Nazaret Isua - Judate Lal (INRI)

March 29 (Good Friday) Chawhnu Inkhawm
Thupui : Nazaret Isua - Judate Lal (INRI)
Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum
Chhiar tur : Johana 19:16-22

Isua kraws chungah khan, a lemah te kan hmu thin a, INRI tih inziak a awm a. Hei hi Latin tawng Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum tihna a ni a, Mizo tawng chuan Nazaret Isua - Judate Lal tihna a ni. Latin tawng bakah hian hemi thu tho hi Greek leh Hebrai tawnga ziak a ni bawk. Heng tawngte hi a hunlaia Palestina-a an tawng hmanpui berte a ni a, hnam chi thum ai a awh, tiin kan sawi thei bawk ang. Latin chu Rom sorkar tawng a ni a, Rom sorkar ai a awh a. Rom sorkar chu sorkar inawpna felfai leh tha, dan tha tak nei a ni. Greek tawng chuan Greek hnam ai a awh a, finna lama khawvela hmahruaitu an ni. Hebrai tawng chuan Hebrai ai a awh a, khawvel sakhaw aiawh, tuna khawvela sakhaw lian ber ber pathum  - Kristianna, Islam leh Judaism te rawn chhuahna a ni. Tin, Juda sakhua, Hebrai sakhua chuan Pathian biak dan dik leh Pathian tak tak min hriattir a, min zirtir bawk. Dan tha, finna leh sakhaw dik, Pathian tak min hriattir theitute zawng zawng chu Isua Krista krawsah chuan a fawkkhawm a. Amah, Krista chu Pathian finna leh mawina a ni a. Khawvel finna, inawpna felfai leh sakhaw biak dan kalhmang chungah Krista chu awmin, amah chu lal a ni tih a tilang a ni.

1. Nazaret Isua - Judate Lal tih hi Isua lu chungah Pilatan a tar a, Judaten 'Judate Lal ka ni, a ti' tia ziak an duh a, an lalah an pawm lo.
Kan chang innghahna hi Johana ziaka mi a ni a. Johana ziak hi Chanchin Tha bu dang nen a inang lo hle a. Birth Naratives an tih, Isua lo pian dan an sawi pawh a inang lo hle. Chanchin Tha bu dangin Davida thlaha mi ngei a nihzia tihlan an tum laiin Johanan chuan chatuan mi, leilung pian hma atang tawha Pathian Fapa a nihzia tihlan a tum a ni. 'Nazaret Isua - Judate Lal' tih pawh hian Isua chu Messia a nihna lantir a tum a ni.

Joh. 1:49-ah chuan Nathanaela leh Isua inbiaknaah Nathanaela'n 'Israelte Lalber i nih hi' a ti a. Jerusalema Lal anga a luh thuah pawh Johana chuan 'Hosana. Lalpa hminga Israel Lal lo kal chu fakin awm rawh se,' tiin an au thu a ziak a (12:13). 'Judate Lal' tih ang tak hian châng tarlanah leh 19:3-ah khan kan hmu bawk.

Judate Lal tih chu Johana hian Messia sawina angin a hmang kan ti a. Israelten Messia chu engtin nge an beisei? Judate ngaihdanah Messia leh Lal tih hi a kal kawp tlat a, Davida thâlbe atanga chhuak tur a, an hnam tana lalram din a, an hmelmate laka chhandama chhanchhuak tur angin an ngai a ni. Mahse, hetiang taka an hmelmate zawng zawng hnehsak vek tur anga ngaihna hi zawlnei lehkhabu lamah chuan hmuh tur a awm mang lo va. OT leh NT inkar atangin hetiang ngaihdan hi a rawn chhuak a nih a rinawm.

Intertestamental hunah hian Davida thâlbe atanga chhuak, Israel mipuite tana leia lalram din a, an hmelmate tuktlawm vek tur angin an ngai a. Davida hunlaia a rorelna chin ang kha luah leh turah an inngai a ni. Hei mai bakah Juda pawl hang hrangin beisei dan an nei hrang thluah a. Dead Sea vela Juda pawl, Essenes te chuan Political Messia leh Levitical Messia rawn kal dawnin an ngai a. Amaherawhchu Pharisaite rin dan hi a langsar ber chu a ni.

