Thursday 16 June 2016

Tute nge Samari mite?

Presbyterian Kohhran puitling Sunday School chuan kuminah Thlarau Thianghlim tih kan zir a, a ngaihnawm hle. Tun Pathianni lo awm turah hian Thlarau Thianghlim Hnathawh Kal Zel tih kan zir dawn a, hetah hian Samari mite chungchang sawifiahna tlem a awm a, hei hi a dik tawk lo deuh. Kan zirlaibu mai bakah, Bible bu hnung lama Thu Har Hrilhfiahnaah pawh hian a dik lo deuh chu a ni.

Zirlaibuah hian Samari mite chu Babulon sala Juda hruai bâng, hnam dang nena inneih pawlh atang lo piangte niin a sawi a. Mizo Bible, tuna kan hman tlanglawn zawk, Reference Edition-a a tawpa Thu Har Hrilhfiahnaah pawh hian Babulon saltânnaa kal ve lote anga tarlan a ni a, Mizo Bible lehlin thar ber (Common Language version)-ah hian hmar lam mi thlahte nge an nih chhim lam mi tih a chiang lo. Samari mite hi Babulon sala hruai bângte leh hnam dang inneih pawlh thlah atanga rawn chhuak ni loin, Assuria sala hruai bang Israel hnam 10-te (hmar lam lalram) thlahte zawk an ni.

Zirlaibuin a sawi dan chuan BC 586/587-a Babulon-in Judate a rûn a, sala hruai bâng an ni a ti a, mahse a nihnaah chuan BC 722/21-a Assuria-in hmar lam lalram a tihchhiat a, sâla a hruai bângte thlah an ni. International Standard Bible Encyclopedia-ah te, New Bible Dictionary 3rd Edition-ah te Samari mite chu hmar lam lalram, Israel hnam 10-te Assuria-in a hneh a, sal a hruai bângte thlah an ni tih a sawi a, an lo chhuahnaah hian Juda ram lam a lang lo. A ziaktuin a tih dik leh dik loh chu thu hran, a edit-tu lam pawhin an hmu lo a nih hmel. A dik zawk a awm reng lai a, a dik lo zawk anga inzirtir tur nge ni ang, a tihdikna siam emaw, a dik zawk anga inzirtir tur zawk ni ang tih ngaihtuah a ngai khawp mai. A dik lo zawk anga kan inzirtir chuan Mizoram pumah Samari mite lo chhuah dan kan hriat dan a dik lo reng tawh dawn a nih hmel e.

Nikum, kum 2015 thleng khan Samari mite hi mi 777 an la awm a, Gerizim tlanga Kiryat Luz leh Tel Aviv khaw daia Holon te chu an awmna bik deuh a ni. Anmahni inngaihdanah leh inchhal danah pawh Juda hnam thlah emaw, chhim lam lalrama tel thin Benjamin thlah emawah an inchhal ngai lo a, BC 722/721-a Assuria-in Israel lalram a tihchhiata dam chhuak, Ephraim leh Manasia thlah kal zelah an inchhal. Heta tanga mai pawh hian chhim lam, Juda lalram atanga chhuak an ni lo tih a chiang âwm e.

Assuria lal, Sargon II record atanga a landanin, Assuria-in Israel (Samari) ram a rûn khan mi 27,290 zet a hruai chhuak a, Assuria ram chhung hmun dangah a chêntir a, an hmun ruak luah khat turin Assuria sorkar hian Israel ramah hian Babulon leh Kutha ram atangin hnam dang a hruai lut thung a ni. Kutha hi tunah chuan Tell Ibrahim tih a ni tawh a, Iraq ram laili lai, khawchhak lam hnaih hret, Tigris leh Euphrates inkara mi a ni a, Nippur hmarchhak lam hret, km 40 vela hlaa awm a ni. Heng hunlai hian mipui, an awmna hmasa atanga hmun danga hruai chhuaha awmtir hi an ching hle; Babulon-in Jerusalem a lak a, a hruai darh pawh khan Juda mi tam takte chu Mesopotamia rama Tel Abib-ah a dah a nih kha (Eze. 3:15 - tunlai Tel Aviv pawh hi he hmun hming chawia an phuah a ni. Hebrai hawrawpah chuan V leh B hi a inang a, chhut han awm leh awm lohin V emaw B emawa lam tur a ni).

Assuria sorkar hian hetianga mihring leh hnam, hmun danga sawn kual hi a ching hle a, kum 300 chhung zet lalram ropui tak an din chhung hian mi maktaduai 4.5 zet chu an awmna hmun a sawn kualsak a ni. Hetia a tihna chhan hi tam tak a awm. Ram a awp zau zelah sipai a mamawh hnem tial tial a, sipaia a lak hmun ruak hnawhkhat a, ei leh bar thar chhuak turin mihring a mamawh belh a ni. Chu bakah in leh kulh ropui tak tak a sain a siam a, chungah chuan mithiam bik tam tak a mamawh a. Lung khawih thiam te, thing khawih thiam leh themthiam tam tak chu a ram lak atangin a khawm thin. Tin, an ram laka mi, an awp chhunga awm hnam leh khua, an laka hel rilru pute chu an hriat ngai loh ramah hrem nan a sawn kual bawk thin.

Gerizim hi Samari mite tlang thianghlim a ni a, an tempul pawh he hmunah hian a ding thin nghe nghe. Isuan Samari hmeichhe tuichawi a hmuh a, a hnena a sawi, "He tlangah kher lo pawh, Jerusalem khuaah kher lo pawh..." a tih a, 'He tlang' a tih hi Gerizim tlang a ni (Joh. 4:21). Gerizim tlang hi tunlaia West Bank chhunga Nablus khaw bul maia awm a ni a, a hmar lam epah Ebal tlang a awm. Deut 11:29-ah khan Gerizim tlangah hian malsawmna dah turin a hrilh a, Deut 27:11-ah kan hmu leh bawk. Samari mite chuan Abraham-a'n Isaaka hlan a tumna hmun pawh kha Gerizim hi niin an sawi a, Jerusalem-ah ni loin, he tlangah hian tempul sa turin Pathianin a ti niin an sawi bawk.
............................
Lehkhabu rawnte
1. International Standard Bible Encyclopedia
2. New Bible Dictionary (3rd Edition). OM Published
3. Wikipedia 'Samaritans'

No comments:

Post a Comment