkim mai hi thiang lo leh tih chi loh a awm ve tak tak lo va, a pangngai a, a âwm ve rêng a ni thin; hei tak hi Zalênna Thiangzau chu a ni. Mihringin a duhzâwng leh a châk zâwng a tih theihna tur dâltu a paihthlâk a, zêp tît têt leh inkhuahkhirh buai vêl awm tawh lo leh thup tît têt awm tawh lova a tih pawp pawpna khawvêlah kan chuang kai ve mêk a ni.

It's my life

Tun hma zawnga khawtlangin tih tur leh tih loh tura a lo neihte chu a zau ta hûk a. Phal chin leh pawm chin a zau a, mi dang tihnat a nih êm loh chuan engkim mai hi a pawi lo fai deuh vek a, 'It's my life' boruakin a tuam a, mahni nun kha ngaih pawimawh a ni a, sual a awm hlei thei tawh lo a ni. He nun dân hian khawvel a fan mêk a, khawthlang ram phei chu a tawng hmasatu an nih avangin an tân chuan thil thar a ni tawh hauh lo va, an khawtlang nun dân ve reng a ni. Mahni chungah thil pawi a thleng a nih lêm loh chuan mi thil tih va sawisêl leh va bauh chiam kha thil mawi leh nalh a ni lo va, mi nun dân a ni a, chuta va tlâkzeh phêt tum kha nunphung hriat loh thlâk tak a ni.

He society hian khawvel nunphung nasa takin a nghawng a, Muslim-hote phei chuan khawthlangho chu nawhchizuar ang hialah an ngaih phah a. Muslim nun dân leh inkaihhruaina tichhetuah an ngaih avangin khawthlang ram an hmuhmawh phah hle. Mi dang tihnat a nih êm loh chuan thil pawi a awm theih mang loh avangin, mi dang tihnatna tur ni lo lam thilah pawi tih a tlêm a, chu chuan sex zalên taka thlirna a siam a. Duh leh duh intawng, châk zâwng inangah chuan pawi awm lova hriatna a len tawh avangin sex hmansual keini'n kan tih te, hurherhna nia kan hriatte pawh sual an tling tawh lo a (a titute ngaihah chuan), pawm theih loh a tlêm phah hle. Hei hi tunlai khawvela sex zalênna thlentu lian tak a ni.

Khuahkhirh loh mihring

Mipa leh hmeichhia mai ni lovin hmeichhia leh hmeichhia, mipa leh mipa inkawp te pawh nihphung piah lam a ni tawh lo va, thil dik lo a nihna a bo a, pangngai a ni zâwk ta. Permissive society chuan media thlengin a thunun tawh a, tharum thawhna leh film, music, art leh literature hmanga sexual material phawrhlan chu a zalên halh tawh a; film tha lo leh thil tha lo thlitfimna tehfung, censorship lam pawh a zau sâwt a. Heng thil tha lo hi kan hmuh, en leh chhiar tam ber an nih tâkah chuan khawtlâng inawpna fel la nei tha leh inkhaikhâwm tha thlengin min rawn sawinghing ta a ni.

Sakhuana atanga inzirtirnaa tih tur leh tih loh turin ngaih pawimawh a hlawh tawh lo va, zâwmtu a hmu tlêm tial tial a, chu chuan mihring nun a chhe zâwngin a khalh zêl a. Khuahkhirhna tel lo mihring chuan sa a ang telh telh a, nun awmzia a man lo telh telh a, beidawnna a siam a, chu chuan mahni inthah a hring a. Secularism lâk vâwng chhoh zêl a nih avangin sakhuana chuan hluttu a nei tlêm tial tial a, sakhaw mi chu rual pâwl lo, chut leh hawi zau lo nia ngaihna a hring mêk. Chu achhapah hnam nun dan leh invawnna sadai a rawn thiat a, hnamina nun dan tha leh mawi nia a ngaihte chu 'tunlai lo' leh 'thing' bawmah khungin, hmasawn theih lohna nen unau pianghmun ang hrima siam a tum a ni.

Permissive society hnuaia seilian tan chuan mihring zawm tur leh tih tur leh tih loh tur te chu a tan phurrit a tling a. Incheina leh chêt dânah tih thin dân bâk a duh a, chu chuan khawtlângah leh chhungkuaah helna a siam a ni. Indopui II zawh hlim khân UK-ah chuan hetiang nun dân hi a rawn inlar tan a. Victorian age-a nunphung leh ngaihhlut zâwng la vawng nungtu upa lamte chuan hmuhsit an tâwk a, nunphung hre lo leh mâwl lutuka ngaih an ni. Hetih hunlai hian Britain pawh khawtlâng nunah chuan an la fir tha khawp mai a, mahse thangtharte erawh chuan an khawtlang nun pangngai an zo tawh lo, a bâk an duh a ni. Hetihlaia D.H. Lawrence-a lehkhabu ziak, Lady Chatterley's Lover tih pawh chu zirtirna tha lo a pai hnem lutuk an tih avangin sorkarin chhuah a khapsak hial a; mahse tunlai huna lehkhabute nena khaikhin chuan lehkhabu pangngai tak a ni.

Zalênna dik

Permissive society hian kan society pangngai nêk chhuaha nêk beh tumin tunah hian a bei mêk a, fimkhur dân kan hriat loh chuan kan hnam tiboraltu a nih dâwn mai bâkah kan thlarau tibotu a ni dâwn a ni. Mizo thalaite zingah pawh hian tuna kan khawtlâng nun dân leh inkaihhruai dân duh tâwk tawh lo leh, kohhran inzirtirna ngai pawimawh vak tawh lo tam tak, member satliah leh a thi beh chinah thleng kan awm ta. Thalaite kan zalên lo kan tih hian eng china zalên nge kan tuma kan duh? Chin tâwka neih kan tum chin hi nakin lawkah chuan kan la duh tâwk lo leh tho dâwn.

Zalênna hi khuahkhirhna a awm loh chuan zalênna a tling lo va, sual ti tura zalênna hi zalênna dik a ni thei ngai lo. Khawthlangho nun dân leh tihdân kan entawn a, fellowship leh khâwmpui nikhuaa vunngoho tihdâna kan inkaihhruai nasat viau hian kan nun leh khawtlângah thil tha lo a thlen thei a ni. Van hnuaiah hian tâwp intai a awm lo va, a lehzêl duhna hian mihring rilru a hruai a ni. Tunlai leh changkâng kan tih hi kan tana tha ber a ni lo. Khuahkhirhna awm lovin engmah a tha tak tak thei lo. Khawvel ram changkâng bera an sawi USA khu zalên ta viauah kan ngai a ni mai thei, dân zâwm tha peih lo tan chuan a zalên hauh lo. Khuahkhirhna dân a tha a, chu chuan an khawtlang nun a zalêntir a ni.

Mizo kan nih chhung chuan khawtlang inawpna tha leh, collective society leh rights ngaihhlutna a kiam mai mai lo vang. Kan Mizona ti-Mizo-tu chu khawtlanga inawpna felfai tak kan nei leh, collective rights kan ngaih pawimawhna hi a ni a, hemi ngaih pawimawh a, zawma hi Mizote zingah chuan zalênna dik a ni. Hemi baka mi a kal chuan a Mizona a bosal a, amahah rintlakna a tam tawh lo thin. Zalênna dik hi kan hrethiam lo fo a, duh ang ang leh châk ang ang tih theihna emaw kan ti thin. Khuakhirhna leh zawm tur tel lovin khawi hmunah mah zalênna a awm ngai lo.
(Lunglên, July 2013-a ka article)