Zawlnei lehkhabuah te chuan Messia chu Pathian mite hnena vanneihna leh himna thlentu tur a ni tih kan hmu (Is. 26-29; 40ff; Ezk 40-48; Dn 12 adt). Isaia 9-ah chuan Messia lalramah chuan remna leh muanna a awm tur thu a sawi a, Zakaria 9-ah pawh chutiang bawkin. Dik tak leh fel takin ro a rel ang; chumi awmzia chu thleibik nei lovin misual chuan a sual man a hmu ang tihna tluk a ni.

Judate chuan a hnu zelah zawlneite thusawi hi belhchhahin, Pathianin a hrilh piah bak an belh zel a, chu chu Messia haitirtu, an Lal haitirtu a lo ni ta. Isua hunlai phei ka chuan Messia an beisei dan lian tak chu Rom sorkar laka zalenna petu turin a ni. Keini pawh Pathian mi pawlna mai bakah kan rilrua awm zawng zawng leh suangtuah angte Pathianin min pawlnaa kan ngaih chuan Krista min haitirtu a ni thei a ni.

Khawvel lalram din tura Judaten an lal lo kal tura chu an beisei laiin thinlunga Pathian Ram din turin a lo kal ta zawk a, an hai chiang ngei mai. Pilata'n a titipui atangin Judate Lal a ni, tia a ziak pawh an pawm duh lo va, ama insawi anga ziak turin an ti a, mahse Pilata'n luhlul a chhuah ve tlat. Thiam lohna nei miah lo a khenbehtir tawh a, a nihna dik tak a tar ziak tha tura an ngen chuan a tuang a tichhah ve ta tlat a ni.

2. Judaten an lal atan pawm lo mah se, Isua chu Judate lal dik tak, Thuthlung Hluia zawlneiten an sawi lawk ngei kha a ni si.

'Kaisara lo chu lal dang kan nei lo' ti mah se, Isua ngei chu an lal a ni si. OT zawlneitena an lo sawi lawk ngei kha a ni si a. Engtin nge OT zawlneite chuan an lo sawi? A pian tur thu atangin a thih tur thu thlengin an lo sawi lawk a. Jerusalema ropui taka a luh tur thu te, tangka 30-a hralh a nih tur thu te thlengin an lo ziak a ni. Chung zawng zawng chu amahah a thleng dik vek a, mahse an Lalah an pawm duh chuang lo.

A pianna tur hmun/khua atangin OT chuan a lo sawi lawk thlip thlep a. Mika 5:2-ah chuan Bethlehemah Isua, Judate Lal, Messia chu a piang dawn a ni tih kan hmu a. Isaia 9:1-7 thu hi ngun takin han chhiar teh u; a seilenna tur chu Galili bial a ni tih a chiang hle mai. Isaia 11-ah chuan Davida thlah a nih tur thu kan hmu a, Jesaia atanga chawrno a nih turzia a lang a ni.

A rawngbawl dan tur pawh Ezekiela 34: 15,16-ah chuan heti hian a lo sawi a:
'Keimah ngeiin ka beramte chu ka châwm ang a, ka bawhtir hle hle ang...A bo chu ka zawng ang a, hnawh bote chu ka hruai kir ang a, an ke tliakte chu ka tuam ang a, ka tichak ang,'
tiin. Nazaret khuaa inkhawmna ina a luh a, thu a sawi tum khan, Isaia 61:1-2 thu, 'Riangvaite hnena Chanchin Tha hril tura mi ruat avangin..." a chhiar a nih kha. Thuthlung Hluiin a lo sawi lawk zawng zawng chu amah a nihzia hei hian a tichiang a, hetilai thu hi Nazareth Manifesto tiin an sawi thin a. Manifesto chu kan hria a. Inthlan dawnin party ten an sorkar huna an tih tur hrang hrang sawi nan an hmang thin. Chutiang bawkin Isaia 61:1-2 thu hi Isua Manifesto a ni a, a tihlawhtling vek bawk.

Galili atangin Israel hnam beram bote a zawng a, a châwm a, Judai, Samari, Perea, Dekapoli leh Phoiniki ram thlengin a lût a. Ke tliakte, damlote a enkawl a, a tichak a ni. Zawlnei Isaia chuan:
'Chumi hunah chuan mitdelte mit chu tihmenin a awm ang a, bengngawngte beng chu tihvarin a awm ang. Chumi hunah chuan ke baite chu sakhi angin an zuang ang a, tawngtheilote lei chu hlim takin a zai ang,' a ti bawk (Is. 35:5-6). Heng atang chauh pawh hian krista chu Judate lal, an nghah leh an beisei, zawlneitena an lo sawi lawk a nihzia a hriat a. Mahse Judate chuan an lalah an pawm duh lo.

Zawlnei Zakaria chuan tangka sawmthuma hralh a nih tur thu a lo ziak daih tawh a (11:12-13). Sam 22-ah chuan krawsa a awm dan tur a lo lang daih tawh bawk. A silhfente thumvawra an lo insem tur thu hi Sam 22:18 chuan a lo ziak tawh a ni.

Lalah pawm lo mah se, Krista chu Judate Lal ngei, zawlneitena an lo sawi lawk kha a ni a.

3. Isua chu miin Lal atan pawm lo mah se, lei leh van lalber, engkim bul leh tawpna a ni reng ang.

Judaten lala an pawm theih lohna tam tak a awm. Rom sorkar paihthla a, an hmelma zawng zawng hnehsak a, an hnam puala ram din turin an ngai a. Mahse, Isua chuan chutiang chu a tum a ni si lo. Misualte lama lo kal a ni zawk a, thinlung rama lalram din a tum zawk a ni si. Pathianin a thlan ve loh, engah mah an ngaih loh Jentailte titlawm tura an ngaih Isua khan anmahni, Judate ngei an dik lohnaah a rawn sawisel sak sak mai a. An Pathian biak dan, dik leh chungnung bera an ngaih kha Isua chuan rawn sawiselin, an thinlung a thianghlim chuang si lo, a rawn ti a ni.

Chhiah pek an ngaih theih loh em em chungchangah Isua chuan, "Kaisara thil chu Kaisara pe rawh u' a rawn ti leh mai a. Chhiahkhawntu, an hnam phatsantu leh an hnam tiretheitua an ngaih inah a thleng a, zanriah a ei leh mai bawk si. Khawtlangin an hmuhsit leh sual em ema an ngaih uire chu a rawn chhan a, nawhchizuarte a bulah an thla a muang tlat! Misualte an bulah an awm tam a, an ngaina tlat. An nu leh pate tihsual avanga tuara an ngaih, piangsual te pawh a rawn tidam a, an sualte a rawn ngaihdamsak hmiah hmiah mai si. Lalah pawm harsa an ti a. Khawtlang kaihruai a, khawtlanga huhang nei lian, Pharisai leh Sadukkai te chu a rawn sawisel hmiah hmiah a, an tihdan chu lem channa ang lekah a rawn chhuah mai bawk si. Hengte avang hian isua Krista chu Judate chuan an nghah Messia a ni tih an pawm duh lo va, an hnawl a, lal atan duh lovin krawsah an khengbet ta a ni.

Isua hian keini pawh, kan duhzawng a duh lo a, min sawiselsak a, kan ngainat zawng leh kan thlakhlelhte chu a rawn sawisel a, vana ro khawlkhawm turin min zirtir a ni. A zirtirna leh kan duhzawng leh thlir dan hi a inkalh em avangin Isua hi mi tam tak chuan lalah kan pawm thei lo va. Kan hringnun kawng engkimah a rawn tel ve zel si avang leh, a rawn tel reng rengin kan tisain a duhzawng ang zawng zawng a rawn duh ve si loh avangin lal atan kan pawm lo va, kan hnawla kan khengbet thin.

Hausak kan ngaina a, nawmsak kan thlahlel a. Hmeltha leh zei kan ngaisang a, heng zawng zawng ai hian Isua chuan amah dah pawimawh ber turin min duh a. Hengte lala neih ai chuan amah chu lala nei turin min duh a, mahse kan hnawl a, kan lal hi kan khengbet leh thin a ni.

Kan tissa duhzawng leh châkzawngte kan dah pawimawh a, khawvel thiamna, finna, khâwl tha leh hmanraw changkangte hi lalah thlangin, hengte hmaah hian nitin kûn mah ila, Isua chu kan lal a ni tho tho a, a bul leh a tawp a ni tho tho. Amah phatsanin khengbet nawn awn awn mah ila, kan lal a nihna a bo chuang dawn lo va. Hun tawpa ro min relsak a, kan thiltihte ang zela kan chunga roreltu tur chu kan lal dik tak Isua Krista, kan Messia tho a ni. Chuvang chuan pawm lo mah ila, Isua Krista hi kan lal a ni tho a, amah pawm lotute chu ro a relsak dawn tih hre reng ila, tichuan tunah hian Lalah i pawm ang.

Nazaret Isua, Judate Lal kha kan thinlunga lalber a lo nih a, a duhzawng anga kan nun a, kan awm theih nan kan thusawite Lalpan mal min sawmsak rawh se.